วรรณคดีสไตล์เกรียน

ลำดับตอนที่ #95 : ครูแจ้ง ครูเสภาติดเรท

ในบรรดากวียุคต้นกรุงเทพฯ ผู้แต่งเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผนมีอยู่ด้วยกันหลายท่าน ดูเหมือนชื่อของ ครูแจ้ง จะเป็นที่กล่าวขวัญถึงมากที่สุดว่ามีกวีโวหารโลดโผนและหยาบคาย

แล้วครูแจ้งคือผู้ใดกันล่ะ? ครูแจ้ง เป็นครูเสภาผู้โด่งดังแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ มีอายุอยู่มาจนถึงรัชกาลที่ 5 บ้านอยู่หลังวัดระฆัง เป็นนักเลงกลอนสุดฮอตในสมัยรัชกาลที่ 3 

ครูแจ้งแต่งเสภาขุนช้างขุนแผนไว้หลายตอน ซึ่งในปี 2461 กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ชำระขุนช้างขุนแผน โดยรวบรวมฝีปากที่คมคายของกวีแต่ล่ะท่านเอาไว้จนกลายมาเป็น บทเสภาขุนช้าง-ขุนแผน ฉบับหอสมุดวชิรญาณ

ซึ่งรวมของครูแจ้งเอาไว้อยู่ด้วยกัน 5 ตอน คือ 

1. ตอนที่ 16 : กำเนิดกุมารทอง
2. ตอนที่ 29 : ขุนแผนแก้พระท้ายน้ำ
3. ตอนที่ 33 : แต่งงานพระไวย 
4. ตอนที่ 38 : พระไวยต้องเสน่ห์ 
5. ตอนที่ 43 : จระเข้เถรขวาด

.

.

.

เสภาตอนกำเนิดกุมารทองที่เป็นสำนวนครูแจ้งนี้ พวกเสภาชอบขับกันแพร่หลาย เพราะลีลาโลดโผน กรมดำรงราชานุภาพทรงอธิบายไว้ว่า

"เนื้อเรื่องเสภาตอนนี้ตามหนังสือบทเดิมว่าขุนแผนไปเที่ยวหาโหงพรายตามป่าช้า ไปพบผีตายทั้งกลมชื่ออีมากับอีเพชรคง ขุนแผนจึงขอลูกในท้องมาเลี้ยงเป็นกุมารทอง ความเดิมสั้นเพียง 4 หน้ากระดาษ ครูแจ้งเอามาขยายความ..."

สมเด็จฯทรงเห็นว่าเรื่องกุมารทอง สำนวนครูแจ้งดีกว่าของเดิม จึงเอาสำนวนครูแจ้งลงพิมพ์ในหนังสือเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ฉบับที่อ่านกันอยู่ทุกวันนี้ มีฉากผ่าท้องนางบัวคลี่เอากุมารทอง ถ้าได้ฟังคนเสภาตีกรับขับเสภาเต็มกระบวนจะถึงใจพระเดชพระคุณยิ่งนัก (แสดงว่าคนสมัยก่อนชอบอะไรที่มันซาดิสม์ๆซินะ =_=))

สมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงมีรับสั่งไว้ในคำอธิบายอีกว่า ครูแจ้งแต่งเสภาดีเมื่อถึงตอนสะท้อนชีวิตนิสัยใจคอคนสามัญ แต่ "ถ้ามีโอกาสมักจะหยาบ ถึงจะหยาบก็ช่างว่า" แล้วมีรับสั่งว่าเสภาตอนนี้ครูแจ้งแต่งหยาบจนต้องตัดออก 2 แห่ง คือตรงนางศรีจันทร์สอนนางบัวคลี่ กับตรงบทอัศจรรย์ขุนแผนเข้าห้องนางบัวคลี่   

.

.

.         

แต่ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช บรรยายไว้ในหนังสือ "ขุนช้างขุนแผนฉบับอ่านใหม่" (สำนักพิมพ์สยามรัฐ จัดพิมพ์ครั้งแรกเมื่อเดือนพฤษภาคม 2532 ) ซึ่งสำนวนฉบับวชิรญาณนั้น หม่อมบอกว่ามัน "ไม่อร่อย" จึงยกสำนวนของครูแจ้งมา

สู้ถ่อมตัวปรนนิบัติคอยจัดแจง
เมื่อเขาแข็งแล้วอย่าขัดอัชฌาสัย
รู้จิตผัวว่าสมัครรักเท่าไร
ก็ยักย้ายส่ายให้ถูกใจกัน

ครั้นมาถึงบทสอนให้ทำกับข้าว นอกจากจะบอกการทำกับข้าวแล้ว ยังได้บอกสรรพคุณของกับข้าวเหล่านี้ด้วย

ทำให้กินทุกวันหมั่นสำเหนียก
แม้อ่อนเปียกก็จะแข็งเป็นไม้ท่อน
พอตกค่ำขึ้นท้ายไม่หลับนอน
พายเรือคอนเหยาะเหยาะจนเคาะระฆัง

หรือแม้แต่ บทอัศจรรย์ขุนแผนเข้าห้องนางบัวคลี่ ครูแจ้งก็บรรยายซะโครมๆแบบนี้  

ถึงปากน้ำแล่นส่งเข้าตรงร่อง
ให้ขัดข้องแข็งขืนไม่ใคร่เข้า
ด้วยร่องน้อยน้ำอับคับสำเภา
ขึ้นติดตั้งหลังเต่าอยู่โตงเตง

ครูแจ้งเป็นนักเลงกลอนฝีมือฉกาจกลับต้องมาอำลาวงการอย่างเด็ดขาด เพราะยายมา ยายมาเป็นนักเลงเพลงสุดแซบ งานไหนงานไหนก็จะต้องหาครูแจ้งกับยายมามาเป็นคู่ดูโอ้กันถึงจะอร่อย มีครั้นหนึ่งครูแจ้งถูกยายมาว่าเอาแล้วแก้ไม่ตกจึงได้ลาออกจากวงการไปในบัดดล

นายแจ้งก็มาเล่นเต้นปรบไก่
ยกไหล่ใส่ทำนองร้องฉ่าฉ่า
รำแต้แก้ไขกับยายมา
เฮฮาครื้นครั่นสนั่นไป

ครูแจ้งหันจากนักเลงเพลงมาเป็นนักสวดเสียงเพราะและเป็นนักขับเสภาฝีมือฉกาจ ดังที่ปรากฏในบทไหว้ครูว่า  ....ครูแจ้งแต่งแกษรขจรฦา....