วรรณคดีสไตล์เกรียน

ลำดับตอนที่ #48 : 12 พระราชพิธีสุดว้าวสิบสองเดือน

พระราชพิธีสำหรับพระนครมีที่มาจากสองทางคือจากศาสนาพราหมณ์ทางหนึ่ง จากพระพุทธศาสนาทางหนึ่ง แต่มีบางพิธีมีการนำมามิกซ์แอนท์แมกซ์เอาไว้อย่างลงตัว 

เรียกพระราชพิธีต่างๆในแต่ล่ะเดือน เรียกรวมกันว่า พระราชพิธีสิบสองเดือน ซึ่งจากพระราชพิธีสิบสองเดือนของรัชกาลที่ 5 ซึ่งถือว่าเป็นวรรณคดีชิ้นเอกเล่มหนึ่งของไทย 

และนิยมใช้เป็นเนื้อเรื่องวาดเขียนลงบนฝาผนังตามวัดต่างๆในสมัยรัตนโกสินทร์ 
 

วันนี้เราจะเจาะลึกแค่เดือนละพิธีว่ามีพิธีอะไรบ้าง ซึ่งเราจะมาดูพระราชพิธีแปลกๆที่คุณอาจจะไม่เคยเห็นที่ไหนมาก่อน เอาล่ะ จะขอเริ่มจากเดือนสิบสอง ณ บัดนาว!!

.
.
.

เดือนสิบสอง : พิธีกะติเกยา

พระราชพิธีกะติเกยานี้ เป็นพิธีคอยรับพระเป็นเจ้าจะเสด็จลงมาตามคติของพราหมณ์ แต่ก่อนเคยทำในเดือนอ้าย แต่รัชกาลที่ 4 โปรดให้เลื่อนมาทำในเดือนสิบสอง โดยปลูกเกยขึ้นที่หน้าเทวสถานสามเกย สถานพระอิศวร สถานพระพิฆเนศ สถานพระนารายณ์ สูง 4 ศอกเท่ากัน เป็นพิธีการตามเพลิงคอยรับพระเป็นเจ้าที่จะเสด็จลงมาเยี่ยมโลก

เดือนอ้าย : การพระราชกุศลเลี้ยงขนมเบื้อง

กำหนดการเลี้ยงขนมเบื้องนี้ เป็นการเลี้ยงขนมเบื้องแก่พระเท่านั้น โดยจะกำหนดพระสงฆ์ตั้งแต่เจ้าพระ พระราชาคณะ 80 รูปมาฉันในพระที่นั่งอัมรินทรวินิจฉัย ซึ่งจะกำหนดเลี้ยงในวันตรุษ

เดือนยี่ : พระราชพิธีตรียัมพวาย ตรีปวาย
หรือการโล้ชิงช้านี่เอง เป็นพิธีกรรมรับเสด็จพระอิศวรที่จะมาเยี่ยมโลกมนุษย์เป็นเวลา 10 วัน แต่เดิมนั้นจะจัดในเดือนอ้าย ครั้นล่วงเข้าสู่กรุงรัตนโกสินทร์จึงได้เปลี่ยนมาจัดในเดือนยี่ พิธีนี้ถือเป็นพิธีขึ้นปีใหม่ของพราหมณ์ แต่พิธีโล้ชิงช้าได้ยกเลิกไปในสมัยรัชกาลที่ 7 ปัจจุบันการประกอบพระราชพิธีตรียัมพวายนี้จะกระทำภายในเทวสถานเท่านั้น

เดือนสาม : การพระราชกุศลเลี้ยงพระตรุษจีน

เกิดขึ้นในแผ่นดินรัชกาลที่ 3 โดยโปรดให้พระบรมวงศานุวงศ์และภายในจัดเรือขนมจีนมาเลี้ยงพระสงฆ์ที่หน้าตำหนักแพ ครั้นรัชกาลที่ 4 เห็นว่าขนมจีนนั้นไม่ใช่ของจีน จึงโปรดให้ทำเกาเหลาแทน แล้วโปรดให้สร้างเก๋งจีนขึ้นหน้าพระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย ให้เชิญเทวรูปและเจว็ดมุกในหอแก้วลงไปตั้ง แล้วให้อาลักษณ์อ่านประกาศเป็นคำกลอนลิลิตตามเนื้อความของคาถายานี และขอพรข้างปลายเป็นการเทวพลีให้เข้าเค้าอย่างเซ่นข้างจีน 

เดือนสี่ : พระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์

พระราชพิธีนี้มีความสำคัญมากในอดีต รัชกาลที่ 5 ทรงสันนิษฐานว่า ได้รับอิทธิพลมาจากลังกา ซึ่งเป็นการสวดไล่ผี เพราะในสมัยก่อนคนไทยเชื่อว่า ช่วงเปลี่ยนผ่านปีนั้นจะต้องขับไล่สิ่งไม่ดีออกจากบ้านจากเมือง เพื่อสร้างความเป็นสิริมงคลให้แก่ผู้คนและบ้านเมืองด้วย

เดือนห้า : พระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน

เป็นพิธีของพราหมณ์ เป็นกระบวนเรื่องคชกรรมของหมอช้าง ทำเพื่อให้เจริญสิริมงคลแก่ช้าง และบำบัดเสนียดจัญไรในผู้ซึ่งเกี่ยวข้องอยู่ในการช้างทั้งปวง ทำปีละสองครั้ง คือทำเดือนห้าครั้งหนึ่งกับเดือนสิบอีกครั้งหนึ่ง เพื่อเป็นการตระเตรียมเครื่องสรรพศาสตราวุธ และพลทหารให้พร้อมเสมอ

เดือนหก : พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ

เป็น 2 พิธีที่กระทำร่วมกันคือ พระราชพิธีพืชมงคล ซึ่งเป็นพิธีทำขวัญเมล็ดพืชพันธุ์ต่างๆ เกิดขึ้นในสมัยร.4  ส่วนพิธีแรกนาขวัญ เป็นพิธีของพราหมณ์มีมาแต่โบราณ มีจุดมุ่งหมายเป็นอาณัติสัญญาณว่า บัดนี้ฤดูกาลแห่งการทำนาและเพาะปลูกได้เริ่มขึ้นแล้ว จนถึงปี พ.ศ. 2479 ได้เว้นไปชั่วระยะเวลาหนึ่ง ต่อมาพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ทรงพิจารณาเห็นว่าประเทศไทยเป็นประเทศกสิกรรม จึงโปรดให้ฟื้นฟูประเพณีนี้ขึ้นอีกครั้ง

เดือนเจ็ด : พระราชพิธีเคณฑะ

พระราชพิธีก็คือการทิ้งข่าง(ลูกข่าง)เสี่ยงทายนี่เอง พราหมณ์จะทิ้งข่างเสี่ยงทาย ซึ่งถ้าข่างดังเสียงเสนาะหมุนนอนวันได้บาทนาฬิกา(6 นาที) มิได้หย่อนลง กล่าวว่าพระเจ้าแผ่นดินจะทรงพระเกียรติยศปรากฏไปในนานาประเทศ สมณะชีพราหมณ์และไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน แต่อย่างไรก็ตามก็เป็นพิธีให้อุ่นใจซะมากกว่า

ส.พลายน้อย บันทึกเรื่องพระราชพิธีทิ้งข่างไว้ในสารานุกรมวัฒนธรรมไทยว่า พระราชพิธีเคณฑะ หรือพระราชพิธีทิ้งข่างนี้ เป็นพิธีพราหมณ์ ไม่เกี่ยวข้องในการเสด็จ

รัชกาลที่ 5 ทรงมีพระราชวิจารณ์ว่า พระราชพิธีนี้เป็นการจืด ไม่อัศจรรย์ จึงสั่งให้เลิกเสีย.

เดือนแปด : การเสด็จพระราชดำเนินถวายพุ่ม

ในเทศกาลเข้าพรรษา จะมีการเสด็จพระราชดำเนินถวายพุ่มเพื่อสักการะสำหรับในช่วงเข้าพรรษาแด่พระสงฆ์ รวมทั้งสักการะพระพุทธรูป และพระบรมอัฐิของบูรพกษัตริย์ในพระบรมมหาราชวัง 

เดือนเก้า : พระราชพิธีพิรุณศาสตร์

เป็นพระราชพิธีสมัยแต่โบราณการ หรือเรียกอย่างว่า พิธีขอฝน เพื่อเป็นขอสิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยดลบันดาลให้ฝนฟ้าตกลงมา เพื่อเป็นขวัญกำลังใจแก่พสกนิกร แต่ในช่วงราวต้นรัชสมัยของรัชกาลที่ 5พระราชพิธีนี้ได้ก็ได้เลิกร้างไปในที่สุด

เดือนสิบ : การพระราชกุศลตักบาตรน้ำผึ้ง

การตักบาตรน้ำผึ้งนี้ พึ่งเกิดขึ้นใหม่ในรัชกาลที่ 4 โดยน้ำผึ่งเป็นหนึ่งในเภสัชขันธ์ห้าอย่างที่พระพุทธเจ้าอนุญาต ได้แก่ เนยใส เนยข้น น้ำมัน น้ำผึ้ง น้ำอ้อย เในการตักบาตรน้ำผึ้งแผ่นดินปัจจุบันนี้ ยังคงอยู่เป็นประเพณีของชนชาวรามัญเรียกกันว่า บังฮะเบี้ยงต๊าดซาย ที่ยังคงปฏิบัติสืบต่อกันมาในจังหวัดสมุทรสาคร ปทุมธานี

เดือนสิบเอ็ด : พระราชพิธีแข่งเรือ 

การแข่งเรือปรากฏอยู่ในคำให้การของชาวกรุงเก่า พระราชนิพนธ์ของกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ว่าเป็นพระราชพิธีเดือนสิบเอ็ด หรือ พระราชพิธีอาสวยยุทธ คือการแข่งเรือของพระเจ้าแผ่นดิน ว่า

พระเจ้าแผ่นดินทรงเรือพระที่นั่งกิ่งลำหนึ่ง พระอัครมเหสีทรงลำหนึ่ง แข่งเรือกัน แล้วโปรดให้เสนาอำมาตย์ทั้งหลายแข่งเรือกันโดยลำดับ พระราชพิธีนี้ทำกันเมื่อขึ้น 14 ค่ำ จนแรม 3 ค่ำ รวม 3 วัน