เวียงวัง

ลำดับตอนที่ #209 : ขุนนางบรรดาศักดิ์

  ขุนนางบรรดาศักดิ์ เจ้าพระยาถือศักดินา ๑๐,๐๐๐ ที่เรียกกันว่า เจ้าพระยานาหมื่น นั้น เคยเล่ามาแล้วว่า ตั้งแต่สมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เริ่มมีธรรมเนียม ตั้งทำเนียบขุนนางเป็นแบบสืบมา คือ

            เจ้าพระยาสมุหนายก ๑ เจ้าพระยาสมุหพระกลาโหม ๑ เป็นอัครมหาเสนาบดี

            เจ้าพระยาจตุสดมภ์ ๔ (เวียง วัง คลัง นา)

            เจ้าพระยาเดโชและเจ้าพระยาสีหราชฤทธิไกร ทัพบกทัพเรือ ๒

            ทั้ง ๘ เจ้าพระยา (หรือในพระราชพงศาวดาร บางทีก็เรียกเพียง ‘พระยา’ แต่เป็นพระยาถือศักดินา ๑๐,๐๐๐)

            ต่อมาเพิ่มตำแหน่งเจ้าพระยาพิเศษถือศักดินา ๑๐,๐๐๐ ขึ้นอีกหลายตำแหน่ง มีราชทินนามต่างๆกัน แล้วแต่จะทรงโปรดเกล้าฯ  เช่น

สมเด็จพระนางเจ้า
อินทรศักดิ์ศจี
พระวรราชชายา ในฉลองพระองค์ชุดเสือป่า

            เจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช มีอยู่ ๒ ท่าน ในสกุล ‘บุณย์รัตพันธุ์’ คือ เจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช (บุญรอด) ในรัชกาลที่ ๑ ผู้เป็นต้นสกุล และเจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช (เวก) ในรัชกาลที่ ๕ เหลนของเจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช (บุญรอด)

            (เจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช ราชทินนามคล้ายกันกับราชทินนามเจ้าเมืองนครศรีธรรมราช ซึ่งเป็นตำแหน่งเจ้าพระยาหัวเมือง พระราชทานแก่เจ้าเมือง เมืองนครศรีธรรมราช คือ เจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช  และเจ้าพระยาศรีธรรมราช แต่เวลาเรียกมักเรียกกันว่า เจ้าพระยานครฯ)

            เจ้าพระยาตำแหน่งพิเศษดังกล่าวมาแล้วนี้ นอกจากเจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช ก็มี เช่น

            เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี ตั้งแต่รัชกาลที่ ๑-๖ มี ๖ ท่านด้วยกัน

            เจ้าพระยามหาโยธา มี ๒ คน พ่อลูกในรัชกาลที่ ๑ และ ๓ มีความดีความชอบควบคุมกองมอญ ถึงเป็นแม่ทัพเข้ารบกับพม่าหลายครั้ง

            เจ้าพระยามุขมนตรี ในรัชกาลที่ ๕ และ ๗

            เจ้าพระยาอภัยราชาในรัชกาลที่ ๕

            เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ ในรัชกาลที่ ๕

            เจ้าพระยาสิริรัตนมนตรี ในรัชกาลที่ ๕

            เจ้าพระยาราชศุภมิตร ในรัชกาลที่ ๖

            เจ้าพระยารามราฆพ ในรัชกาลที่ ๖

            เจ้าพระยามหิธร ในรัชกาลที่ ๖

            และ ฯลฯ อีกหลายท่าน โดยเฉพาะในรัชกาลที่ ๖ โปรดเกล้าฯเพิ่มตำแหน่งเจ้าพระยานาหมื่นขึ้นหลายท่าน

            ในที่นี้จะกล่าวถึงแต่เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี ซึ่งมีถึง ๖ ท่าน

            ตำแหน่งเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี นั้น คล้ายจะเป็นตำแหน่งอาวุโสที่สุดในบรรดาเจ้าพระยานาหมื่นทั้งปวง มักจะพระราชทานแก่เจ้าพระยาที่มีความดีความชอบรับราชการสำคัญมาแต่ยังหนุ่มจนชราภาพ ซึ่งบางทีก็ต้องโปรดฯให้ผู้อื่นมารับหน้าที่การงานในตำแหน่งนั้นแทน  จึงโปรดเกล้าฯให้คนเก่าเลื่อนขึ้นเป็นเจ้าพระยาอาวุโส คือ เจ้าพระยาสุธรรมมนตรีจะเรียกว่าเป็นตำแหน่งกิตติมศักดิ์ก็ว่าได้ เหมือนกัน

เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี
(ปลื้ม สุจริตกุล)

            เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี คนที่ ๑ ในรัชกาลที่ ๑ เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี ท่านที่ ๑ นี้ ไม่ปรากฏชื่อและประวัติ สันนิษฐานว่า คงจะเป็นข้าราชการผู้ใหญ่มาแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาและอายุคงจะมากแล้ว จึงโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้อยู่ในตำแหน่งอาวุโสกว่าผู้อื่น ทำนองที่ปรึกษาการงานแผ่นดิน และคงจะเป็นอยู่ไม่นานนักก็ถึงแก่อสัญธรรม

            เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี คนที่ ๒ คือ เจ้าพระยานครศรีธรรมราช นามเดิมว่า ‘พัฒน์’ เป็นบุตรเขยของเจ้าพระยานครศรีธรรมราชคนก่อน (ซึ่งเดิมปลายสมัยอยุธยาเป็นหลวงนายสิทธิ)

            ถึงรัชกาลที่ ๑ เจ้าพระยานครฯ (หลวงนายสิทธิ) แก่ชราจึงโปรดให้บุตรเขย (พัฒน์) เป็นเจ้าพระยานครฯ สืบต่อไป พระราชทานราชทินนามว่า เจ้าพระยาศรีธรรมมาโศกราชคล้ายๆกับ ราชทินนาม เจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช ดังกล่าวมาแล้ว

            ครั้นเจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช (พัฒน์) แก่ชรามากแล้วในรัชกาลที่ ๒ จึงโปรดฯเลื่อนขึ้นเป็นเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี ตำแหน่งกิตติมศักดิ์ โปรดฯให้บุตรชายใหญ่ (น้อย) ซึ่งก็คือโอรสใน สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช เป็นเจ้าพระยานครฯแทน

            เจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช (พัฒน์) จึงเป็นเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พัฒน์) คนที่ ๒

            เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี คนที่ ๓ ชื่อเดิมว่า ‘ฉิม’ เป็นหลาน (ปู่) ของเจ้าพระยาพระคลัง (หน) เดิมเป็นเจ้าพระยายมราช เสนาบดีเวียงหรือนครบาล ในรัชกาลที่ ๓ เมื่อแก่ชราจึงโปรดฯ ให้เลื่อนขึ้นเป็นเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี

            เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี คนที่ ๔ เดิมชื่อ บุญศรี เดิมเป็น พระยาพิพัฒโกษา ปลัดทูลฉลองกรมท่า (กระทรวงต่างประเทศในปัจจุบัน) เป็นข้าหลวงเดิมที่โปรดปรานในรัชกาลที่ ๓ ถึงรัชกาลที่ ๔ โปรดฯให้เป็นเจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี ในรัชกาลที่ ๕ โปรดฯให้เลื่อนขึ้นเป็นเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี เมื่อท่านแก่ชรามากแล้ว อสัญกรรม เมื่ออายุ ๘๖ ปี ท่านผู้นี้เป็นต้นสกุล ‘บุรณศิริ’

            เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี คนที่ ๕ ชื่อว่า ‘หนูพร้อม’ เป็นหลานปู่ของเจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย-ที่ว่าเป็นโอรสในสมเด็จพระเจ้าตากสินฯ) ได้เป็นพระยานครฯ ในรัชกาลที่ ๔ ต่อมาจนถึงรัชกาลที่ ๕ จนกระทั่งพระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวง โปรดฯให้ปฏิรูปการบริหารส่วนภูมิภาค เลิก เมืองพระยามหานคร (เอก โท ตรี จัตวา) จัดการบริหารเป็นมณฑล มณฑลแบ่งออกเป็นเมือง (ถึงรัชกาลที่ ๖ จึงเรียกว่า ‘จังหวัด’) เปลี่ยนเรียกเจ้าเมืองเป็นผู้ว่าราชการเมือง พระยานครฯ (หนูพร้อม) ก็ได้เป็นผู้ว่าราชการเมืองนครศรีธรรมราช ต่อมาอีก ๘ ปี จึงโปรดฯให้เลื่อนขึ้นเป็น เจ้าพระยาสุธรรมมนตรีศรีธรรมราช มีสร้อยว่า ศรีธรรมราช เป็นพิเศษ เมื่อท่านอายุ ๖๓ ปี และล้มป่วยกระเสาะกระแสะ อีกเพียง ๒ ปี ก็อสัญกรรม

            เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี คนที่ ๖ ท่านสุดท้ายของกรุงรัตนโกสินทร์

            คือ เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (ปลื้ม สุจริตกุล)

            สกุล สุจริตกุล เป็นราชินิกุล ในสมเด็จพระบรมราชินีพันปีหลวงในรัชกาลที่ ๖ และ ๗ สืบลงมาจากท่านท้าวสุจริตธำรง (นาค) ในที่นี้จะกล่าวถึงบุตรธิดาเพียง ๒ ท่าน ของท้าวสุจริตธำรง คือ

            ๑. สมเด็จพระปิยมาวดีศรีพัชรินทรมาตา (เจ้าจอมมารดาเปี่ยมในรัชกาลที่ ๔)

            และ

            ๒. พระยาราชภักดี (โค สุจริตกุล)

            สมเด็จพระปิยมาวดีฯ ทรงเป็นพระชนนีของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในรัชกาลที่ ๖ และ ๗

            ส่วนพระยาราชภักดี (โค สุจริตกุล) นั้น มีบุตรชายท่านหนึ่ง ได้เป็น เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (ปลื้ม สุจริตกุล) ในรัชกาลที่ ๖

            เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (ปลื้ม สุจริตกุล) มีพระธิดา ซึ่งได้รับพระราชทานโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นสมเด็จพระนางเจ้า อินทรศักดิ์ศจี พระบรมราชินี

            และเมื่อสถาปนา สมเด็จพระนางเจ้า พระองค์นั้นแล้ว ก็ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตั้งพระชนกแห่งสมเด็จพระนางเจ้าฯ ขึ้นเป็น เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี ในกาลต่อมา มีข้อความตอนหนึ่ง ในท้ายประกาศแต่งตั้งว่า

            “บัดนี้พระยาพิเชตฯ ก็นับว่าเป็นชั้นผู้ใหญ่ในราชินิกุลแห่งสมเด็จพระบรมราชชนนี และเป็นพระชนกแห่งสมเด็จพระนางเจ้า พระบรมราชินี สมควรจะยกย่องฐานันดรให้สูงขึ้นกว่าแต่ก่อน”