โน้ตเพลงไทยเดิม

ลำดับตอนที่ #2 : แนะนำเครื่องดนตรีไทย

ประเทศไทยเป็นประเทศที่มีประวัติศาสตร์ของการรวมและสร้างชาติมาเป็นเวลานาน ดังนั้นจึงต้องมีการรับอิทธิพลจากชาติต่าง ๆ เข้ามาบ้าง ในด้านศิลปะการดนตรีไทยก็รับและปรับเปลี่ยนจนเป็นเอกลักษณ์เฉพาะประจำชาติของไทย ทำให้ประชาชนคนไทยเกิดความภาคภูมิใจที่เราได้มีเพลงไทย มีเครื่องดนตรีไทยเป็นของตัวเอง

เครื่องดนตรีไทยถือว่าเป็นภูมิปัญญาด้านหนึ่งของคนไทย เครื่องดนตรีที่พบเห็นอยู่ทั่วไป สามารถจำแนกได้เป็น 4 ประเภท ตามวิธีการกระทำให้เกิดเสียงหรือวิธีการเล่น คือ ประเภทเครื่องดีด เครื่องสี เครื่องตี และเครื่องเป่า ในที่นี้จะขอแนะนำเครื่องดนตรีไทยบางชนิด ดังนี้

เครื่องดีด เป็นเครื่องดนตรีที่มีสายและกะโหลกเสียงหรือกล่องเสียงเป็นส่วนประกอบสำคัญ ทำให้เกิดเสียงโดยใช้นิ้วหรือไม้ดีดไปที่สายให้สายสั่นสะเทือน ได้แก่ จะเข้ กระจับปี่ ซึง พิณน้ำเต้า พิณเปี๊ยะ เป็นต้น

เครื่องดนตรีประเภทเครื่องดีดที่จะแนะนำคือ "จะเข้"

จะเข้ เป็นเครื่องดีดที่วิวัฒนาการมาจากพิณ เป็นเครื่องดีดที่มีเสียงกังวานไพเราะมาก ประดิษฐ์ให้วางราบไปกับพื้น เพื่อความสะดวกเวลานั่งดีด รูปแบบเดิมจะมีลักษณะคล้ายจระเข้ แต่ขุดเป็นโพรงกลวงข้างใน เพื่อให้เกิดเสียงก้อง มีสาย 3 สาย เป็นสายลวดทองเหลือง 1 สาย และสายเอ็น 2 สาย มีไม้สำหรับดีด ซึ่งอาจจะทำด้วยเขาสัตว์หรือพลาสติก ผู้ดีดใช้ไม้ดีดพันนิ้วมือขวา ส่วนมือซ้ายกดตำแหน่งเสียง หรือที่เรียกว่า "นม" ตัวจะเข้จะทำด้วยไม้แก่นขนุนท่อนเดียวกัน มีเท้ารองตอนหัว 4 อัน และปลายหางอีก 1 อัน

จะเข้ใช้บรรเลงร่วมในวงเครื่องสายและวงมโหรี นิยมใช้บรรเลงเดี่ยวประกอบการแสดง "ฟ้อนแพน"

เครื่องสี เป็นเครื่องดนตรีที่ดัดแปลงมาจากเครื่องดีด มีสายและกะโหลกเสียงเป็นส่วนประกอบสำคัญเช่นเดียวกับเครื่องดีด ทำให้เกิดเสียงโดยใช้คันชักสีที่สาย ได้แก่ ซอสามสาย ซออู้ ซอด้วง สะล้อ เป็นต้น

ซอสามสาย เป็นเครื่องดนตรีที่เล่นยาก แต่เป็นที่นิยมกันว่า มีเสียงนุ่มนวล ไพเราะ และสอดประสานเข้ากับเสียงขับร้องของนักดนตรีได้สนิทสนมดี กะโหลกซอสามสายทำด้วยกะลามะพร้าวชนิดพิเศษ คือ มีกะลานูนเป็นกะพุ้ง ออกมา 3 ปุ่ม คล้ายวงแหวน 3 อัน วางอยู่ในรูปสามเหลี่ยมจึงเป็น 3 เส้า ผ่ากะลาให้เหลือปุ่ม 3 เส้า เป็นกะโหลกซอแล้วขึงด้วยหนังแพะหรือหนังลูกวัวปิดปากกะลา ส่วนประกอบที่สำคัญของซอสามสายคือ "หย่อง" เป็นไม้สำหรับหนุนสายตรงหนังหน้าซอ และ"ถ่วงหน้า" เป็นส่วนประกอบที่สำคัญมาก ใช้ติดตรงหนังหน้าซอตอนบนด้านซ้าย ช่วยให้เสียงมีความไพเราะขึ้น ปกติทำด้วยเงินลงยา หรือทำด้วยทองคำฝังเพชร คันชักซอสามสายจะเป็นรูปโค้ง โคนตรงมือถืองอนแยกต่างหากจากตัวซอ มือซ้ายจับคันทวน มือขวาจับคันชักซอ

ซอสามสายนิยมใช้บรรเลงในวงมโหรี หรือบรรเลงคลอกับคนร้อง และใช้บรรเลงเดี่ยวในเพลงแขกมอญ เป็นต้น

เครื่องตี เป็นเครื่องดนตรีที่สันนิษฐานว่าเกิดก่อนเครื่องดนตรีประเภทอื่น ทำให้เกิดเสียงโดยการตีด้วยมือ หรือใช้ไม้ตี มีหลายชนิด ได้แก่ ระนาดเอก ระนาดทุ้ม เกราะ กรับ โกร่ง เป็นต้น

เครื่องดนตรีประเภทเครื่องตีที่จะขอแนะนำคือ "ระนาดเอก"

ระนาดเอก เป็นเครื่องดนตรีที่วิวัฒนาการมาจากกรับ โดยใช้ไม้กรับที่มีขนาดลดหลั่นกัน เรียกว่า "ลูกระนาด" เจาะรูร้อยเชือกแล้วนำไปแขวนบนรางไม้ เพื่อช่วยอุ้มสียงให้เกิดความไพเราะ ระนาดราวหนึ่งจะมี 21 - 22 ลูก ระนาดเอกจะมีลักษณะโค้งคล้ายเรือ และมีฐานเดี่ยวตั้ง ไม้ที่ใช้ทำลูกระนาด คือ ไม้ไผ่บง หรือไผ่ตง ต่อมามีผู้นำเอาไม้แก่น เช่น ไม้ชิงชัน ไม้มะหาด ไม้พยุงมาทำเป็นลูกระนาด แต่ที่เป็นที่นิยมกันว่าเสียงเพราะ คือ รางระนาดที่ทำจากไม้ไผ่ตง

ระนาดเอกจะใช้บรรเลงทำนองเพลงแบบเก็บละเอียด และบรรเลงนำวงในการขึ้นต้นและจบเพลง ส่วนไม้ตีระนาดเอกจะมี 2 ชนิด คือ ไม้แข็ง และไม้นวม ไม้แข็งจะให้เสียงดังเกรี้ยวกราด ไม้นวมจะให้เสียงนุ่มนวลไพเราะ

เครื่องเป่า ที่มนุษย์รู้จักในสมัยโบราณ คือ เขาสัตว์ มนุษย์ใช้เป่าเพื่อเป็นสัญญาณในการล่าสัตว์ ภายหลังมนุษย์รู้จักดัดแปลงโดยการเจาะรูและทำให้สั้น สามารถเปลี่ยนเสียงได้จึงนำเอามาเล่นเป็นทำนองใช้เป็นเครื่องดนตรีอีกประเภทหนึ่ง เครื่องเป่าของไทยคือ ขลุ่ย และปี่

เครื่องดนตรีประเภทเครื่องเป่าที่จะขอแนะนำ คือ "ปี่"

ปี่ เป็นเครื่องดนตรีไทยแท้ ซึ่งมีลักษณะการสร้างและเป่าไม่เหมือนชาติใด แต่ที่เรียกว่าปี่นั้น เรียกตามเสียงที่ได้ยิน ตัวปี่จะทำด้วยไม้แก่น เช่น ไม้ชิงชัน ไม้พยุง โดยเจาะให้ภายในกลวงตลอดเลา ทางหัวเป็นรูเล็กๆสำหรับใส่ลิ้นทางปลายรูใหญ่ ตรงกลางปล่องเจาะรู 6 รู สำหรับใช้นิ้วปิดเปิดเปลี่ยนเสียง แต่เดิมใช้เป่าเพื่อนำวงดนตรี และใช้ประสมกับวงเครื่องตี จึงเรียกว่า "วงปี่พาทย์" ปี่ไทยมี 3 ขนาด คือ ปี่นอกจะมีขนาดเล็ก ปี่กลางมีขนาดกลาง และปี่ในมีขนาดใหญ่