วรรณคดีสไตล์เกรียน

ลำดับตอนที่ #18 : คุณพุ่ม คุณสุวรรณ : กวีสาวสุดจี๊ด

กรุงรัตนโกสินทร์ มหานคราแห่งความมั่งคั่งและมั่นคง โดยมีพระบรมมหาราชวังนั้น ถือว่าเป็นศูนย์รวมทั้งทางด้านศิลปวัฒนธรรม และ แฟชั่นชั้นนำของคนในยุคนั้น 

แหล่งรวมกวีฝีปากกล้ามากหน้าหลายตาทั่วฟ้าเมืองไทยที่ได้รังสรรค์ผลงานเอาไว้ให้สืบสานเป็นมรดกของชาติที่คนรุ่นหลังควรค่าแก่การสืบต่อไป ไม่ว่าจะเป็นในระดับชั้นเฟิร์สคลาสหรือระดับรากหญ้าก็ตาม

หลายคนคงรู้จักยอดกวีแห่งรัตนโกสินทร์กันอยู่หลายคนใช่ไหมล่ะครับ แต่จะมีสักกี่คนที่จะรู้ว่ากรุงเทพของเรานี้ก็มีกวีฝีปากกล้าที่เป็นผู้หญิง!? แถมต้องบอกก่อนว่าแต่ละท่านที่ยกมานี้ เด็ดจริงๆ 

ยอดกวีหญิงผู้สร้างสรรค์ผลงานจนเป็นที่รู้จักสืบต่อกันมาอย่างยาวนานนี้มีอยู่ด้วยกันสองท่าน เราไปทำความรู้จักกับท่านเหล่านี้ได้เลยดีกว่า!!

.

.

มาเริ่มกับคนแรกเลยดีกว่า คุณพุ่ม บุษบาท่าเรือจ้าง

คุณพุ่มผู้นี้ เป็นธิดาพระยาราชมนตรี (ภู่) ข้าหลวงเดิมในรัชกาลที่ 3 ซึ่งบิดาได้นำถวายตัวทำราชการฝ่ายใน แต่คุณพุ่มรับราชการได้ไม่นานก็ทูลลาไปอยู่บ้าน อ้างว่าไม่สบาย แล้วหมกมุ่นแต่เรื่องสักวาซึ่งเป็นที่นิยมในตอนนั้น 

ฝีปากในเรื่องสักวาของคุณพุ่มเป็นที่เลื่องลือ จึงมีนักเลงกลอนแวะเวียนไปว่าสักวากับคุณพุ่มที่แพหน้าบ้านบิดาเป็นประจำ อาทิ กรมขุนอิศเรศรังสรรค์ (พระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว) , หลวงนายสิทธิ์ (ช่วง บุนนาค)

กรมขุนอิศเรศรังสรรค์นั้นมักว่าสักวาในบทอิเหนา โดยมีคุณพุ่มรับบทเป็นนางบุษบา 

และแพคุณพุ่มที่อยู่หน้าบ้านบิดาก็อยู่ใกล้ท่าเรือจ้างท่าพระ ใกล้พระบรมมหาราชวัง 

ด้วยเหตุนี้จึงเป็นที่มาของสมญานามคุณพุ่มที่รู้จักกันทั่วไปว่า ‘บุษบาท่าเรือจ้าง’

นอกจากในเรื่องสักวาแล้ว ความดุของคุณพุ่มก็เป็นเรื่องร่ำลือว่าเป็นคนปากกล้าไม่กลัวใคร เล่ากันว่า ครั้งหนึ่งกรมขุนอิศเรศรังสรรค์ทรงถือพระแสงดาบลงไปว่ากลอนในแพด้วย คุณพุ่มเห็นขวางหูขวางตาก็เข้าแย่งพระแสงจากพระหัตถ์ไปเก็บไว้เสียดื้อ ๆ ทำให้เรื่องนี้เป็นเรื่องดังของยุค

คุณพุ่มเป็นผู้แต่ง.... 

1. เพลงยาวเฉลิมพระเกียรติ
2. เพลงยาวสามชาย
3. เพลงยาวบวงสรวงฉลองสระบางโขมด และ
4. นิราศวังบางยี่ขัน

รวมถึงบทสักวา บทสักวาหน้าพระที่นั่ง และคำอธิษฐานที่แต่งว่าเยาะคนเล่นไว้ 12 ข้อ

ที่ว่าคุณพุ่มเป็นสตรีที่เอาแต่ใจตนเองนั้น ก็เมื่อคุณพุ่มเบื่อหน่าย ไม่อยากเป็นบุษบาท่าเรือจ้าง จึงขอรีเทิร์นกลับเข้ารับราชการอีกครั้ง เมื่อรัชกาลที่ 3 ทรงเห็นหน้าคุณพุ่มครั้งแรกมิได้ตรัสว่ากระไร ต่อมาจึงมีพระราชนิพนธ์สร้อยกลอนบทหนึ่งซึ่งแฝงความนัยเกี่ยวกับคุณพุ่ม ความว่า

.

• เจ้าช่อมะกอก……….เจ้าดอกมะไฟ
• เจ้าเห็นเขางาม……..เจ้าตามเขาไป
• เขาทำเจ้ายับ………..เจ้ากลับมาไย
• เขาสิ้นอาลัย………….เจ้าแล้วหรือเอย ฯ             

.

ถ้าคุณพุ่มค้นไม่พบความสามารถที่มีอยู่ในตัวเอง ก็คงรับราชการต่อไปเหมือนลูกหลานขุนนางทั่วไปในสมัยนั้น ซึ่งไม่เปิดโอกาสให้ผู้หญิงมีทางเลือกมากนัก และกรุงรัตนโกสินทร์ก็ไม่มีกวีหญิงที่โด่งดังในประวัติศาสตร์ที่ยืนยงอยู่ถึง 3 รัชกาล

.

.

.

คนต่อมาต้องคนนี้เลย คุณสุวรรณ

คุณสุวรรณเกิดเมื่อปี 2352 ที่อัมพวา เป็นธิดาของพระยาอุไทยธรรม (กลาง ณ บางช้าง) กับคุณหญิงน่วม 

คุณสุวรรณเป็นผู้แต่ง.... 

1. เพลงยาวเรื่องพระอาการประชวรของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ
2. หม่อมเป็ดสวรรค์
3. พระมะเหลเถไถ และ
4. อุณรุทร้อยเรื่อง

คุณสุวรรณได้ถวายตัวทำราชการฝ่ายสมัยรัชกาลที่ 3 ในตำหนักพระเจ้าลูกเธอกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ 

ต่อมาเมื่อ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพสิ้นพระชนม์ลงในปี 2388 ส่งผลให้ข้าหลวงในพระตำหนักต้องย้ายออกจากพระตำหนักแดงตามธรรมเนียม คุณสุวรรณอายุไม่ปรากฏทำงานในตำแหน่งใด แต่พำนักอยู่ในเรือนนอกของฝ่ายใน ยังคงได้รับพระราชทานเบี้ยหวัดปีละ 1 ชั่ง กับ 5 ตำลึง

ในสมัยรัชกาลที่ 4 คุณสุวรรณป่วยเป็น "พิกลจริต" ได้ลาออกจากราชการ แต่กระนั้นยังได้รับเบี้ยหวัดปีละ 5 ตำลึง 

คุณสุวรรณพำนักกับคุณเขียน ธิดาคุณศรี และได้มีชื่อเสียงโด่งดังเมื่อเขาว่ากันคุณสุวรรณเสียจริต แต่ไม่คลั่งไคล้อันใด เป็นแต่ฟุ้งไปในกระบวนแต่งกลอนเฉยๆ

เล่ากันมาว่า คุณสุวรรณอยู่เรือนที่แถวนอก ใครไปหาถ้าบอกว่าอยากฟังบทละครที่แต่งใหม่ คุณสุวรรณก็ว่าบทละครสองเรื่องนี้ให้ฟังโดยจำไว้ได้แม่นยำ ผู้ที่ได้ฟังเห็นขบขันก็พากันชอบ  ที่จำได้บ้างก็มาว่าให้ผู้อื่นฟังต่อๆมา เพราะฉะนั้น บทละครของคุณสุวรรณจึงแพร่หลาย

คุณสุวรรณถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 12 มีนาคม 2418 สิริอายุได้ 67 ปี ต้นรัชกาลที่ 5 ในการนี้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานหีบทองทึบใส่ศพเป็นเกียรติยศ

เมื่อมีผู้คนที่ได้มาอ่านประวัติของท่านแล้ว..ต่างมานั่งพิจารณากันยกใหญ่ว่า นี่คุณสุวรรณเสียจริตหรือที่พวกเราพูดกันแบบบ้านๆว่า "บ้า" จริงหรือ คนบ้าอะไรก็ไม่รู้แต่งกลอน รู้เสียงวรรณยุกต์ รู้สัมผัส รู้ศัพท์ ได้ลึกซึ้ง 

.

.

แต่ผมคิดว่าท่านอาจจะอยากแหวกแนวออกไปเลยก็ได้ 

เพราะว่าผมเชื่อว่าคนเราถ้าไม่มีจินตนาการแล้ว เราจะสามารถสร้างสรรค์สิ่งแปลกใหม่กว่าชาวบ้านเขาได้อย่างไร อย่ายึดติดกับกรอบอะไรที่มันจำเจ ลองหามุมมองแปลกใหม่ดูบ้างซิ 

บางที คุณอาจจะค้นพบและสร้างสรรค์อะไรที่มันแปลกๆให้กับโลกนี้เลยก็ได้