ศัพท์ในวิชาชีววิทยา

ลำดับตอนที่ #3 : บทที่ 3 การถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรม

คำศัพท์ในวิชาชีววิทยา

บทที่ 3

ก	กวานีน	Guanine : G	เบสที่มีไนโตรเจนเป็นองค์ประกอบ สูตรเคมีคือ C5H5N5O มีอยู่ใน DNA และ RNA
	การคัดเลือกโดยธรรมชาติ	Natural selection	สิ่งมีชีวิตที่สามารถมีชีวิตอยู่รอดในลักษณะที่เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมทางกายภาพและชีวภาพโดยไม่ตายก่อนถึงวัยเจริญเติบโต
	การโคลน	Cloning	การสร้างสิ่งมีชีวิตใหม่ ซึ่งมีลักษณะทางพันธุกรรมเหมือนสิ่งมีชีวิตต้นแบบทุกประการ
	การจำลองตัวของโครโมโซม	Chromosome duplication	เป็นการจำลอง DNA เพิ่มขึ้น 1 ชุด ทำให้ 1 โครโมโซม จากที่มี 1 โครมาติด จะทำให้กลายเป็น 1 โครโมโซมที่มี่ 2 โครมาติด ที่จะเข้าสู่การแบ่งเซลล์ในระยะ โพรเฟสต่อไป
	การแบ่งไซโทพลาซึม	Cytokinesis	ขั้นตอนที่สองของการแบ่งเซลล์ มี 2 แบบ คือ แบบที่เยื่อหุ้มเซลล์คอดกิ่วจาก 2 ข้าง เข้าใจกลางเซลล์ เรียกว่าแบบ furrow type ซึ่งพบในเซลล์สัตว์ และแบบที่มีการสร้างแผ่นกั้นเซลล์ (cell plate) มาก่อตัว บริเวณกึ่งกลางเซลล์ขยายไป 2 ข้างของเซลล์ เรียกว่าแบบ cell plate type ซึ่งพบในเซลล์พืช
	การแบ่งนิวเคลียส	Karyokinesis	ขั้นตอนที่หนึ่งของการแบ่งเซลล์ซึ่งจัดได้สองแบบคือ การแบ่งแบบไมโทซิสและการแบ่งแบบ ไมโอซิส
	การแบ่งนิวเคลียสแบบ ไมโทซิส	Mitosis	วิธีแบ่งนิวเคลียสที่ทำให้มีจำนวนโครโมโซมคงที่
	การแบ่งนิวเคลียสแบบ ไมโอซิส	Mitosis	การแบ่งนิวเคลียสซึ่งก่อให้เกิด การลดจำนวนโครโมโซมลงครึ่งหนึ่ง เช่น จาก 2n เป็น n
	การบำบัดด้วยยีน	Gene therapy	การใส่ยีนที่ปกติเข้าไปในเซลล์ร่างกาย หรือเนื้อเยื่อที่แสดงอาการผิดปกติ ของผู้ที่มีความผิดปกติหรือบกพร่องของยีน แล้วทำให้ยีนนั้นแสดงออกเมื่อมีสารโปรตีนที่ปกติในบริเวณดังกล่าว  จัดเป็นแนวทางหนึ่งที่จะช่วยทำให้บำบัดอาการบกพร่องที่เกิดขึ้นได้
	การปรับตัวทางพันธุกรรม	Genetic adaptation	ลักษณะหรือพฤติกรรมซึ่งถูกควบคุมโดยพันธุกรรมที่ทำให้โอกาสในการสืบทอดยีนไปสู่รุ่นลูกของสิ่งมีชีวิตนั้นๆ เพิ่มขึ้น การปรับตัวอาจเกิดกับโครงสร้าง กระบวนการทำงานของโครงสร้าง หรือ พฤติกรรมของสิ่งมีชีวิต ผลของการปรับตัวทำให้สิ่งมีชีวิตสามารถเพิ่มจำนวนและดำรงชีวิตอยู่ในสภาพแวดล้อมตามธรรมชาติได้
	การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ	Tissue culture	จัดเป็นวิธีการโคลนอย่างหนึ่งทำได้โดยการนำส่วนใดส่วนหนึ่งของพืชมาเลี้ยงในอาหารสังเคราะห์
	การหาลำดับเบสของจีโนม	Genome sequencing
ค	ความหลากหลายทางชีวภาพ	Biodiversity	การมีสิ่งมีชีวิตนานาชนิด นานาพันธุ์ในระบบนิเวศอันเป็นแหล่งที่อยู่อาศัย ซึ่งมีมากมายและแตกต่างกันทั่วโลก
	ครอสซิงโอเวอร์	Crossing over	การไขว้กันของโครมาทิด เป็นผลให้เกิดการแลกเปลี่ยนชิ้นส่วนของโครมาทิดต่างเส้นที่อยู่ชิดกัน สารพันธุกรรมจึงถูกแลกเปลี่ยนไปด้วย
	ไคนีโทคอร์	Kinetochore	จุดหรือบริเวณที่โครมาติดสองเส้นยึดติดกัน
	ไคแอสมา	Chiasma	ตำแหน่งที่โครมาทิดไขว้กัน
	โครมาทิด	Chromatid	ส่วนประกอบของโครโมโซมซึ่งแต่ละโครโมโซมจะประกอบด้วยโครมาทิด 2 เส้นยึดติดกันที่ตำแหน่งเซนโทรเมียร์
	โครมาทิน	Chromatin	DNA และโปรตีนหลายชนิดที่ประกอบเป็นโครงสร้าง มีลักษณะเป็นสายยาว
	โครโมโซม	Chromosome	โครมาทินที่ขดตัวจนมีลักษณะเป็นท่อนๆ ระหว่างการแบ่งเซลล์
	โครโมโซมเพศ	Sex chromosome	โครโมโซมที่กำหนดเพศของสิ่งมีชีวิตมีอยู่ 1 คู่ ในคนโครโมโซมเพศทั้งคู่ของหญิงจะมีลักษณะเหมือนกัน แต่โครโมโซมของชายจะมีลักษณะต่างกัน
จ	จีโนไทป์	Genotype	แบบของยีนที่อยู่เป็นคู่ๆ ซึ่งสิ่งมีชีวิตได้รับมาจากพ่อและแม่ มีหน้าที่ควบคุมลักษณะของสิ่งมีชีวิตในร่างกาย
ซ	เซนโทรโซม	Centrosome	แหล่งกำเนิดเส้นใยสปินเดิลแต่ละเซนโทรโซมประกอบด้วย เซนทริโอล 1 คู่
	เซนโทรเมียร์	Centromere	ตำแหน่งที่โครมาทิด 2 เส้นยึดติดกันเป็นโครโมโซม
	เซลล์ร่างกาย	Somatic cell	สิ่งที่เสริมสร้างส่วนต่างๆของร่างกาย มีหลายชนิด ได้แก่ เซลล์กล้ามเนื้อ เซลล์ผิวหนัง เซลล์กระดูก เซลล์ประสาท เซลล์เม็ดเลือดแดง เซลล์เม็ดเลือดขาว เป็นต้น เซลล์เหล่านี้จะเจริญเติบโตจากเซลล์แรกเพียงเซลล์เดียวที่เกิดขึ้นจากการปฏิสนธิระหว่างอสุจิและไข่ แล้วจะมีการแบ่งแบบไมโทซีส(Mitosis) จากหนึ่งเป็นสอง จากสองเป็นสี่ จากสี่เป็นแปด... ในนิวเคลียสของเซลล์จะมีโครโมโซม ซึ่งมีลักษณะเป็นแท่งๆ จับคู่จำนวน 46 แถบหรือ 23 คู่ จะเป็นโครโมโซมที่มียีนกำหนดลักษณะทั่วๆ จำนวน 22 คู่ และยีนที่กำหนดลักษณะเพศชายหรือหญิงจำนวน 1 คู่เรียกว่า โครโมโซมเพศ
	เซลล์ดิพลอยด์	Diploid cell	เซลล์ที่มีจำนวนโครโมโซม 2 ชุด เกิดจากการ
	เซลล์แฮพลอยด์	Haploid cell	เซลล์ที่มีจำนวนโครโมโซมชุดเดียว
	ไซโทซีน	Cytosine : C	สารประกอบอินทรีย์พวกเบสชนิดหนึ่ง มีธาตุไนโตรเจนเป็นองค์ประกอบ สูตรเคมีคือ C4H5N3O พบใน DNA และ RNA
ด	ดีเอ็นเอสายผสม	Recombinant DNA	DNA ภายในเซลล์ที่ถูกตัด-ต่อจากสายพันธุ์ต่างกัน โดยไม่มีขอบเขตจำกัด และสามารถสร้างสิ่งมีชีวิตใหม่ขึ้นมาได้
ท	ไทมีน	Thymin : T	สารประกอบอินทรีย์พวกเบสชนิดหนึ่งมีธาตุไนโตรเจนเป็นองค์ประกอบ สูตรเคมี คือ C5H6N2O2 พบใน DNA
	เทคโนโลยีชีวภาพ	Biotechnology	การนำความรู้และเทคนิคต่างๆ มาใช้ในการปรับปรุง เปลี่ยนแปลงสิ่งมีชีวิตหรือชิ้นส่วนสิ่งมีชีวิตให้ได้ลักษณะและประโยชน์ตามที่ต้องการ
	ทฤษฎีการคัดเลือกโดยธรรมชาติ	Theory of Natural Selection
น	นิวคลีโอไทด์	Nucleotide	หน่วยย่อยของกรดนิวคลีอิกที่ประกอบด้วยเบสที่มีไนโตรเจนเป็นองค์ประกอบน้ำตาลที่มีธาตุคาร์บอนเป็นองค์ประกอบ  5 อะตอม และหมู่ฟอสเฟตอีก หนึ่งหมู่
	ไนโตรจีนัสเบส	Nitrogenous base	ส่วนประกอบของกรดนิวคลีอิกเป็นเบสอินทรีย์ที่เป็น Heterocyclic aromatic ring สร้างขึ้นจากอะตอมของคาร์บอนและไนโตรเจน ไนโตรจีนัสเบสมี 2 ประเภท คือ พิวรีน ได้แก่ อะดีนีน (A), กวานีน (G) และไพริมีดีน ได้แก่ ไซโตซีน (C), ไทมีน (T) ซึ่งพบเฉพาะในดีเอ็นเอ และยูราซิล (U) ซึ่งพบเฉพาะในอาร์เอ็นเอ เบสเหล่านี้ทำให้กรดนิวคลีอิกมีคุณสมบัติในการดูดกลืนแสงอัลตราไวโอเลตได้ที่ความยาวคลื่น 260-280 นาโนเมตร
ผ	แผนที่จีโนม	Genome mapping	การระบุตำแหน่งที่ตั้งของยีนบนโครโมโซม หรือวัดระยะทางระหว่างยีน หรือเครื่องหมายโมเลกุลที่ตั้งอยู่บนโครโมโซมเดียวกัน
	แผนที่ยีน	Gene mapping	คือกระบวนการที่หาโลคัสของลักษณะถ่ายทอดทางชีวภาพหนึ่งๆ
	แผ่นกั้นเซลล์	Cell plate	สิ่งที่ถูกสร้างขึ้นจากการแบ่ง ไซโทพลาซึมในเซลล์พืช โดยแผ่นกั้นเซลล์จะคั่นตรงกลางระหว่างนิวเคลียสใหม่ 2 นิวเคลียส
พ	พลาสมิด	plasmid	DNA ที่มีลักษณะเป็นวง พบตามธรรมชาติในเซลล์ของแบคทีเรียและสิ่งมีชีวิตอื่นๆ บางชนิด เช่นยีสต์ สามารถเพิ่มจำนวนได้โดยอิสระภายในเซลล์ของผู้ถูกอาศัย
	เพดดีกรี	Pedigree	แผนภาพแสดงลำดับความสัมพันธ์ของบุคคลในตระกูลเดียวกันเพื่อดูการถ่ายทอดพันธุกรรมหรือโรคพันนธุกรรมบางชนิด
	พันธุวิศวกรรม	Genetic engineering	การตัดต่อยีนหรือ DNA จากสิ่งมีชีวิตชนิดหนึ่งนำไปต่อเชื่อมกับยีนหรือ DNA ของสิ่งมีชีวิตอีกชนิดหนึ่ง
ฟ	ฟีโนไทป์	Phenotype	ลักษณะของสิ่งมีชีวิตที่ปรากฏให้เห็น
ม	มิวเทชัน	Mutation	การเปลี่ยนแปลงทางพันธุกรรมในระดับยีนหรือโครโมโซม ทำให้สิ่งมีชีวิตมีลักษณะบางอย่างแตกต่างไปจากรุ่นพ่อแม่
	เมทาเฟสเพลท	Metaphase plate	การเคลื่อนที่ของโครโมโซมเกิดจากการดึงของเส้นในสปินเดิล   ซึ่งยึดกับเซนโทรโซมที่เคลื่อนที่อยู่ตรงข้ามกันที่บริเวณขั้วเซลล์ทั้ง 2 ข้าง โครโมโซมถูกนำมาจัดเรียงอยู่ตรงกึ่งกลางของเซลล์ในแนวระนาบเดียวกัน
ร	ระยะจี 1	G1 phase	ระยะที่เซลล์มีการเติบโตขนาดใหญ่ขึ้นมีการสังเคราะห์สารต่างๆ
	ระยะจี 2	G2 phase	ระยะที่เซลล์มีการเตรียมพร้อมที่จะแบ่งเซลล์ มีการสร้างโปรตีนและออร์แกเนลล์ต่างๆ เพิ่มขึ้น
	ระยะที่มีการแบ่งแบบ ไมโทซิส	Mitotic phase : M phase	ระยะที่มีการแบ่งนิวเคลียสเกิดขึ้นในช่วงสั้นๆ แล้วตามด้วย การแบ่งของไซโทพลาซึม
	ระยะเทโลเฟส	telophase	มีกลุ่มโครมาทิดที่แยกออกจากกันแล้ว อยู่ขั้วเซลล์ทั้งสองข้างเกิดเยื่อหุ้มนิวเคลียสล้อมรอบโครมาทิดทั้ง 2 กลุ่ม และเกิดนิวคลีโอลัสใน 2 กลุ่มนั้นด้วย โครมาทิดในระยะนี้คือ โครโมโซมนั้นเอง ดังนั้นในระยะนี้แต่ละเซลล์มี 2 นิวเคลียส แต่ละนิวเคลียสมีโครโมโซม เป็น 2 n เท่าเซลล์เดิม ถือว่าเป็นการเสร็จสิ้นการแบ่งนิวเคลียส
	ระยะโพรเฟส	prophase	โครโมโซมหดตัวสั้นและหนาขึ้นทำให้เห็นชัดเจน โครโมโซมแตกออกจากกัน มีเซนโทรเมียร์ (centromere) หรือ คิเนโตคอร์ (kinetochore) เป็นปมเล็กๆ ยึดติดกันเอาไว้ และโครโมโซมที่แนบชิดกันเรียก โครมาทิด (chromatid) เซนทริโอลแยกจากกันไปอยู่ตรงกันข้ามหรือขั้วเซลล์ มีเส้นใยสปินเดิล (spindle fiber) ยึดที่ เซนโทเมียร์ ของโครโมโซมและขั้วเซลล์ ปลายระยะนี้เห็นโครโมโซมแยกเป็น 2 โครมาทิดอย่างชัดเจน แต่ที่เซนโทรเมียร์ยึดไว้ยังไม่หลุด จากกัน เยื่อหุ้มนิวเคลียสและนิวคลีโอลัสค่อยๆ สลายไป
	ระยะเมทาเฟส	metaphase	ระยะนี้เยื่อหุ้มนิวเคลียส และนิวคลีโอลัสสลายไปหมดแล้ว โครโมโซมทั้งหมดจะมารวมเรียงตัวกันอยู่กลางเซลล์แต่ละโครโมโซมมี 2 โครมาทิด ระยะนี้เซนโทรเมียร์เริ่มแยกออกแต่ยังไม่หลุดออกจากกัน
	ระยะอินเตอร์เฟส	interphase	ระยะที่เซลล์เตรียมพร้อมก่อนจะแบ่งนิวเคลียสและไซโทพลาซึมเป็นระยะที่เซลล์มีนิวเคลียสขนาดใหญ่มีเมแทบอลิซึมสูงมีการจำลองโครโมโซมใหม่เหมือนเดิมทุกประการแนบชิดติดกับโครโมโซมเดิมเป็นเส้นบางๆมองเห็นไม่ชัดเจน
	ระยะเอส	S phase	ระยะที่มีการสร้างดีเอ็นเอ จากนั้นจะเข้าสู่ระยะจี 2 (G2 postsynthetic หรือ premitotic phase) ซึ่งไม่มีการสร้างดีเอ็นเออีก
	ระยะแอนาเฟส	anaphase	เส้นใยสปินเดิลหดตัว และดึงเซนโทรเมียร์ให้โครมาทิดที่อยู่เป็นคู่แยกออกจากกันไปยังขั้วเซลล์ตรงกันข้าม
ล	ลายพิมพ์ดีเอ็นเอ	DNA finger printing	เอกลักษณ์เฉพาะของแต่ละบุคคลเช่นเดียวกับลายพิมพ์นิ้วมือซึ่งไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้และไม่มีใครมีลายพิมพ์ DNA เหมือนกันยกเว้นแฝดร่วมไข่เท่านั้น
ว	วัฏจักรของเซลล์	Cell cycle	ระยะเวลาที่เซลล์เตรียมความพร้อมก่อนการแบ่งจนถึงการแบ่งนิวเคลียสและไซโทพลาซึม เสร็จสิ้น
ส	สปีชีส์	species	กลุ่มย่อยพื้นฐานที่สุดในระบบการจัดจำแนกสิ่งมีชีวิต
	สีอะซีโทคาร์มีน	Acetocarmine
	เส้นใยสปินเดิล	Spindle fiber	เส้นใยโปรตีนที่ยึดติดกับ เซนโทรโซมในเซลล์สัตว์
	สิ่งมีชีวิตดัดแปรพันธุกรรม หรือ จีเอ็มโอ	Genetically modified organisms : GMOs	สิ่งมีชีวิตที่เกิดจากกระบวนการพันธุวิศวกรรม
อ	อะดีนีน	Adenine : A	เบสชนิดหนึ่งเป็นผลึกสีขาว  สูตรเคมีคือ C5H5N5 เป็นองค์ประกอบของกรดนิวคลีอิก พบใน DNA และ RNA
	แอลลีล	Allele	ยีนที่ควบคุมลักษณะเดียวกันแต่ให้รูปแบบของลักษณะต่างกัน ลักษณะทางพันธุกรรมที่ปรากฏจะขึ้นอยู่กับแอลลีนในแต่ละโครโมโซม
	ออโตโซม	Autosome	โครโมโซมภายในนิวเคลียส ยกเว้นโครโมโซมเพศ แต่ละเซลล์ของมนุษย์มี 46 โครโมโซม เป็นออโคโซม 44 แท่ง อีก 2 แท่งคือโครโมโซมเพศ
ฮ	ฮอมอโลกัสโครโมโซม	Homologous chromosome	โครโมโซมที่มีลักษณะเหมือนกันเป็นคู่ๆ