ศัพท์ในวิชาชีววิทยา

ลำดับตอนที่ #2 : คำศัพท์ในวิชาชีววิทยา ม.4 บทที่ 2 (การรักษาดุลยภาพของสิ่งมีชีวิต)

คำศัพท์ในวิชาชีววิทยา

บทที่ 2

ก	กอลจิบอบอดี หรือ กอลจิคอมเพล็กซ์	Golgi body : Golgi complex	กลุ่มของถุงกลมแบนขนาดใหญ่ บริเวณตรงขอบโป่งพองใหญ่ขึ้น ทำหน้าที่เติมกลุ่มคาร์โบไฮเดรตให้กับโปรตีนหรือลิพิดที่ส่งมาจาก ER
	กล้องจุลทรรศน์	Microscope	อุปกรณ์สำหรับมองดูวัตถุที่มีขนาดเล็กเกินกว่ามองเห็นด้วยตาเปล่า
	กล้องจุลทรรศน์ใช้แสง	Light  microscope	กล้องจุลทรรศน์ที่พบอยู่ทั่วไป โดยเวลาส่องดูจะเห็นพื้นหลังเป็นสีขาว และจะเห็นเชื้อจุลินทรีย์มีสีเข้มกว่า
	กล้องจุลทรรศน์ใช้แสงเชิงประกอบ	Compound light  microscope	กล้องจุลทรรศน์ใช้แสงที่ดีที่สุดใน ปัจจุบันมีกำลังขยายประมาณ 2,000 เท่า ประกอบด้วยเลนส์ 2 ชุด คือ เลนส์ใกล้ตาและเลนส์ใกล้วัตถุ
	กล้องจุลทรรศน์ใช้แสงธรรมดา	Simple compound light  microscope	เป็นกล้องจุลทรรศน์ชนิดเลนส์ประกอบ ซึ่งประกอบด้วยเลนส์ใกล้วัตถุ และเลนส์ใกล้ตา
	กล้องจุลทรรศน์ใช้แสงแบบสเตอริโอ	Stereoscopic microscope	เป็นกล้องจุลทรรศน์ชนิดเลนส์ประกอบที่ทำให้เกิดภาพ 3 มิติ ใช้ศึกษาวัตถุที่มีขนาดใหญ่ซึ่งสามารถแยกรายละเอียดด้วยตาเปล่า
	กล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนแบบส่องผ่าน	Transmission electron microscope : TEM	กล้องจุลทรรศน์ที่ใช้ศึกษาโครงสร้างภายในของเซลล์ โดยลำแสงอิเล็กตรอนจะส่องผ่านเซลล์หรือตัวอย่างที่ต้องการศึกษาซึ่งผู้ศึกษาต้องเตรียมตัวอย่างให้ได้ขนาดบางเป็นพิเศษ
	กล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนแบบส่องกราด	scanning electron microscope : SEM	กล้องจุลทรรศน์ที่ใช้ศึกษาโครงสร้างของผิวเซลล์หรือผิววัตถุ โดยลำแสงอิเล็กตรอนจะส่องกราดไปบนผิวของวัตถุ ทำให้ได้ภาพที่มีลักษณะเป็น 3 มิติ
	การนำสารเข้าสู่เซลล์โดยอาศัยตัวรับ	Receptor-mediated endocytosis	การลำเลียงสารเข้าสู่เซลล์ที่เกิดขึ้นโดยมีโปรตีนตัวรับบนเยื่อหุ้มเซลล์ สารที่ถูกลำเลียงเข้าสู่เซลล์ด้วยวิธีนี้จะต้องมีความจำเพาะในการจับกับโปรตีนตัวรับที่อยุ่บนเยื่อหุ้มเซลล์จึงจะสามารถนำเข้าสู่เซลล์ได้
	การแพร่	Diffusion	การเคลื่อนที่ของอนุภาคของสารจากบริเวณที่มีความเข้มข้นของสารสูง ไปสู่บริเวณที่มีความเข้มข้นของสารต่ำ
	การแพร่แบบฟาซิลิเทต	Facilitated diffusion	การแพร่ของสารที่ไม่สามารถแพร่ผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ได้โดยตรงต้องเคลื่อนผ่านช่องโปรตีนหรือโปรตีนตัวพาภายในเยื่อหุ้มเซลล์
	การลำเลียงแบบใช้พลังงาน	Active transport	การลำเลียงสารผ่านเยื่อหุ้มเซลล์จากบริเวณที่มีความเข้มข้นต่ำไปสู่บริเวณที่มีความเข้มข้นสูง การลำเลียงลักษณะนี้เซลล์ต้องนำพลังงานที่ได้จากการสลายสารอาหารมาใช้
	โกลเมอรูลัส	Glomerulus	กลุ่มของหลอดเลือดฝอยที่แตกแขนงมาจากหลอดเลือดรีนัลอาร์เตอรี
ข	ไขกระดูก	Bone marrow	แหล่งสร้างเม็ดเลือดขาวทุกชนิด รวมทั้งเซลล์เม็ดเลือดแดงและเกล็ดเลือด
ค	คลอโรพลาสต์	Chloroplast	พลาสติดที่มีสีเขียว เนื่องจากมีสารสีชนิดคลอโรฟิลล์เป็นองค์ประกอบส่วนใหญ่ เป็นแหล่งสร้างอาหารของเซลล์พืชและโพรทิสต์บางชนิด
	คอนแทร็กไทล์แวคิวโอ	Contractile vacuole	โครงสร้างภายในเซลล์ของสัตว์เซลล์เดียว ทำหน้าที่กำจัดน้ำออกจากเซลล์เพื่อรักษาระดับความเข้มข้นของสารภายในเซลล์และป้องกันไม่ให้เซลล์แตก
ซ	ซิเลีย	Cilia	โครงสร้างคล้ายขนเล็กๆ ในเยื่อบุทางเดินหายใจ ช่วยกำจัดสิ่งแปลกปลอมออกทางปากและจมูก
	เซลล์	Cell	หน่วยโครงสร้างพื้นฐานที่เล็กที่สุดของสิ่งมีชีวิต
	เซลล์โพรคาริโอ	Prokaryotic cell	เซลล์ของสิ่งมีชีวิตบางชนิด เช่น แบคทีเรีย ไม่มีเยื่อหุ้มนิวเคลียส แต่มีสารพันธุกรรมกระจายอยู่ทั่วไปในไซโทพลาซึม
	เซลล์ยูคาริโอต	Eukaryotic cell	เซลล์ของสิ่งมีชีวิตส่วนใหญ่ซึ่งมีเยื่อหุ้มนิวเคลียส
	ไซโทพลาซึม	Cytoplasm	ส่วนที่อยู่ภายในเซลล์ทั้งหมดยกเว้นนิวเคลียส มีลักษณะเป็นของเหลวซึ่งมีโครงสร้างเล็กๆ ที่เรียกว่าออร์แกเนลล์กระจายอยู่ทั่วไปหลายชนิด
ด	ไดอะแฟรม	Diaphragm	ส่วนประกอบของกล้องจุลทรรศน์ ช่วยปรับความเข้มของแสงตามที่ต้องการเพื่อให้เห็นภาพของวัตถุชัดขึ้น
ต	ต่อมไทมัส	Thymus gland	อยู่บริเวณทรวงอกรอบหลอดเลือดใหญ่ของหัวใจ เป็นแหล่งที่ลิมโฟไซต์ชนิดที่ทำลายเซลล์ที่มาจากไขกระดูก จะมาพัฒนาจนสมบูรณ์ก่อนออกสู่กระแสเลือดไปยังส่วนต่างๆ ของร่างกาย
	ต่อมนาซัล	Nasal gland	อวัยวะพิเศษของนกทะเลสำหรับขับเกลือที่มากเกินออกจากร่างกายในรูปน้ำเกลือเข้มข้น มักพบอยู่บริเวณส่วนหัวของนกทะเล
	ต่อมน้ำเหลือง	Lymph node	พบอยู่ระหว่างทางเดินของท่อน้ำเหลืองทั่วร่างกาย มีลักษณะเป็นรูปไข่ขนาดแตกต่างกัน ภายในมีเซลล์เม็ดเลือดขาวอยู่รวมกันเป็นกลุ่ม มีลักษณะคล้ายฟองน้ำทำให้น้ำเหลืองซึมผ่านได้
ท	ทอกซอยด์	Toxoid	วัคซีนที่ผลิตได้จากสารพิษของเชื้อโรคที่ถูกทำให้หมดสภาพความเป็นพิษแล้ว
ธ	ธนาคารเลือด	Blood bang	สถานที่ซึ่งใช้ในการเก็บขวดเลือดของผู้ที่มาบริจาคเลือดด้วยอุณหภูมิ 4 องศาเซลเซียส
น	นิวเคลียส	Nucleus	โครงสร้างที่มักพบอยู่ตรงกลางเซลล์ เป็นศูนย์กลางควบคุมลักษณะพันธุกรรมและกระบวนการต่างๆ ภายในเซลล์
	เนื้อเยื่อ	Tissue	กลุ่มของเซลล์ที่รวมตัวกัน ทำหน้าที่อย่างใดอย่างหนึ่ง หรือหลายอย่างกระจายอยู่ตามส่วนต่าง   ๆ  ของร่างกาย
บ	โบว์แมนแคปซูล	Bowman’s capsule	ส่วนประกอบของเนื้อไตส่วนนอก ลักษณะเป็นกระเปาะรูปถ้วย มีเนื้อเยื่อ 2 ชั้น ทำหน้าที่กรองของเสียออกจากเลือด
ผ	ผนังเซลล์	Cell wall	โครงสร้างที่อยู่ชั้นนอกห่อหุ้มเยื่อหุ้มเซลล์อีกชั้นหนึ่ง พบในเซลล์พืชทุกชนิด สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว ราและแบคทีเรียบางชนิด ทำหน้าที่ป้องกันและให้ความแข็งแรง
พ	พิโนไซโทซิส	Pinocytosis	การนำอนุภาคของสารที่อยู่ในรูปของสารละลายเข้าสู่เซลล์ โดยการทำให้เยื่อหุ้มเซลล์เว้าเข้าไปในไซโทพลาซึมทีละน้อยจนกลายเป็นถุงเล็กๆ เมื่อเยื่อหุ้มเซลล์ปิดสนิทถุงนี้จะหลุดเข้าไปกลายเป็นเวสิเคิลอยู่ในไซโทพลาซึม
ฟ	ฟาโกไซโทซิส	Phagocytosis	การลำเลียงสารเข้าสู่เซลล์ โดยเซลล์สามารถยื่นไซโทพลาซึมออกมาล้อมอนุภาคของสารที่มีขนาดใหญ่ที่ไม่ละลายน้ำก่อนที่จะนำเข้าสู่เซลล์ในรูปของแวคิวโอล
ภ	ภูมิคุ้มกัน	Immunity	กลไกของร่างกายในการป้องกันและทำลายเชื้อโรคหรือสิ่งแปลกปลอมไม่ให้เกิดโรคหรือความผิดปกติที่อาจเป็นอันตรายต่อร่างกาย
	ภูมิแพ้	Allergy	โรคที่เกิดจากร่างกายมีปฏิกิริยาต่อแอนติเจนบางอย่างรุนแรงเกินไปทำให้เกิดอาการผิดปกติ
ม	ม้าม	Spleen	อวัยวะขนาดใหญ่อยู่ใต้กะบังลมด้านซ้ายติดกับด้านหลังของกระเพาะอาหารเป็นแหล่งผลิตเซลล์เม็ดเลือดแดงในระยะเอ็มบริโอ หลังคลอดม้ามจะเป็นที่อยู่ของเซลล์เม็ดเลือดขาวบางชนิดและเป็นแหล่งทำลายเซลล์เม็ดเลือดแดงและเกล็ดเลือดที่หมดอายุแล้ว
	ไมโทคอนเดรีย	Mitochondria	แหล่งผลิต ATP ให้แก่เซลล์ มีรูปร่างหลายแบบขึ้นอยู่กับชนิดของเซลล์
ย	เยื่อบุ	Epithelium	เนื้อเยื่อที่บุช่องเปิดและท่อต่างๆ ภายในร่างกายซึ่งจะสัมผัสกับแอนติเจนจากภายนอกร่างกายอยู่เสมอจึงมีกลไกในการป้องกันจุลินทรีย์และสิ่งแปลกปลอม
	เยื่อเลือกผ่าน	Selectively permeable membrane : differentially permeable membrane : semipermeable membrane	เยื่อที่อนุญาตให้โมเลกุลหรือประจุบางชนิดผ่านมันไปได้โดยการแพร่ ตัวอย่างเช่น เยื่อหุ้มเซลล์ที่ทำหน้าที่เป็นเยื่อเลือกผ่าน
	เยื่อหุ้มเซลล์	Cell membrane	เยื่อบางๆ ล้อมรอบไซโทพลาซึมพบในเซลล์พืชทุกชนิด กั้นสารที่อยู่ภายในกับภายนอกเซลล์และรักษาสมดุลภายในเซลล์
	เยื่อหุ้มนิวเคลียส	Nuclear membrane	เยื่อบางๆ 2 ชั้นที่มีช่องเล็กๆ ทะลุผ่านเยื่อทั้งสอง กระจายอยู่ทั่วไป ทำหน้าที่เป็นทางผ่านเข้าออกของสารระหว่างนิวเคลียสและไซโทพลาซึม
ร	ระบบอวัยวะ	Organ system	กลุ่มของอวัยวะที่ทำงานร่วมกันอย่างเป็นระบบ
	ไรโบโซม	Ribosome	ออร์แกเนลล์ขนาดเล็กไม่มีเยื่อหุ้ม ประกอบด้วยโปรตีนและ RNA ทำหน้าที่สังเคราะห์โปรตีน
	โรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรือ โรคเอดส์	Acquired immune deficiency syndrome : AIDS	โรคที่เกิดจากการติดเชื้อไวรัส HIV ซึ่งจะเข้าไปทำลายเซลล์เม็ดเลือดขาวจึงทำให้การทำงานของระบบภูมิคุ้มกันลดลง
	โรคเอสแอลอี	Systemic lupus erythematosus	โรคที่ร่างกายสร้างภูมิต้านทานเนื้อเยื่อของตนเอง
ล	ลิมโฟไซต์	Lymphocyte	เซลล์เม็ดเลือดขาวที่ทำหน้าที่สร้างแอนติบอดีและทำลายเซลล์
	เลนส์ใกล้ตา	Eyepiece	เลนส์ที่อยู่บนสุดของลำกล้อง โดยทั่วไปมีกำลังขยาย 10x หรือ 15x ทำหน้าที่ขยายภาพที่ได้จากเลนส์ใกล้วัตถุให้มีขนาดใหญ่ขึ้น ทำให้เกิดภาพที่ตาผู้ศึกษาสามารถมองเห็นได้ โดยภาพที่ได้เป็นภาพเสมือนหัวกลับ
	เลนส์ใกล้วัตถุ	Objective lens	เลนส์ที่อยู่ใกล้กับแผ่นสไลด์ หรือวัตถุ ปกติติดกับแป้นวงกลมซึ่งมีประมาณ 3-4 อัน แต่ละอันมีกำลังบอกเอาไว้ เช่น x3.2, x4, x10, x40 และ x100 เป็นต้น ภาพที่เกิดจากเลนส์ใกล้วัตถุเป็นภาพจริงหัวกลับ
	เลนส์รวมแสง	Condenser lens	ส่วนประกอบของกล้องจุลทรรศน์บางรุ่น ใช้ปรับความเข้มของแสง อยู่ใต้แท่นวางวัตถุช่วยเพิ่มความเข้มของแสงและคัดเลือกรวมแสงที่มีคุณภาพ
ว	เวสิเคิล	Vesicle	ส่วนหนึ่งของกอลจิคอมเพล็กซ์ที่สร้างเป็นถุงออกมาบรรจุไกลโคโปรตีนและไกลโคลิพิดไว้เพื่อส่งออกไปภายนอกเซลล์หรือเก็บไว้ใช้ภายในเซลล์
	แวคิวโอล	Vacuole	ออร์แกเนลล์ที่มีลักษณะเป็นถุงที่มีเยื่อหุ้มชั้นเดียว มีรูปร่างและขนาดแตกต่างกัน
	ไวรัส HIV	Human immundeficiency virus	ไวรัสที่ทำลายเซลล์เม็ดเลือดขาวโดยตรง เมื่ออยู่ในเซลล์เม็ดเลือดขาว ไวรัส HIV จะเพิ่มจำนวนโดยใช้องค์ประกอบของเซลล์เม็ดเลือดขาวเป็นวัตถุดิบ แล้วกระจายไปสู่เซลล์เม็ดเลือดขาวอื่นๆ ต่อไป
ส	สมดุลการแพร่	Dynamicequilibrium	การแพร่ของสารจากบริเวณที่สารมีความหนาแน่นมากไปยังบริเวณที่ี่สารมีความหนาแน่นน้อยจน ความหนาแน่นของสารในทุก บริเวณเท่ากัน สภาวะเช่นนี้ เรียกว่า สมดุลของการแพร่  ซึ่งอัตราการแพร่ไปและกลับจะ เท่ากัน
	สารละลายไอโซโทนิก	Isotonic solution	สารละลายภายนอกเซลล์ที่มีความเข้มข้นเท่ากับสารละลายภายในเซลล์
	สารละลายไฮเพอร์โทนิก	Hypertonic solution	สารละลายที่มีความเข้มข้นสูงกว่าสารละลายในเซลล์
	สารละลายไฮโพโทนิก	Hypotonic solution	สารละลายที่มีความเข้มข้นต่ำกว่าสารละลายภายในเซลล์
	สิ่งมีชีวิต	Organism	สิ่งแวดล้อมที่มีสมบัติของสิ่งมีชีวิต มีลักษณะตามชนิดและกรรมพันธุ์ ได้แก่ พืช สัตว์ และมนุษย์
ห	หน่วยไต	Nephron	หน่วยย่อยของไตซึ่งอยู่ภายในเนื้อไตแต่ละข้างมีจำนวนมากถึงราว 1 ล้านหน่วย
	หลอดเลือดรีนัลเวน	Renal vein	หลอดเลือดที่นำเลือดที่ผ่านการกรองแล้วถูกนำออกจากไตไปยังส่วนต่างๆ ของร่างกาย
	หลอดเลือดรีนัลอาร์เตอรี	Renal artery	หลอดเลือดที่ทำการนำเลือดจากส่วนต่างๆ ของร่างกายมาส่งที่ไต
อ	อวัยวะ	Organ	องค์ประกอบของร่างกายที่ทำงานร่วมกันอย่างเป็นระบบ
	ออร์แกเนลล์	Organelle	โครงสร้างเล็กๆ ที่ทำหน้าที่แตกต่างกันภายในเซลล์
	ออสโมซิส	Osmosis	การแพร่ของตัวทำละลายจากบริเวณที่มีโมเลกุลของตัวทำละลายมากไปยังบริเวณที่มีโมเลกุลของตัวทำละลายน้อย
	เอกโซไซโทซิส	Exocytosis	การลำเลียงสารขนาดใหญ่ออกจากเซลล์ สารที่จะถูกส่งออกไปนอกเซลล์บรรจุอยู่ในเวสิเคิล เมื่อ     เวสิเคิลรวมตัวกับเยื่อหุ้มเซลล์สารที่อยู่ภายในเวสิเคิลก็จะถูกปล่อยออกไปนอกเซลล์
	เอนโดไซโทซิส	Endocytosis	การลำเลียงสารขนาดใหญ่เข้าสู่เซลล์  โดยเอนโดไซโทซิสในสิ่งมีชีวิตจะมีชื่อเรียกแตกต่างกันไปตามกลไกการลำเลียง เช่น     ฟาโกไซโทซิส (Phagocytosis)    พิโนไซโทซิส (Pinocytosis) และการนำสารเข้าสู่เซลล์โดยอาศัยตัวรับ (Receptor-mediated endocytosis)
	เอนโดพลาสมิกเรติคิวลัม	Endoplasmic reticulum : ER	ออร์แกเนลล์ที่มีลักษณะเป็นท่อแบนใหญ่หรือกลม ภายในมีของเหลวบรรจุอยู่ แบ่งเป็น 2 ประเภท คือ แบบผิวขรุขระทำหน้าที่สังเคราะห์โปรตีน แบบผิวเรียบทำหน้าที่สังเคราะห์ลิพิด
	แอนติเจน	antigen	ปฏิกิริยาต่อต้านเชื้อโรคและสิ่งแปลกปลอมที่เข้าสู่ร่างกาย
	แอนติบอดี	Antibody	สารประเภทโปรตีนที่ช่วยต่อต้านสิ่งแปลกปลอมหรือเชื้อโรคที่สามารถเข้าสู่ร่างกายได้
ฮ	ฮอร์โมนแอนติไดยูเรติก	Antidiuretic hormone : ADH	ฮอร์โมนซึ่งหลั่งโดยต่อมใต้สมองส่วนหลัง ทำหน้าที่กระตุ้นท่อหน่วยไตให้ดูดน้ำกลับเข้าสู่หลอดเลือด ทำให้ปริมาณน้ำในเลือดสูงขึ้นและความรู้สึกกระหายน้ำลดน้อยลง ช่วยให้ปริมาณน้ำในร่างกายอยู่ในภาวะสมดุล