ตามรอยอารยธรรมและตำนาน

การเดินทางอันยิ่งใหญ่ที่สุดของมนุษย์ เมื่อหลายพันปีก่อนผุ้คนได้ก้าวออกจากป่า และสร้างอารยธรรมขึ้นเป็นครั้งแรก พวกเขาสร้างสิ่งก่อสร้างขนาดยักษ์ เช่น ปิรามิด รวมทั้งนครต่าง ๆ แต่พวกเขาสร้างมันขึ้นทำไม อะไรคือสิ่งที่ก่อให้เกิดอารยธรรม ตลอดหลายปี นักโบราณคดี พยายามจะมองย้อนกลับไป จากช่วงที่ทุกอย่างเริ่มต้นขึ้น เพื่อหาคำตอบ และในที่สุดพวกเขาก็พบแล้ว 


เมืองสมัยใหม่ขณะนี้คือจุดสูงสุดของอารยธรรมมนุษย์ ผู้คนหลายล้านที่อยู่อาศัยและทำงานอยู่ร่วมกัน ในชุมชนนั้นผู้คนมีหน้าที่เจาะจงของตน ซึ่งช่วยนำไปสู่จุดหมายเดียวกัน คนทุกอาชีพต่างมารวมตัวกัน เพื่อสร้างสังคมเดียวกัน และเหนือผู้คนคือชนชั้นปกครองผู้มีอำนาจ พวกเขาออกคำสั่ง ทำอะไร ที่ไหน และเมื่อไหร่ แต่มันไม่ได้มีมาอย่างนั้นตั้งแต่ต้น ระบบที่ซับซ้อนนี้เกิดขึ้นได้อย่างไร ? ยังเป็นปริศนาข้อใหญ่สำหรับนักวิชาการ 


คำถามที่นักโบราณคดีขบคิดมานานนักศตวรรษแล้ว ว่าอะไรคือต้นกำเนิดของอารยธรรม อารยธรรมไม่ใช่สิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ กว่า 100,000 ปีก่อน ไม่มีเมืองหรืออารยธรรมใด ๆ มนุษย์ยังท่องเที่ยวไปทั่วโลก อยู่กันเป็นกลุ่มครอบครัว หรืออยู่เป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ ไม่มีผังเมืองไม่มีผู้นำ และไม่มีอนาคต อยู่เพื่อเอาชีวิตรอด เท่านั้น


แต่แล้วก็เกิดบางสิ่งบางอย่างขึ้น เมื่อ 6,000 ปีก่อนคนเริ่มย้ายออกจากหมู่บ้าน มาสร้างเมืองขนาดมหิมา นักโบราณคดีเรียกการเปลี่ยนแปลงนี้ว่า การข้ามเส้นแบ่งครั้งสำคัญ มันเกิดขึ้นใน 6 แหล่งทั่วโลก ได้แก่ อียิปต์ เมโสโปเตเมีย จีน อินเดีย เปรู และอเมริกากลาง หากไม่มีผู้บุกเบิกเหล่านี้ การแตกหน่อออกมาเป็นโลกสมัยของเรา ก็คงจะไม่เกิดขึ้น


นักโบราณคดีตรวจสอบอารยธรรมในยุคต้น เพื่อค้นหาเงื่อนงำที่จะบอกว่า ทำไมอารยธรรมจึงปรากฏขึ้นอย่างกะทันหัน และพวกเขาพบว่า แต่ละแห่งนั้น มีอะไรหลาย ๆ อย่างเหมือนกัน เช่น การคำนวณคณิตศาสตร์ และระบบปฏิทิน การเขียน เครื่องปั้นดินเผา โลหะผสม และเหนือจากสิ่งใด คือ สถาปัตยกรรมขนาดมหึมา 


อารยธรรมยุคแรกของทุกแห่งล้วนเหมือนกัน คือมีสิ่งปลูกสร้างที่เป็นอนุสาวรีย์ ขนาดมหึมา นี่เป็นการชี้ชัดของการรวมตัวของกลุ่มคน ภายใต้ผู้นำ ทั้งหมดมีจุดมุ่งหมายเดียวกัน ปิรามิด คือตัวแทนของจุดเริ่มต้นของอารยธรรม การสร้างของเหล่านี้ เกิดจากการเห็นพ้องของคนหมู่บ้านไม่ได้ ต้องมีผู้นำผู้ตาม คนคอยนำ คอยบอกแต่ละกลุ่ม 


แต่ยังไม่มีอะไรบอกได้ว่า บรรพบุรุษเราข้ามเส้นแบ่งนี้มาได้อย่างไร อะไรที่ทำให้เราทิ้งชีวิตที่เรียบง่าย เข้าสู่ตัวเมือง 


มีหลายทฤษฏี บ้างก็ว่าเป็นเพราะการชลประทาน หรือการค้า หรือแม้กระทั่ง มนุษย์ต่างดาว แต่หลายคนบอกว่า สิ่งที่น่ากลัว ก็คือ การทำสงคราม ทฤษฏีนี้ เรียบง่าย สงครามบีบให้คนในหมู่บ้านต้องรวมกลุ่ม เพื่อป้องกันตัว มันนำไปสู่วิถีใหม่แห่งการสร้างสังคม เกิดผู้นำที่มีอำนาจขึ้นมา ซึ่งกลายเป็นฟาโรห์และกษัตริย์ พวกเขาจะกำหนดหน้าที่และจัดระเบียบชีวิต สังคมที่ซับซ้อนเกิดขึ้นมาจากความกลัว 


เมืองวัฒนธรรมที่ทวีความซับซ้อนขึ้น การสงครามจะมีอยู่ทุกที่ สังคมเหล่านี้เผชิญการต่อสู้อยู่เสมอ มีภาพสงครามบรรยายอยู่ในงานศิลปะ มีชนชั้นนักรบกองทัพ นายพล และรายละเอียดเกี่ยวกับสงคราม 
แม้จะไม่เป็นที่ยอมรับโดยทั่วไป แต่หลายคนก็เห็นด้วยที่ว่า สงครามคือปัจจัยหลักเบื้องหลังกำเนิดสังคมสมัยใหม่ แต่มันเป็นแค่ทฤษฏี นักโบราณคดีไม่มีหลักฐาน พวกเขาจึงใช้เวลาหลายปี ขุดค้น และพยายามหาทฤษฏีนั้น ให้กลายเป็นข้อเท็จจริง 


สิ่งที่เขาหาก็คือ เมืองแม่แบบ ซึ่งเป็นจุดเปลี่ยนทางโบราณคดี ไปสู่ขั้นตอนเริ่มแรกทางอารยธรรม 
อารยธรรมมักจะสร้างซ้อนทับตัวเองอยู่เสมอ ซึ่งหมายความว่าตัวตนในช่วงแรกนั้นจะถูกลบเลือนหายไป มนุษย์ซ่อมแซมตึก นำวัสดุเก่า กลับมาใช้ใหม่ ทำให้สืบค้นได้ยากว่าอารยธรรมไหน เป็นจุดก่อกำเนิดอารยธรรมที่แท้จริง