วรรณคดีสไตล์เกรียน

ลำดับตอนที่ #138 : 9 รสวรรณคดีสันสกฤต

นอกจากรสในวรรณคดีจะมี 4 รสตามสไตล์ไทย (เสาวรจนี , นารีปราโมทย์ , พิโรธวาทัง , 

สัลลาปังคพิสัย) แล้วนั้น ยังมีรสวรรณคดีสันกฤตอีกต่างหาก 

รสของวรรณคดีสันสกฤตนั้นจะมีรสอะไรบ้าง เราไปทัศนาพร้อมกันเลย.....

รส (Rasa) ในวรรณคดีสันสกฤนั้นปรากฏใน ตำรานาฏยศาสตร์ (Natya Shastra) ของภรตมุนี (Bharata Muni) ซึ่งกล่าวถึงคุณสมบัติของตัวละครสันสกฤตที่ดีต้องประกอบด้วยรส 9 รส คือ ศฤงคารรส หาสยรส กรุณารส รุทรรส วีรรส ภยานกรส พีภัตสรส อัพภูตรสและศานติรส โดยมีรายละเอียดดังนี้ 

๑) ศฤงคารรส (Sringara : รสแห่งความรัก) : พรรณาให้ผู้อ่านเกิดความรัก (ไม่ใช่แค่เฉพาะความรักของคนหนุ่มสาว) อาจทำให้เห็นคุณค่าของความรัก เทียบกับนารีปราโมทย์ 

(บาลีเรียก รติ (Rati))

ดวงเอยดวงยิหวา

อุ่ยหน่าอย่าหักมือพี่

รักนางจึงทำอย่างนี้

มารศรีควรหรือมาถือใจ

ก่นแต่โกรธขึ้งขึงขัด

จะสะบิ้งสะบัดไปถึงไหน

เมื่อได้แนบเนื้อแนมใน

จงหยุดยั้งชั่งใจกัลยา

(อิเหนา : รัชกาลที่ 2)

๒) หาสยรส (Hasya : รสแห่งความขบขัน) : พรรณนาให้ผู้อ่านเกิดความร่าเริง แลขบขัน อาจทำให้ยิ้มและลืมความทุกข์ไปชั่วขณะ  (บาลีเรียก หาสะ (Hasya)) 

มาจะกล่าวบทไป

ถึงระเด่นลันไดอนาถา

เสวยราชย์องค์เดียวเที่ยวรำภา

ตามตลาดเสาชิงช้าหน้าโบสถ์พราหมณ์

อยู่ปราสาทเสาคอยอดด้วน

กำแพงแก้วแล้วล้วนด้วยเรียวหนาม

มีทหารหอนเห่าเฝ้าโมงยาม

คอยปราบปรามประจามิตรที่คิดร้าย

(ระเด่นลันได : พระมหามนตรี (ทรัพย์))      

๓) กรุณารส (Karunya : รสแห่งความเมตตากรุณา) : พรรณนาให้ผู้อ่านเกิดความเห็นอกเห็นใจในโชคชะตาของตัวละครนั้นๆ คอยส่งใจเชียร์เอาใจช่วยตัวละครนั้น 

(บาลีเรียก โสกะ (Soka))  

ท้าวค่อยแหวกช่องมองเขม้น

แลเห็นเมียรักก็จำได้

นิจจาเอ๋ยยากเย็นเข็ญใจ

เขาใช้ตรากตรำตำข้าวปลา

ผอมซูบรูปทรงก็แก่เฒ่า

ผมเผ้ารุงรังเหมือนดังบ้า

ยิ่งคิดสมเพชเวทนา

พระฟูมฟายน้ำตาจาบัลย์

(สังข์ทอง : รัชกาลที่ 2)

๔) รุทรรส/เราทรรส (Raudra : รสแห่งความโกรธ) : พรรณนาให้ผู้อ่านเกิดขัดใจ หัวร้อน บางรายถึงกับขว้างหนังสือทิ้ง เทียบได้กับรสวรรณคดีไทยคือ พิโรธวาทัง 

(บาลีเรียก โกธะ (Krodha))

ครานั้นพระองค์ผู้ทรงภพ

ฟังจบแค้นคลั่งดังเพลิงไหม้

เหมือนดินประสิวปลิวติดกับเปลวไฟ

ดูดู๋เป็นได้อีวันทอง

จะว่ารักข้างไหนไม่ว่าได้

น้ำใจจะประดังเข้าทั้งสอง

ออกนั่นเข้านี่มีสำรอง

ยิ่งกว่าท้องทะเลอันล้ำลึก

(เสภาขุนช้าง - ขุนแผน)

๕) วีรรส (Vira : รสแห่งความกล้าหาญ) : พรรณนาให้ผู้อ่านเกิดความฮึกเหิม พึงพอใจการงานของตน อยากเป็นใหญ่ อยากมีชื่อเสียง (บาลีเรียก อุตสาหะ (Utsaha)) 

พลอยพล้ำเพลียกถ้าท่าน     ในรณ 

บัดราชฟาดแสงพล-              พ่ายฟ้อน 

พระเดชพระแสดงดล              เผด็จคู่ เข็ญแฮ 

ถนัดพระอังสางข้อน                ขาดด้าวโดยขวา

(ลิลิตตะเลงพ่าย : สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส)

๖) ภยานกรส (Bhayanaka : รสแห่งความกลัว) : พรรณนาให้ผู้อ่านเกิดความหวาดกลัว รู้สึกขนลุกซู่ จนถึงกับต้องหยุดอ่าน (บาลีเรียก ภยา (Bhaya))

งิ้วนรกสิบหกองคุลีแหลม

ดังขวากแซมเสี้ยมแซกแตกไสว

ใครทำชู้คู่ท่านครั้นบรรลัย

ก็ต้องไปปีนต้นน่าขนพอง

(นิราศภูเขาทอง : พระสุนทรโวหาร (ภู่))

          

                   

๗) พีภัตสรส (Bibhatsa : รสแห่งความชิงชัง น่ารังเกียจ) : พรรณนาให้ผู้อ่านเกิดความชิงชัง รังเกลียดในการกระทำของตัวละครนั้นๆ (บาลีเรียก ชิคุจฉะ (Jugupsa))  

เมื่อนั้น

ทศเศียรสุริย์วงศ์รังสรรค์

เห็นนางสีดาวิลาวัณย์

ตัวสั่นวิ่งร้องไม่สมประดี

พญามารแย้มยิ้มพริ้มพราย

ตาหมายจะจับนางโฉมศรี

ไล่ลัดสกัดทันที

อสุรีคว้าไขว่ไปมา ฯ

(รามเกียรติ์ : รัชกาลที่ 1)

๘) อัพภูตรส (Adbhuta : รสแห่งความประหลาดใจ) : พรรณนาให้ผู้อ่านเกิดความแปลกใจ ประหลาดใจ ไม่คาดคิด ถึงกับอุทานว่า "อย่างงี้ก็ได้เหรอ...." (บาลีเรียก วิมหะยะ (Vismaya))

รี้พลให้กลายเป็นโยธา

ไอยราแปลงเป็นคชสาร

พาชีแปลงเป็นอาชาชาญ

พระพรหมานแปลงเป็นท้าวธาดา

ไกรสรให้แปลงเป็นสิงหราช

สกุณชาติให้แปลงเป็นปักษา

พระราเมศแปลงเพศเป็นรามา

พยัคฆาแปลงเป็นพยัคฆี

(อุณรุทร้อยเรื่อง : คุณสุวรรณ)

                          

๙) ศานติรส (Santa : รสแห่งความสงบ) : พรรณนาให้ผู้อ่านเกิดความสุขสงบภายในจิตใจ

(บาลีเรียก สมะ (Sama)) 

คือรูปรสกลิ่นเสียงไม่เที่ยงแท้

ย่อมเฒ่าแก่เกิดโรคโศกสงสาร

ความตายหนึ่งพึงให้เห็นเป็นประธาน

หวังนิพพานพ้นทุกข์สนุกสบาย

(พระอภัยมณี : พระสุนทรโวหาร (ภู่))