โยนเียแสน
ามำนานสิหนวัิล่าวว่า สิหนวัิุมารโอรสอท้าวเทวาล ึ่ปรอบ้านเมืออยู่ทายูนนาน ไ้นำผู้นมาั้บ้านเรือนอยู่ลุ่มน้ำโอนใ้ึ่็ือเียราย เียแสน ในปัุบัน และั้ื่อเมือว่า โยนนร หรือ โยนนานร นทั่วไปเรียเมือโยนนี้ว่า โยน หรือ ยูน หรือ ยวน ไทยวน หรือ นยวน ในัหวัสระบุรีเป็นไทยวนลุ่มที่อพยพมาาเมือเียแสน ั้แ่ปี พ.ศ. 2347 ึ่รับรัสมัยอพระบาทสมเ็พระพุทธยอฟ้าุฬาโล ึ่พระอ์ท่านโปรเล้าฯ ให้รมหลวเทพหริรัษ์ และพระยายมรา พร้อม้วยอทัพลาว ยทัพไปีเมือเียแสน ึ่ในะนั้นอยู่ภายใ้ารปรออพม่า เมื่อทัพไทยสามารถีเมือเียแสนไ้แล้วึให้รื้อำแพเมือรื้อบ้านเมือ และไ้รวบรวมผู้นาวเียแสนโยไ้แบ่เป็น 5 ส่วน ส่วนหนึ่ให้ไปอยู่ที่เมือเียใหม่ ส่วนหนึ่ให้ไปอยู่ที่ลำปา ส่วนหนึ่อยู่ที่น่าน ส่วนหนึ่อยู่ที่เวียันทน์ และอีส่วนให้เินทามายัรุเทพ โยให้ั้บ้านเรือนอยู่ที่ราบุรี สระบุรี ปู่เ้าฟ้า หนึ่ในผู้นำนยวนในสมัยนั้น ไ้นำผู้นมาั้บ้านเรือนอยู่ที่บ้านเ้าฟ้า ปัุบันมีศาลเ้าฟ้าั้อยู่ในหมู่บ้านนี้ เมื่อถึวันสราน์ าวบ้านะอันเิววิาอปู่เ้าฟ้า มาเ้าร่าทรให้ลูหลานไ้สรน้ำ และปู่เ้าฟ้า็ะพยาร์เหุาร์บ้านเมือ หนาน๊ะึ่เป็นน้อายอปู่เ้าฟ้าไ้นำไพร่พลไปั้บ้านเรือน อยู่ที่บ้านสิบ๊ะ (ปัุบันือบ้านสวนอไม้) เล่าันว่าหนาน๊ะเป็นผู้ที่มีวิาอามลัและเ่ในารรบ และเป็นผู้ที่มีส่วนร่วมในารั้นะเียนที่บ้านสันปะแหนเพื่อส่มาัเลือให้เป็นเสาหลัเมือที่รุเทพ เมื่อไม่ไ้รับารเลือเสา้นนี้ล่อทวนน้ำลับไปยัที่เิมและ็ส่เสียร้อร่ำไห้ อันเป็นที่มาอื่ออำเภอเสาไห้ ปัุบันเสา้นนี้อยู่ที่วัสู อำเภอเสาไห้ ัหวัสระบุรี แ่เิมนั้นที่ทำารเมือสระบุรีอยู่ที่บริเวบึโ้ ใล้วัันทรบุรี ในอำเภอเสาไห้ในปัุบัน าวไทยวนไ้ั้บ้านเรือนอยู่ริมสอฝั่แม่น้ำป่าสั ั้แ่ที่ว่าารอำเภอเสาไห้ึ้นไปทาะวันออ ่อมาึไ้ยับยายทำเลที่ั้บ้านเรือนไลาแม่น้ำป่าสัออไป ปัุบันนไทยวนั้ถิ่นานอยู่แทบทุอำเภอ ที่มีมาที่สุือ ที่อำเภอเสาไห้ อำเภอเมือ อำเภอเลิมพระเียริ และอำเภอวัม่ว
ภาษา าวไทยวนมีภาษาพูภาษาเียนเป็นเอลัษ์อน อัษรอาวไทยวนมีใ้มาเป็นเวลานานแล้ว เมื่อไ้อพยพมาอยู่ที่สระบุรี็นำเอาอัษรเหล่านั้นมาใ้้วย ใ้เียนลในสมุ่อยหรือารึบนใบลานาวไทยวนเรียอัษรนี้ว่า หนัสือยวน เรื่อที่บันทึลใบ่อยหรือสมุไทยมัะเป็นำราหมอู ำราสมุนไพร เวทมน์าถา่าๆ ส่วนเรื่อที่ารึลใบลานะเป็นพระธรรมเทศนาเป็นส่วนให่ าวไทยวนมันิยมถวายัมภีร์เทศน์ เพราะเื่อว่าไ้บุมาส่วนให่มัเป็นเรื่อเวสสันรา ยอพระไรปิัมภีร์ยวนบับ่าๆไ้รับ้นบับมาาฝ่ายเหนือ เมื่อไ้มา็ัลอาร่อๆ ันมา าวไทยวนมีารร้อเพล เรียว่า ๊อย เป็นารร้อ้วยสำนวนโวหาร อาะเป็นาร๊อยนเียวหรือ๊อยโ้อบัน็ไ้ าร๊อยนี้ะไม่มีเรื่อนรีประอบ เนื้อหาในาร๊อยอาะเี่ยวับนิทานา ำสอน ประวัิลอนารเี้ยวพาราสี
ารแ่าย าภาพเียนิรรรมฝาผนัอุโบสถวัันทรบุรี อำเภอเสาไห้ ึ่เียนึ้นในสมัยรัาลที่ 3 และอุโบสถวัสมุหประิษาราม อำเภอเสาไห้ ึ่เป็นภาพที่แสให้เห็นถึวิถีีวิารแ่ายอาวไทยวนในสมัยนั้นไ้เป็นอย่าี
ที่อยู่อาศัย
เรือนอาวไทยวนนั้นมีเอลัษ์เพาะเรียว่า เรือนเียแสนหรือเรือนาแล ล่าวือะมีไม้ไว้อยู่บนหลัาเหนือั่ว เรือนส่วนบนะผายออ ที่เรียว่า เรือน อโเอวอ เมื่อาวเียแสนไ้อพยพมาอยู่ที่สระบุรีในอน้นนั้น มีารปลูเรือนาแลอยู่บ้า ัที่ปราในานิรรรมฝาผนัวัันทรบุรี าารสอบถามนเ่านแ่ในุมนบ้านเสาไห้็พบว่า แ่เิมนั้นมีารปลูเรือนาแลอยู่บ้า
ประเพีึ้นท้าวทั้ 4 าวไทยวนเรีย “๊าวัสี่” หมายถึท้าวุโลบาล ึ่เป็นเทวาประำทิศทั้สี่ ่อนที่ะมีานใๆ ะทำารเลือสถานที่ๆ เหมาะสม เอาไม้ 5 ท่อนมาปัเป็นเสา 4 มุม เสา้นลาสูว่าเสาสี่มุม บนเสานี้ะวาเรื่อเ่น เ่น หมา บุหรี่ อไม้ธูปเทียน ระทอันลาเป็นอพระอินทร์ ผู้รู้พิธีะเป็นนล่าวเิเทพทั้ 4 มารับเรื่อเ่นและมา่วนปป้อุ้มรอานอนให้ำเนินไป้วยวามเรียบร้อย
