วรรณคดีสไตล์เกรียน

ลำดับตอนที่ #194 : ชั้นฉาย

ในวรรณคดีเรื่องขุนช้างขุนแผนได้เล่าตอนกำเนิดขุนแผนเอาไว้ดังนี้

.

.

ปีขาลวันอังคารเดือนห้า

ตกฟากเมื่อเวลาสามชั้นฉาย 

.

.

หลายคนก็อาจจะสงสัยว่า ชั้นฉายนั้นมันคืออะไร อยากรู้เราจะบอกให้...

ชั้นฉาย เป็นชื่อหน่วยวัดเวลาในสมัยโบราณ มาตรานี้ใช้สำหรับวัดเวลาด้วยเงาแดดที่เรียกกันว่า "เหยียบชั้น" หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า "มาศฉาย" หรือ "มาศฉายา" โดยอาศัยการวัดเงาของตัวคนที่เกิดจากแสงแดดด้วยระยะความยาวของฝ่าเท้าของบุคคลนั้น คือ เงายาว 1 ช่วงเท้า ซึ่งมีพิกัดอัตราดังนี้ 

10 อักษร   =  เมล็ดงา

4 เมล็ดงา  =  เมล็ดข้าวเปลือก 

4 เมล็ดข้าวเปลือก  =  องคุลี

15 องคุลี   =  ชั้นฉาย

วิธีวัดเวลาที่เรียกว่า "เหยียบชั้น" นั้นใช้ในหมู่พระสงฆ์และหมู่โหรในสมัยโบราณ เรียกในตำราพระสงฆ์ว่า เหยียบชั้นเพล เพื่อดูเวลาสำหรับฉันในตอนกลางวัน (ก็คือเพล)

 

ในการวัดเงาสมัยก่อนนั้น...

หกโมงเช้า (ตะวันเพิ่งขั้น)  =  7 ชั้นฉาย

เจ็ดโมง       = 6 ชั้นฉาย

แปดโมง     = 5 ชั้นฉาย

เก้าโมง     = 4 ชั้นฉาย

สิบโมง      = 3 ชั้นฉาย

สิบเอ็ดโมง  = 2 ชั้นฉาย

ตอนเที่ยง (ตะวันขึ้นโด่ง)  = ชั้นเดียว

พอเลยเที่ยงไปตะวันก็ “บ่าย” หรือ ชาย (แปลว่า ลง) 

บ่ายโมง  =  2 ชั้นบ่าย 

บ่ายสอง  = 3  ชั้นบ่าย 

บ่ายสาม  = 4  ชั้นบ่าย 

บ่ายสี่      = 5  ชั้นบ่าย 

บ่ายห้า    = 6  ชั้นบ่าย 

บ่ายหก    =  7 ชั้นบ่าย 

[รายละเอียดสามารถดูเพิ่มเติมได้ที่ตอนที่ 32 : เรื่องของยาม]

ต่อมาเมื่อวิชาดราราศาสตร์เจริญขึ้น เป็นที่รู้กันแน่ว่าโลกตอนที่เป็นประเทศไทยนี้ สูญเที่ยงเป็นได้ปีละ 2 ครั้ง เมื่อพระอาทิตย์สถิตราศีเมษครั้งหนึ่ง กับสถิตราศีตุลย์ครั้งหนึ่ง (คือมหาสงกรานต์ กับ สามัญสงกรานต์) วิธีคำนวณชั้นฉายของเก่าก็ย่อมคลาดเคลื่อนต้องคำนวณกันใหม่ ดังนี้

16 ชั้นฉาย  =  6.45 นาฬิกา

9 ชั้นฉาย    =  7.45 นาฬิกา

7 ชั้นฉาย    =  8.45 นาฬิกา

5 ชั้นฉาย    =  9.45 นาฬิกา

3 ชั้นฉาย    =  10.45 นาฬิกา

1 ชั้นฉาย     =  11.45 นาฬิกา

1 ชั้นฉาย     =  12.15 นาฬิกา

3 ชั้นฉาย     =  13.15 นาฬิกา

5 ชั้นฉาย     =  14.15 นาฬิกา

7 ชั้นฉาย     =  15.15 นาฬิกา

9 ชั้นฉาย     =  16.15 นาฬิกา

16 ชั้นฉาย    =  17.15 นาฬิกา