วรรณคดีสไตล์เกรียน

ลำดับตอนที่ #38 : พระศรีเมือง : นิพนธ์แห่งวังหลัง

พระศรีเมือง เป็นกลอนบทละคร พระนิพนธ์โดยกรมพระราชวังบวรสถานพิมุข (วังหลัง) 

.
.
.

แต่เดิมนั้น หอพระสมุดวชิรญาณมีเพียงฉบับคำกาพย์สองเล่ม คือ เล่มที่ 1 กับ เล่มที่ 3 

ต่อมารัชกาลที่ 6 ได้พระราชทานบทละครพระศรีเมืองให้หอพระสมุดเป็นจำนวน 8 เล่ม

บทละครพระศรีเมืองฉบับที่พระราชทานนั้น พระนิมิตอักษร (พุฒ เสนาลักษณ์) ได้จำลองจากต้นฉบับเพื่อนำออกแสดงพิพิธภัณฑ์สรรพสินค้าและทรัพยากรธรรมชาติ (สวนลุมพินี) เมื่อ 2468 เพื่อแสดงฝีมืออาลักษณ์ปัจจุบัน แต่การแสดงคราวนี้งดไปเนื่องจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตไปซะก่อน 

.
.
.

เนื้อเรื่องบทละครเรื่องพระศรีเมือง มีดังนี้

พระเจ้าโขมพัสตร์ เจ้าเมืองโขมราฐมีพระโอรสชื่อ พระศรีเมือง 

พระศรีเมืองมีพี่เลี้ยงอยู่ 4 คน วันหนึ่งไปเที่ยวอุทยานได้พบกับพญาหงส์ทอง ซึ่งพญาหงส์ได้ถวายลูกให้ พระศรีเมืองจึงเลี้ยงหงส์น้อยในอุทยาน 

พระเจ้าโขมพัสตร์ตั้งใจจะให้ลูกชายแต่งงานกับนางบุษบา ธิดาของอุปราช แต่โหรบอกให้รอปีหน้าไปก่อน พระศรีเมืองจึงทูลขอไปศึกษาวิชาในป่ากับ โควินทฤาษี เมื่อจบคอร์ส พระฤาษีได้ชุบศรให้เป็นอาวุธคู่กาย

หงส์ทองเห็นว่าพระศรีเมืองมีความรู้แต่ยังไม่มีเมียจึงคิดจะหาคู่ให้ หงส์ทองเที่ยวบินไปยังบ้านเมืองต่างๆ จนพบ นางสุวรรณเกสร ธิดาของ พระเจ้าพินทุทัต แห่งเมืองยโสธร

หงส์จึงนำพระศรีเมืองและพี่เลี้ยงเดินทางมาเมืองยโสธร ระหว่างข้ามแม่น้ำพบจระเข้ตัวหนึ่ง พระศรีเมืองจึงไฝว้กับไอ้เข้ ไอ้เข้แพ้เลยอาสาพาข้ามแม่น้ำ เมื่อเข้าเมืองได้ พระศรีเมืองและพี่เลี้ยงได้อาศัยอยู่กับยายมาลาตามาลีในอุทยาน

เมื่อสุวรรณเกสรออกมาเที่ยวชมสวน พระศรีเมืองจึงให้หงส์นำสร้อยไปถวาย นางสุวรรณเกสรได้พบพระศรีเมืองก็หลงรัก และวางอุบายให้พระศรีเมืองเข้าไปในปราสาทของนาง ศรีเมืองลอบเข้าปราสาทของนางและลอบซั่มนางเป็นชายา ก่อนจะกลับมาอยู่กับตายายในอุทยาน

ต่อมา พระเจ้าพินทุทัตจะให้งานอภิเษกให้กับพระธิดาทั้งเจ็ด จึงประกาศให้เจ้าเมืองต่างๆ หล่อรูปของตนเองด้วยทองคำมาชั่งกับรูปทองคำของพระธิดา ถ้าน้ำหนักเท่ากับพระธิดาองค์ไหนก็จะยกพระธิดาองค์นั้นให้

นางสุวรรณเกสรเอาทองชั่งตามน้ำหนักตนเองแล้วหล่อเป็นรูปพระศรีเมือง จากนั้นก็ส่งรูปทองไปถวาย เมื่อถึงเวลา รูปทองคำของพระศรีเมืองหนักเท่ากับนางสุวรรณเกสร ส่วนรูปทองคำของ พระยาจันทวงศ์ หนักเท่ากับนางประภา แต่พระยาจันทวงศ์ต้องการนางเอกจึงคืนนางประภาให้และผูกพยาบาทพระศรีเมือง

พระเจ้าพินทุทัตจัดงานอภิเษกให้พระศรีเมืองและนางสุวรรณเกสร พระศรีเมืองคิดถึงพระราชบิดาจึงให้หงส์นำข่าวไปแจ้งยังเมืองโขมพัสตร์ ท้าวโขมพัสตร์จึงให้ มณีรัตน์ พระโอรสกับ พัทธวงศ์ ลูกชายอุปราชจัดทัพไปรับพระศรีเมือง

ซึ่งมณีรัตน์ได้รักกับนางประภา ส่วนพัทธวงศ์ก็ชอบนางศรีสุดา

ต่อมา พระศรีเมืองจะกลับเมืองโขมราฐ นางสุวรรณเกสรขอตามไปด้วย ระหว่างทาง กองทัพพระศรีเมืองต้องผ่านชายแดนเมืองพระยาจันทวงศ์ พระยาจันทวงศ์ทราบข่าวก็ยกทัพมาขวางพร้อมให้ นายฤทธิรงค์ และ นายทรงวิชา มาสะกดทัพเพื่อจับพระศรีเมือง

รุกขเทวดาช่วยปลุกพระศรีเมือง นายฤทธิรงค์นายทรงวิชาเห็นว่าสะกดทัพไม่ได้ผลก็กลับมาทูลพระยาจันทวงศ์ พระยาจันทวงศ์ให้พระยาหงส์พระอนุชาจัดทัพออกรบกับพระศรีเมือง พระพัทธวงศ์ฆ่าพระยาหงส์ตาย 

ส่วนพระยาจันทรวงศ์ก็ไม่แคล้วถูกพระเอกของเราสังหาร

.
.
.
อนึ่ง พระราชนิพนธ์เรื่องนี้เป็นที่แพร่หลายในวงจำกัด แต่ก็มีผู้ที่รู้จักอยู่บ้าง เพราะปรากฏอยู่ในบทละครเรื่องอุณรุทร้อยเรื่องของคุณสวรรณ ดังนี้

.

• จึงชักอาชาร่อน………………….ยังยอดศิงขรเนินไศล
• แล้วพระศรีเมืองเรืองไชย……ก็เข้าในคูหาวานรินทร์