วรรณคดีสไตล์เกรียน

ลำดับตอนที่ #37 : โอ้เอ้พิหารราย

‘โอ้เอ้วิหารราย’ (หรือ ‘โอ้เอ้พิหารราย’) เป็นสำนวนหมายถึง ยืดยาด อ้อยอิ่ง ล่าช้า 

.
.
.

หลายท่านคงเคยเข้าไปในวัดพระศรีรัตนศาสดารามในระหว่างเข้าพรรษา ท่านคงจะสังเกตเห็นตามวิหารรายรอบพระอุโบสถจะมีเด็กนักเรียนนั่งอยู่บนศาลาราย บนศาลาตั้งโต๊ะหมู่บูชา มีม้ารองหนังสือวางไว้ และเมื่อถึงเวลาเด็กเหล่านี้ก็จะอ่านหนังสือเป็นทำนองอันไพเราะเวียนกันไปทีละศาลาจนครบหมด เรียกว่า “โอ้เอ้วิหารราย”

“การสวดโอ้เอ้” มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยาตรงกับสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ

ซึ่งทรงอุทิศพระราชวังส่วนหนึ่งเป็นวัดพระศรีสรรเพชญ์และให้ประชุมนักปราชญ์มาแต่งมหาชาติคำหลวง โดยมีพระสังฆราชเป็นประธานเพื่อใช้สวดในพระอุโบสถ

เมื่อแต่งเสร็จแล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ฝึกซ้อมนักสวดตามวิหารที่รายรอบวัดพระศรีสรรเพชญ์ และคัดเลือกผู้ที่สวดดี คล่องแคล่ว แม่นยำในอักขระและทำนองขึ้นไปอ่านที่วิหารใหญ่ ถวาย 3 ชุด ชุดละ 4 คน เพื่อสับเปลี่ยนกัน ส่วนที่เหลือก็ให้ฝึกหัดสวดกันต่อไปตามศาลารายเช่นเดิม จึงเกิดเป็นสำนวน “โอ้เอ้วิหารราย” ขึ้น

การสวดมหาชาติคำหลวงในสมัยอยุธยาสวดในระหว่างเข้าพรรษา 3 ครั้ง คือ ตอนเข้าพรรษาครั้งหนึ่ง กลางพรรษาครั้งหนึ่ง และออกพรรษาอีกครั้งหนึ่ง 

กษัตริย์จะเสด็จพระราชดำเนินมาฟังทุกนัด เมื่อสวดครบสามนัดแล้วจะพระราชทานเงินรางวัลให้แก่นักสวดทั้ง 3 ชุดๆ ละ 1 ชั่ง การสวดมหาชาติคำหลวงยังคงมีสวดเป็นประเพณีตลอดมา แต่ภายหลังเรียกว่า “สวดโอ้เอ้วิหารราย”
 

อาจเป็นเพราะคนรุ่นหลังไม่ทราบว่ามีการสวดมหาชาติคำหลวงในวิหารใหญ่เห็นแต่เพียงการสวดฝึกหัดตามศาลารายเท่านั้น จึงเข้าใจว่านั่นคือการสวดโอ้เอ้วิหารราย

.
.
.

เมื่อกรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่า หนังสือมหาชาติคำหลวงกระจัดกระจายสูญหายไปเกือบหมด ในสมัยรัชกาลที่ 2 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นักปราชญ์แต่งมหาชาติคำหลวงซ่อมแซมกัณฑ์ที่สูญหาย 6 กัณฑ์ได้แก่ หิมพานต์ ทานกัณฑ์ จุลพน มัทรี สักบรรพ และฉกษัตริย์ ขึ้นใหม่ 

การสวดมหาชาติคำหลวงก็ยังสวดเป็นประเพณีสืบต่อกันมาเหมือนสมัยกรุงศรีอยุธยา โดยสวดในพระอุโบสถ มีหัวหน้าสวดได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์ว่า “ขุนทิน” “ขุนทาน” และพระมหากษัตริย์เสด็จฟังการสวดทุกนัด

.
.
.

ในรัชกาลที่ 3 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งโรงเรียนสอนหนังสือไทยขึ้นที่โรงทานข้างประตูต้นสน เมื่อถึงเทศกาล จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดนักเรียนโรงทานมาสวดที่ศาลาราย 

แต่แทนที่จะสวดมหาชาติคำหลวงเปลี่ยนเป็นสวดเทียบมูลบทแทน เมื่อขุนทิน ขุนทาน ถึงแก่อนิจกรรมแล้วการสวดมหาชาติ ก็เรียวลงเหลือแต่สวดกัณฑ์มหาพนเพียงกัณฑ์เดียว 

.
.
.

ในสมัยรัชกาลที่ 4 มีพระราชดำริจะให้มีการสวด ตามศาลารายรอบพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ซึ่งมีทั้งหมด 12 ศาลา แต่ข้าราชการในกรมธรรมการขณะนั้นมีจำนวนน้อย และผู้ฟังก็คงจะไม่ค่อยสนใจฟังสวดเทียบมูลบทนัก จึงทรงโปรดเกล้าฯ ให้นักเรียนโรงทานมาสวดตามหนังสือที่ตนเรียน คือ เรื่องกาพย์พระไชยสุริยา ของสุนทรภู่ 

การสวดโอ้เอ้วิหารรายเปลี่ยนจากการฝึกสวดมหาชาติคำหลวงมาเป็นสวดเรื่องกาพย์พระไชยสุริยามาจนทุกวันนี้  

.
.
.

พระไชยสุริยา เป็นวรรณคดีที่ประพันธ์โดย สุนทรภู่ เป็นนิทานสำหรับสอนการเขียนอ่าน โดยมีบทอ่านเรียงลำดับการสะกดคำตั้งแต่ แม่ ก กา ตามด้วย แม่กน แม่กง แม่กก แม่กด แม่กบ แม่กม จนถึงแม่เกยตามลำดับ 

ลักษณะการประพันธ์แบบกาพย์ประเภทต่างๆ คือ กาพย์ยานี 11 กาพย์ฉบัง 16 และกาพย์สุรางคนางค์ 28  สำหรับใช้เป็นบทเรียนเขียนอ่านของหม่อมเจ้าพระองค์น้อยๆ 

กาพย์พระไชยสุริยา ได้บรรจุอยู่ในหนังสือ มูลบทบรรพกิจ ซึ่งเป็นแบบเรียนของไทยที่จัดทำโดยพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) เมื่อสมัยรัชกาลที่ 5 อีกด้วย

.
.
.

ปัจจุบันมี 3 ทำนองไม่เปลี่ยนแปลง ดังนี้ 

1. ทำนองยานี 

ทำนองยานีหรือที่เรียกตามชนิดของคำประพันธ์ว่าสทำนองกาพย์ยานี เป็นทำนองที่เร็วว่องไวฟังดูแล้วสนุกสนานมี

• สะ ธุ สะ (ล่ะ เออ ฮะ เออ ฮะ เอย) 
• จะ (เฮิง เฮิง เอย) 
• ขอไหว้ (เฮิง เงิง เฮย หึ เอ้ย)
• พระ (เฮิง  เฮิง  เอย) 
• ศรีไตร (เอ่อ  หึ  เออ  หึ  เอ้ย) 
• สะ (เอ๊ย) 
• รนา (เอ่อ เออ หะ เฮิง เงิง เอย)
• พ่อแม่ (ล่ะ เออ ฮะ เออ ฮะ เอย) 
• แล (เฮิง เฮิง เอย) 
• ครูบา (เอิง เออ หึ เอ้ย)
• เท (เฮิง เฮิง เอย) 
• วดา (เอ่อ หะ เออ หะ เอ้ย) 
• ใน (เออ  เอ๊ย)
• ราศี (เออ เออ ชะ เอิง เอิง เอย เอ้ย)

ตัวอย่างบทสวดโอ้เอ้วิหารรายทำนองยานี 11

.

• ข้าเจ้าเอา ก ข……………เข้ามาต่อ ก กา มี
• แก้ไขในเท่านี้ดี……………มิดีอย่าตรีชาฯ
• จะร่ำคำต่อไป……………..พอฬ่อในกุมารา
• ธระณีมีราชา……………….เจ้าภาราสาวะถีฯ

.

2. ทำนองสุรางคนางค์

การสวดโอ้เอ้วิหารรายในทำนองสุรางคนางค์หรือที่เรียกตามชนิดของคำประพันธ์ว่าทำนองกาพย์สุรางคนางค์ 28 นั้นเป็นท่วงทำนองที่เนิบช้าที่สุด ซึ่งสร้างความไพเราะ ฟังแล้วรู้สึกสบายและให้อารมณ์เศร้า 

• ขึ้นใหม่ (เอ่อ เอิง เอย..เฮ่อ เอ่อ เออ เอ่อ เออ เอ๊ย)
• ในกน (เฮอ) 
• ก กา (เออ เอ่อ เอ๋ย)
• ว่าปน (เอย)
• ระคน (เออ เอ่อ เอ๋ย)
• กันไป (เฮอ)
• เอ็นดู (เอิง เอย เอ๋ย)
• ภูธร (เอย)

ตัวอย่างโอ้เอ้วิหารรายทำนองสุรางคนางค์ 28

.

• วันนั้นจันทร…….มีดารากร………เป็นบริวาร  
• เห็นสิ้นดินฟ้า……ในป่าท่าธาร….มาลีคลี่บาน…………ใบก้านอรชรฯ
• เย็นฉ่ำน้ำฟ้า…….ชื่นชะผกา……..วายุพาขจร
• สาระพันจันอิน….รื่นกลิ่นเกสร…..แตนต่อคล้อร่อน….ว้าว่อนเวียนระวันฯ

.

3. ทำนองฉบัง

การสวดโอ้เอ้วิหารรายในทำนองฉบังหรือที่เรียกตามชนิดของคำประพันธ์ว่าทำนองกาพย์ฉบัง นั้นเป็นท่วงทำนองที่เนิบช้าลงมาอีก ซึ่งทำนองยานีจะเร็วสุด  

ทำนองฉบังจะเป็นทำนองกลางที่ไม่ช้าและเร็วเกินไป  

• ขึ้นเกย เลยกล่าว (เออ  หึ  เอ่อ  เอ้อ  เอ๊ย) 
• ท้าวไทย ฟังธรรม (เอิ๊ง  เอย)
• น้ำใจ เลื่อมใส (ฮะ  เออ) 
• ศรัทธา (เอย  เออ  เอ่อ  เอ้อ  เอ๊ย) 
• กล้าหาญ (เอ่ย)
   

ตัวอย่างบทสวดโอ้เอ้วิหารรายทำนองฉบัง 16

.

• จริงนะประสกสีกา…………….สวดมนต์ภาวนา
• เบื้องน่าจะได้ไปสวรรค์
• จบเทศน์เสร็จคำรำพัน……….พระองค์ทรงธรรม
• ดันดั้นเมฆาคลาไคล

.

ผมก็เคยไปสวดกับโรงเรียนเหมือนกันขอรับ ฟังแล้วรู้สึกขนลุกเลยล่ะครับ 

เรื่องตอนหน้าจะเป็นเรื่องอะไรนั้น ติดตามกันได้เลยนะขอรับ