โครงงานสุขศึกษา ม. 4

ลำดับตอนที่ #10 : บทที่ 3 โครงงานเจลฯ

บทที่  3

อุปกรณ์และวีธีการดำเนินการทดลอง

ตอนที่ 1  การสกัดด้วยตัวทำละลาย

วัสดุอุปกรณ์และสารเคมี

รายการ	ปริมาณ
1. ขมิ้น ตะไคร้หอม ใบเตย  ดอกอัญชัน ดอกมะลิ  แครอท ไพล  แคนตาลูป  ขิง  สตอเบอรี่  แตงโม  มะละกอ  มะเขือเทศ ลีลาวดี  ยูคาลิปตัส  ขึ้นฉ่าย  ฟักทอง  กุหลาบ  กระชาย เฟื่องฟ้า ที่จะใช้ หั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆ	10-20 g
2. เอทานอล	5 cm3
3. นํ้ากลั่น	10 cm3
4. ขวดรูปกรวยขนาด 100 cm3 พร้อมจุกปิดปากขวดหรือหลอดทดลองขนาดใหญ่พร้อมจุกปิด)	2 ชุด
5. บีกเกอร์ ขนาด 250 cm3	2 ใบ
6. กรวยแก้วหรือกรวยพลาสติก	1 ชุด
7. ถ้วยระเหย	2 ใบ
8. ตะเกียงแอลกอฮอล์พร้อมที่กั้นลม และตะแกรงลวด	1 ชุด
9. กระดาษกรอง	1 แผ่น
10. กระบอกตวงขนาด 10 cm3	1 ใบ
11. เครื่องชั่ง	1  เครื่อง

วิธีทดลอง

            1.  เขียนชื่อสมุนไพรและตัวทำละลายติดข้างขวดทุกใบ นำน้ำร้อนใส่ในขวด 2 ใบ เท่าๆกัน ใส่ลงไป  เขย่าขวดเป็นระยะ ทิ้งไว้ 12 ชั่วโมง กรองเศษผักออก สังเกตน้ำที่สกัดได้ในแต่ละขวด

            2.  เขียนชื่อสมุนไพรและตัวทำละลายติดข้างขวดทุกใบ นำน้ำเย็นใส่ในขวด 2 ใบ เท่าๆกัน ใส่ตะไคร้หอม ลงไป  เขย่าขวดเป็นระยะ ทิ้งไว้ 12 ชั่วโมง กรองเศษผักออกสังเกตน้ำที่สกัดได้ในแต่ละขวด

 

ตอนที่ 2  การทำเจลล้างมือสมุนไพร

วัสดุ	1.  กลิ่น/สีดอกมะลิ          2.  กลิ่นตะไคร้หอม               3.  กลิ่น/สีใบเตย              4.  กลิ่น/สีขมิ้น                 5.  สีดอกอัญชัน                     6.  กลิ่น/สีแครอท 7.  กลิ่น/สีไพล                 8.  กลิ่น/สีแคนตาลูป              9.  กลิ่น/สีขิง 10. กลิ่น/สีสตอเบอรี่       11.  กลิ่น/สีแตงโม                12.  กลิ่น/สีมะละกอ                              13. กลิ่น/สีมะเขือเทศ      14. กลิ่น/สีดอกลีลาวดี          15.  กลิ่น/สียูคาลิปตัส                             16.  กลิ่น/สีขึ้นฉ่าย           17. กลิ่น/สีฟักทอง                18. กลิ่น/สีดอกกุหลาบ 19.  กลิ่น/สีกระชาย          20. กลิ่น/สีดอกเฟื่องฟ้า
อุปกรณ์	1.  เครื่องชั่ง Cento gram 2.  บีกเกอร์ 250 ลูกบาศก์เซนติเมตร 3.  บีกเกอร์ 500 ลูกบาศก์เซนติเมตร 4.  นาฬิกาจับเวลา 5.  ถาด 6.  กรรไกร 7.  กระบอกตวง 8.  ภาชนะใส่เจลล้างมือ
สารที่ใช้	1.   สาร CARBOPOL  คือ  ตัวสร้างเจล 2.   ALCOHOL และ TRICLOSAN คือ ตัวฆ่าเชื้อ 3.   TRLETHANOLAMIN  คือ ตัวที่ทำให้เจลมีความเหนียว 4.   CLYCERINE  คือ  ตัวลดความเป็นกรด-เบส ปรับค่า pH

วิธีการดำเนินการทดลอง

1. ผสมสาร CARBOPOL ,  ALCOHOL  ,  TRICLOSAN  ,   TRLETHANOLAMIN  CLYCERINE ,  เข้าด้วยกัน

2.  นำกลิ่นและสีของสมุนไพรที่สกัดไว้มาผสมคนจนเป็นเนื้อเดียวกัน ในปริมาณ 10 , 20 มิลลิลิตรตามลำดับ 

3.  แยกใส่ภาชนะบรรจุ ติดฉลาก

 

ตอนที่ 3  วิธีการทดสอบหาประสิทธิภาพของเจล

วัสดุ-อุปกรณ์	1.  มันฝรั่งมาหั่นเป็นชิ้นสี่เหลี่ยมลูกบาศก์ขนาดประมาณ 1  ลูกบาศก์เซนติเมตร จำนวน  200  กรัม  2.   บีกเกอร์ขนาด  500  ลูกบาศก์เซนติเมตร 3.   น้ำกลั่น  500  ลูกบาศก์เซนติเมตร 4.   ผ้าขาวบางหรือกระดาษกรอง 5.  ชั่งเด็กโตรส  20  กรัม
	6.  NAOH  หรือ HCL  เจือจาง    7.  กระดาษลิตมัส 8.   วุ้น  12  กรัม  9.   ผ้าขาวบางหรือกระดาษกรอง 10.  หลอดขนาด  15 X 150  mm  หลอดละ  5  ลูกบาศก์เซนติเมตร    จำนวน  2   หลอด 11.  หม้อนึ่งอัดไอ 12.  เทอร์โมมิเตอร์   13.  จานเพาะเชื้อ   14.  ตะเกียงแอลกอฮอล์   15.  ปิเปต

วิธีการทดสอบหาประสิทธิภาพของเจล

1.  เตรียมอาหารสำหรับเลี้ยงเชื้อจุลินทรีย์เป็นอาหารวุ้น โดยนำมันฝรั่งมาหั่นเป็นชิ้นสี่เหลี่ยมลูกบาศก์ขนาดประมาณ 1  ลูกบาศก์เซนติเมตร จำนวน  200  กรัม  ใส่ลงในบีกเกอร์ที่มีน้ำกลั่น  500  ลูกบาศก์เซนติเมตร นำไปต้มให้เดือดประมาณ 10-15  นาที  กรองด้วยผ้าขาวบางหรือกระดาษกรองเอาแต่น้ำใสไว้

2. ชั่งเด็กโตรส  20  กรัม ใส่ลงในบีกเกอร์ที่มีน้ำกลั่น 500  ลูกบาศก์เซนติเมตร  เติมวุ้น  12  กรัม  คนให้ละลาย

3. ผสมสารในข้อ 1 และ ข้อ 2 ให้เข้ากัน ปรับค่า pH ให้มีค่า 5-6  ด้วย NAOH  หรือ HCL  เจือจาง เทใส่ในหลอดทดลอง  ดังนี้

หลอดขนาด  24 X 150  mm  หลอดละ  25  ลูกบาศก์เซนติเมตร   จำนวน  2  หลอด

หลอดขนาด  15 X 150  mm  หลอดละ   5  ลูกบาศก์เซนติเมตร   จำนวน  2   หลอด

4. นำไปทำให้ปราศจากเชื้อ โดยการนำอาหารวุ้นที่บรรจุไว้ในหลอดทดลองมานึ่งในหม้อนึ่งอัดไอที่อุณหภูมิ  121  องศาเซลเซียส  ความดัน  15  ปอนด์ต่อตารางนิ้ว  เป็นเวลา  15-20  นาที  นำจานเพาะเชื้อแต่ละคู่ที่ห่อด้วยกระดาษอย่างมิดชิด  บรรจุในหม้อนึ่ง  นำหลอดที่บรรจุอาหารวุ้นขนาด  15 X 150  mm  มาวางเอียงทำมุมประมาณ  60  องศา  เพื่อเพิ่มพื้นที่ผิวหน้าอาหารจำนวน  2  หลอด  ส่วนอีก  2  หลอดวางในลักษณะตั้งตรง

 

การเทอาหารลงจานเพาะเชื้อด้วยเทคนิคปลอดเชื้อ

1. เปิดจุกสำลีหลอดอาหารวุ้นแข็งที่หลอมจนวุ้นละลาย และอาหารอุ่นพอที่มือจะจับได้
2. ลนไฟบริเวณรอบปากหลอดอาหาร
3. เผยอฝาจานเพาะเชื้อเล็กน้อยรีบเทอาหารลงไป โดยปกติจะเทอาหารลงไปประมาณ 1/3 ของความสูงจากก้นจานเพาะเชื้อ หมุนปากหลอดเล็กน้อยเพื่อกันอาหารหยดที่หลอดแล้วรีบปิดฝาจานเพาะเชื้อ
4. ในกรณีที่ใส่เชื้อหรือตัวอย่างที่มีเชื้อจุลินทรีย์ลงไปในหลอดอาหาร เมื่อเทลงในจานเพาะเชื้อแล้ว ให้หมุนจานเพาะเชื้อตามเข็มนาฬิกา ทวนเข็มนาฬิกาและเลื่อนไปมาหน้าหลังอย่างละ 10 ครั้ง เพื่อให้เชื้อผสมและกระจายในอาหารเลี้ยงเชื้อได้ดี แล้วตั้งทิ้งไว้จนอาหารวุ้นแข็ง

การเขี่ยเชื้อและถ่ายเชื้อในอาหารวุ้น

1. เผาห่วงเขี่ยเชื้อให้ส่วนที่เป็นลวดร้อนแดงตลอดทั้งเส้น เพื่อกำจัดจุลินทรีย์ที่ติดอยู่ให้หมดไป แล้วปล่อยให้เย็นสักครู่ประมาณ 15 – 20 วินาที
2. เปิดจุกสำลีของหลอดหัวเชื้อยีสต์ หมุนปากหลอดผ่านเปลวไฟให้บริเวณปากหลอดร้อน แล้วใช้ห่วงเขี่ยเชื้อแตะลงบนเชื้อในหลอดหัวเชื้อ ลนไฟปากหลอดหัวเชื้ออีกครั้งหนึ่ง
3. เขี่ยเชื้อและถ่ายเชื้อลงในอาหารวุ้นที่มีผิวหน้าเอียงอีกหลอดหนึ่ง ปฏิบัติเช่นเดียวกันข้อ 2  แต่ลากห่วงเขี่ยเชื้อที่มีเชื้อลงบนผิวหน้าอาหารแบบซิกแซก
4. เขี่ยเชื้อและถ่ายเชื้อลงในหลอดอาหารวุ้นที่มีผิวหน้าตัดตรง ปฏิบัติเช่นเดียวกับข้อ 2 แต่แทงห่วงเขี่ยเชื้อที่มีเชื้อลึกลงไปในอาหารวุ้น สำหรับหลอดอาหารวุ้นหลอดสุดท้ายไม่ใส่เชื้อใช้เป็นหลอดควบคุม
5. ตั้งหลอดอาหารทั้ง 4 หลอดไว้ที่อุณหภูมิห้องเป็นเวลา 24 -  48 ชั่วโมง แล้วสังเกตและบันทึกผล (ถ้าทำการทดลองในฤดูที่อุณหภูมิต่ำ ควรวางการทดลองไว้นานกว่านี้ )

 

การเลี้ยงเชื้อในจานเพาะเชื้อ

1. นำหลอดอาหารวุ้นที่ผ่านการนึ่งฆ่าเชื้อแล้ว 2 หลอด มาหลอมให้เหลวโดยใส่ในบีกเกอร์ที่มีน้ำเดือด ต้มต่อไปจนอาหารวุ้นหลอม ทิ้งให้เย็นลงจนมีอุณหภูมิประมาณ 45 - 50 °C ซึ่งทดสอบได้โดยแนบหลอดอาหารกับหลังมือซึ่งหลังมือจะสามารถทนได้
2. ลนไฟที่ปากหลอดอาหารให้ร้อนเทอาหารในหลอดทดลองลงในจานเพาะเชื้อ 2 จาน ด้วยเทคนิคปลอดเชื้อ ดังที่ได้ฝึกปฏิบัติมาแล้ว ปิดฝาจานเพาะเชื้อ
3. ใช้ปิเปตที่ฆ่าเชื้อแล้วดูดหัวเชื้อยีสต์1 cm³ เปิดฝาจานเพาะเชื้อเล็กน้อยแล้วเทใส่ลงในอาหารในจานเพาะเชื้อ 1 ใบ หมุนจานเพาะเชื้อไปทางซ้ายขวา และเลื่อนไปหน้าหลังอย่างละ 10 ครั้ง แล้วทิ้งไว้จนอาหารวุ้นแข็งตัว วางจานเพาะเชื้อไว้ที่อุณหภูมิห้องเป็นเวลา 24 ชั่วโมง โดยวางในลักษณะกลับฝาบนล่างส่วนอาหารในจานเพาะเชื้ออีกจานหนึ่งไม่ใส่เชื้อ

 

การวัดการเจริญเติบโดของจุลินทรีย์

        วิธีการนับโคโลนีจุลินทรีย์            

             วิธีนับทำโดยคว่ำจานเพาะเชื้อนับ ไม่เปิดฝาจาน หากไม่มีเครื่องนับโคโลนีสามารถนับด้วยตาเปล่าได้ ควรแบ่งพื้นที่ในจานอาหารเป็น 4 ส่วน แล้วนับคร่าวๆว่าในหนึ่งส่วนมีจำนวนไม่เกิน 50 จึงจะนับจำนวนทั้งหมดต่อไป ควรใช้ดินสอหรือปากกาเขียนแก้วแตะเป็นจุดที่จานเพาะเชื้อตรงบริเวณโคโลนีเพื่อแสดงว่าได้นับโคโลนีนั้นไปแล้ว

              ในกรณีที่มีจำนวนโคโลนีมาก และคาดว่าจะเกิน 300 โคโลนี หรือนับทั้งจานได้ลำบากมาก อาจนับจากช่องเล็กขนาด 1 cm² โดยนับกระจายทั่วทั้งจานประมาณ 5 – 10 cm² แล้วเฉลี่ยเป็นค่าจำนวนโคโลนี/ 1 cm²  แล้วคูณด้วยพื้นที่ผิวของจานเพาะเชื้อจะได้ค่าโดยประมาณ ซึ่งใกล้เคียงความจริงมากที่สุด ในกรณีที่มีเครื่องนับโคโลนีจุลินทรีย์ก็จะทำได้ในทำนองเดียวกัน

 

ตอนที่  4  การทำแบบสำรวจผู้ใช้เจลล้างมือจำนวน  200  คน

1.   ทำแบบสำรวจสำหรับผู้ที่ใช้เจลล้างมือขึ้น

          2.   สุ่มเลือกผู้ใช้จาก จำนวนนักเรียนโรงเรียนอำนาจเจริญ จำนวน 100 คน แบ่งเป็น ชาย 50 คน และเป็นหญิง 50 คน

          3.   สุ่มเลือกผู้ใช้จากครู ผู้ปกครอง ชุมชนเขตพื้นที่บริการของโรงเรียนอำนาจเจริญ

จำนวน 100 คน

          4.   ทำการสำรวจ โดยให้ผู้ทดลองใช้เจลล้างมือกลิ่นและสีจากสมุนไพร ทั้ง 4 ชนิด  ได้แก่

เจลล้างมือกลิ่น/สีธรรมชาติจากดอกมะลิ   เจลล้างมือกลิ่นตะไคร้หอม/สีน้ำเงินจากดอกอัญชัน   

เจลล้างมือกลิ่น/สีธรรมชาติจากใบเตย   เจลล้างมือกลิ่น/สีธรรมชาติจากขมิ้น       

5.   นำผลการสำรวจ มาจัดทำเป็นรูปแบบการนำเสนอในรูปแบบของแผนภูมิ