วรรณคดีสไตล์เกรียน

ลำดับตอนที่ #320 : กรมพระยาเดชาดิศร : เชฐมัตตัญญู

กรมพระยาเดชาดิศร เป็นโอรสของรัชกาลที่ 2 กับเจ้าจอมมารดานิ่ม ธิดาของท่านเจ้าพระยาพระคลัง (หน)

ประสูติเมื่อวันเสาร์ที่ 11 พฤษภาคม 2336 เวลา 5 ทุ่มเศษ ได้รับการสถาปนาเป็นกรมหมื่นเดชอดิศร ต่อมาได้ทรงกำกับกรมพระอาลักษณ์ ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว 

ในปี 2375 เลื่อนขึ้นเป็นกรมขุนเดชอดิศร 

และต่อมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ปี 2394 ได้ขึ้นเป็นกรมสมเด็จพระเดชาดิศร และทรงกำกับกรมนา (ตำแหน่งของเจ้ากรมเป็นพระยา ภายหลังในรัชกาลที่ 6 โปรดให้ออกพระนามว่ากรมพระยาเดชาดิศร)

กรมพระยาเดชาดิศรทรงได้รับความไว้วางพระราชหฤทัย และทรงปฏิบัติราชการสนองพระราชประสงค์โดยเรียบร้อยเสมอมาตลอดพระชนมายุ ดังปรากฏในพระบรมราชโองการในรัชกาลที่ 3 ทรงยกย่องให้เป็น “เชฐมัตตัญญู” ซึ่งมีความหมายว่า ผู้เจริญอย่างสูงสุดที่รู้ประมาณ  

และรัชกาลที่ 4 ก็ทรงยกย่องว่า “ทรงพระสติปัญญาสามารถฉลาดในโวหารอันควรแลไม่ควร และสรรพพจน์โวหารในสยามาทิพากย์พิเศษต่าง ๆ หาผู้จะเสมอมิได้ในกาลบัดนี้...เป็นมหาสยามกวีชาตินักปราชญ์อันประเสริฐ”

.

.

.

พระองค์ทรงกำกับกรมพระอาลักษณ์มาจนตลอดพระชนมายุ ในสมัยรัชกาลที่ 3 โปรดเกล้าให้รวบรวม "โคลงโลกนิติ" ซึ่งปราชญ์อินเดียแต่งไว้แต่โบราณ มาชำระแก้ไขใหม่เพื่อจารึกลงในแผ่นดินไว้ ณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร นับเป็นงานชิ้นเอกของท่าน นอกจากนี้ยังทรงนิพนธ์

- โคลงนิราศเสด็จไปทัพเมืองเวียงจันทน์ 

- โคลงภาพคนต่างภาษา ภาพสระกาฉวน

- โคลงภาพคนต่างภาษา ภาพญวณ

- โคลงภาพคนต่างภาษา ภาพญี่ปุ่น

- โคลงภาพคนต่างภาษา ภาพจีน

- ฉันท์สรรเสริญพระมหามณีรัตนปฏิมากร

- ฉันท์สังเวยพระมหาเศวตฉัตร พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท

- ฉันท์สังเวยพระมหาเศวตฉัตร พระที่นั่งไพศาลทักษิณ

- ฉันท์สังเวยพระมหาเศวตฉัตร พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย และพระที่นั่งอนันตสมาคม

- ฉันท์กล่อมมงคลคเชนทรชำนิเผือกพลาย

- ประกาศพระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน

- ประกาศพระราชพิธีพืชมงคลและจรดพระนังคัลใหม่ 

- ประกาศพระราชพิธีสารท

- คำฤษฎี เล่มที่ 1 (รวบรวมศัพท์และอธิบายความหมาย  พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) เพิ่มเติม)

- คำฤษฎี เล่มที่ 2 (ทรงร่วมกับกรมพระปรมานุชิตชิโนรส  และกรมหลวงภูวเนตรนรินทรฤทธิ์)

.

.

.

ในคราวหนึ่ง เมื่อพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระประชวรจวนจะสวรรคต ทรงเป็นห่วงอยู่สามเรื่อง

หนึ่งคือเรื่องผู้ปกครองแผ่นดินต่อจากพระองค์

สองคือเรื่องฝรั่ง

สามคือเรื่องพระสงฆ์ห่มผ้าแหวกแบบเดียวกับพระสงฆ์มอญ ของนิกายธรรมยุตกนิกาย

รัชกาลที่ 3 จึงให้กรมพระยาเดชาดิศรนำจีวรไปกราบทูลกรมหมื่นนุชิตชิโนรส ว่ากระไรไม่ปรากฏ ปรากฏแต่ว่า เมื่อรับพระราชทานจีวรแล้ว กรมหมื่นนุชิตชิโนรสก็ทรงครองทันที และครองแบบภิกษุศรีอยุธาตลอดพระชนมชีพ

ทั้งนี้กรมหมื่นนุชิตชิโนรส และกรมพระยาเดชาดิศรเป็นผู้ถวายคำแนะนำรัชกาลที่ 4 เมื่อครั้นมาปรึกษาเรื่องสิทธิในราชสมบัติว่า “ไม่ใช่เวลาควรจะปรารถนา อย่าห่วงราชสมบัติดีกว่า”

.

.

.

พระองค์สิ้นพระชนม์ลงในวันจันทร์ที่ 4 กันยายน 2402 พระชันษา 67 ปี พระราชทานเพลิง ณ พระเมรุท้องสนามหลวง วันที่ 9 เมษายน 2403 ต้นราชสกุล "เดชาติวงษ์"