วรรณคดีสไตล์เกรียน

ลำดับตอนที่ #184 : กาพย์ขับไม้ห่อโคลง

กาพย์ขับไม้ห่อโคลง เป็นการนำกาพย์ขับไม้ไปแต่งร่วมกับโคลงสี่สุภาพ โดยแต่งกาพย์ขับไม้ 2 บท ตามด้วยโคลงสี่สุภาพ 2 บท แต่ในโคลงสี่สุภาพที่นำมาแต่งนี้ไม่นิยมคำเอกและคำสร้อย บังคับให้มีแต่คำโท 4 ตำแหน่งเท่านั้น

.

.

.

หลายคนอาจจะสงสัยว่า "กาพย์ขับไม้" คืออะไร คืองี้....

กาพย์ขับไม้ คือกาพย์ที่ขับร้องโดยใช้ซอและกรับ แบบคำประพันธ์จะคล้ายกับกาพย์สุรางคนางค์ แต่จะมี 9 วรรค วรรคละ 4 คำ  เช่น 

จักแสดงพระเดช   องค์ไทนฤเบศร   ปิ่นเกล้ากรุงศรี 

ผ่านเทพอยุธยา    เรืองเดชเดชา    ทั่วทั้งธรณี 

อันตรายไพรี       บ่อาจราวี         ด้วยพระสมภาร

การขับไม้จะมีคนขับ 1 คน คนสีซอสามสายประสานเสียง 1 คน และคนไกวบัณเฑาะว์ให้จังหวะ 1 คน รวมเป็น 3 คนด้วยกัน ใช้สำหรับงานสมโภชชั้นสูง ได้แก่ สมโภชพระมหาเศวตฉัตร สมโภชพระเจ้าลูกเธอขึ้นพระอู่ และงานโสกันต์ 

.

.

.

กาพย์ขับไม้ที่มีชื่อเสียงก็ได้แก่ เรื่องพระรถ โดยแบ่งออกเป็น 8 พาร์ท

บทขับแต่ละพาร์ทจะมีจำนวนคำกาพย์ซึ่งเรียกว่า แผด (ผะ – แด) ไม่เท่ากัน เมื่อขับจดแผดหนึ่ง ผู้สีซอสามสายจะบรรเลงดนตรีแทรก เมื่อจบการโซโล่แล้ว จึงจะขับแผดต่อไป

กาพย์ขับไม้เรื่องพระรถนั้น พาร์ทแรก คือ ตอนขึ้นเรือนหลวง (26 แผด)

คำกระทู้คือ “ขึ้นตั่งนั่งเมือง” 

กล่าวถึงพระรถขึ้นครองเมือง 

พาร์ทที่สอง คือ ตอนสิบสองกำนัน (14 แผด)  

คำกระทู้ว่า “ข้าสาวชาวแม่” 

กล่าวถึงนางกำนัล 12 ประเภท ได้แก่ กำนัลรับพระหัตถ์  กำนัลพระขันหมาก  กำนัลน้ำเสวย  กำนัลพัชนี  กำนัลพระสำอาง  กำนัลพระมาลา  กำนัลพระบังคน  กำนัลพระไสยาสน์  กำนัลทิพยรส  กำนัลพระโภชน์  กำนัลพระโอษฐ์  กำนัลทาพระองค์

พาร์ทที่สาม คือ ตอนสมโภช (7 แผด)

คำกระทู้ว่า “น้ำไหลไฟดับ” 

กล่าวถึงพิธีสมโภชพระรถและนางเมรี มีการบายศรีสู่ขวัญและมหรสพ บลาๆๆ

พาร์ทที่สี่ คือ ตอนสมพาศ (13 แผด)

คำกระทู้ว่า “สมพาศมาดครา” 

กล่าวถึงฉากฟิจเจอริ่ง

พาร์ทที่ห้า คือ ตอนเด็ดคลุก (15 แผด)  

คำกระทู้ว่า “เด็ดก้านรานใบ” 

กล่าวถึง นางเมรีนำชมอุทยาน พระรถ "เผลอ" เด็ดไม้เสื้อเมือง นางเมรีก็ตัดพ้อว่าเป็นไม้สำคัญ มีใบขออนุญาตยัง (เดี๋ยวๆ) แม้ใบหล่นร่วงลงมาจะเกิดความฉิบหาย ต้องทำพิธีบูชาถึง 7 วัน พระรถจึงปลอบว่าที่บ้านเมืองของตนเป็นเพียงไม้สามัญ lv.1 ถ้ารู้ว่าเป็นไม้สำคัญของนางก็จะหามาฝาก

พาร์ทที่หก คือ ตอนถามยา  (21 แผด)

คำกระทู้ว่า “ไต่ถามความลับ” 

กล่าวถึง พระรถลวงถามของวิเศษต่างๆจากนางเมรี

พาร์ทที่เจ็ด คือ ตอนม้าชั่วน้อย (22 แผด)

คำกระทู้ว่า “ดึกดื่นตื่นนอน” 

กล่าวถึงม้ากระทืบโรงเรียกพระรถ ทูลเตือนให้กลับเมือง

พาร์ที่แปด คือ ตอนสุดท้ายไม่มีชื่อ (ไม่มีชื่อจริงๆ ไม่ได้กวนตีน) (22 แผด)  

คำกระทู้ว่า “ปล้ำปลุกลุกนั่ง” 

กล่าวถึงพระรถคร่ำครวญอาลัยอาวรณ์ที่ต้องจากนาง จบที่พระรถดรอปของวิเศษแล้วชิ่งหนี

มัวแต่พูดถึงแต่กาพย์ขับไม้กันเพลิด จนลืมกาพย์ขับไม้ห่อโคลงไปเสียสนิท ไม่เป็นไร เดี๋ยวเราจะโปะตัวอย่างมาให้ท่านชม (เอ็งก็เล่นง่ายเนอะ)

จักแสดงเพระเดช     องค์ไหนนฤเบศร     ปิ่นเกล้ากรุงศรี

ผ่านเทพอยุธยา         เรืองพระเดชา          ทั่วทั้งธรณี

อันตรายไพรี               บอาจราวี                    ด้วยพระสมภาร

ท่านได้ไปปราบ          เกรงพระอานุภาพ   ทั่วทุกทิศาร

ท้าวราชนคเรศ           ทั้งจันตประเทศ         บเคยบันดาล

ถวายสุวรรณมาลย์    ทั้งบรรณาการ           มากราบถวายเมือง

พระเกียรติรุ่งฟุ้งเฟื่อง     เดชา

ถ้วนทั่วทุกทิศา                  นอบน้อม

พระนามไทเอกา               ทศรถ

กษัตริย์ขึ้นมาพร้อม          บ่เว้นสักคน

เดชะพระบารมีล้น          อนันต์

จักนับด้วยกัปกัลป์          ฤาได้

สมภารพูนแต่งบรรพ์      นาเนก

ยิ่งบำเพ็ญเพิ่มไว้             การบเกล้าโมทนา

(จินดามณี ฉบับพระโหราธิบดี)