คืนค่าการตั้งค่าทั้งหมด
คุณแน่ใจว่าต้องการคืนค่าการตั้งค่าทั้งหมด ?
ลำดับตอนที่ #2 : อาณาจักรทวารวดี(ภาคกลาง)
าร้นพบ
ทวารวี เป็นำภาษาสันสฤ เิึ้นรั้แรในปี พ.ศ. ๒๔๒๗ โยนายแมมวล บีล (Samuel Beal ) ไ้แปลมาาำว่า "โถ-โล-โป-ิ" (T'o-lo -po-ti) ที่มีอ้าอยู่ในบันทึอภิษุีนเฮี้ยนั(Hiuan -tsang) ั้แ่พุทธศวรรษที่ ๑๒ ล่าวว่า "โถโลโปิ" เป็นื่อออาาัรหนึ่ั้อยู่ระหว่าอาาัรศรีเษร (พม่า) และอาาัรอีสานปุระ (ัมพูา) และเาไ้สรุป้วยว่าอาาัรนี้เิมั้อยู่ในินแนประเทศไทยปัุบัน และยัสันนิษานำอื่นๆที่มีสำเนียล้ายันเ่น วนโลโปิ (Tchouan-lo-po-ti) หรือ เอโฮโปิ (Cho-ho-po-ti) ว่าืออาาัรทวารวี้วย
่อมาวามิเห็นนี้ไ้มีผู้รู้หลายท่านศึษา่อและให้ารยอมรับเ่น นายเอัวร์ าวาน(Edourd Chavannes) และ นายาาุสุ(Takakusu) ผู้แปลหมายเหุารเินทาอภิษุอี้ิในปี พ.ศ. ๒๔๓๙ และ นายโปล เปลลิโอ์(Paul Pelliot) ผู้ยายวามอาาัรทวารวีเพิ่มอีว่ามีประานเป็นาวมอในปี พ.ศ. ๒๔๔๗ เป็น้น ันั้นบรราเมือโบรารวมทั้โบราวัถุสถาน่าๆที่พบมามายโยเพาะในบริเวลุ่มน้ำแม่น้ำเ้าพระยา ึ่แ่เิมไม่สามารถัลุ่มไ้ว่าเป็นออมหรืออไทย แ่มีลัษะล้ายับศิลปะอินเียสมัยราวศ์ุปะ - หลัุปะ ราวพุทธศวรรษที่ ๙-๑๓ ที่พันรีลูเน์ เอ ลาอีเยร์(Lunet de Lajonguiere) เรียว่า "ลุ่มอิทธิพลอินเียแ่ไม่ใ่อม"ึถูนำมาสัมพันธ์ลายเป็นเรื่อเียวัน โยศาสราารย์ ยอร์ เเส์ (พ.ศ. ๒๔๖๘) และสมเ็ฯรมพระยาำรราานุภาพ (พ.ศ. ๒๔๖๙) เป็นลุ่มบุลแรที่ำหนเรียื่อินแนที่เมือโบราเหล่านี้ั้อยู่ รวมทั้านศิลปรรมที่พบนั้นว่าือินแนแห่อาาัรทวารวี และศิลปะแบบทวารวี โยใ้เหุผลอำแหน่ที่ั้อาาัรามบันทึีนับอายุอบันทึ และอายุอานศิลปรรมที่รัน อาาัรทวารวีึลายเป็นอาาัรแรในินแนไทย ำหนอายุั้แ่ราวพุทธศวรรษที่ ๑๒ ลมาถึพุทธศวรรษที่ ๑๖
อาาัรทวารวี เป็นที่น่าเื่อถือึ้นอีเมื่อพบเหรียเิน ๒ เหรีย มีารึภาษาสันสฤอายุราวพุทธศวรรษที่ ๑๓ าเมือนรปมโบรา มี้อวามว่า ศรีทวารวีศวรปุ-ยะ ึ่แปลไ้ว่า บุุศลอพระราาแห่ศรีทวารวี หรือ บุอผู้เป็นเ้าแห่(ศรี)ทวารวี หรือ พระเ้าศรีทวารวีผู้มีบุอันประเสริ อาาัรทวารวีึเป็นที่ยอมรับันทั่วไปว่ามีอยู่ริ และยัเื่อันอี้วยว่าเมือนรปมโบราน่าะเป็นศูนย์ลาหรือเมือหลวออาาัร (แ่ปัุบันพบเหรียลัษะล้ายันอี ๒ เหรีย ที่อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี และที่อำเภออินทร์บุรี ัหวัสิห์บุรี วามสำัอเมือนรปมึเปลี่ยนไป) แ่ะเียวันนัวิาารบาท่าน็เื่อว่าอำเภออู่ทอ หรืออาเป็นัหวัลพบุรี ที่น่าะเป็นเมือหลวมาว่า
หลัานาร้นพบ
ปัุบันร่อรอยเมือโบรา รวมทั้ศิลปโบราวัถุสถานและารึ่าๆในสมัยทวารวีนี้ พบเพิ่มึ้นอีมามาย และที่สำัไ้พบระายอยู่ในทุภาอประเทศไทยโยไม่มีหลัานอารแผ่อำนาทาารเมือาุศูนย์ลาเเ่นรูปแบบารปรอแบบอาาัรทั่วไป เ่น
· ภาเหนือ : ที่ัหวัลำพูน
· ภาะวันออเียเหนือ : พบเือบทุัหวั
· ภาะวันออ : ที่ัหวัปราีนบุรี และ ัหวัสระแ้ว
· ภาใ้ : ที่ัหวัปัานี
· ภาลา : ระายอยู่ามลุ่มแม่น้ำสำั่าๆ เ่น แม่น้ำแม่ลอ แม่น้ำท่าีน แม่น้ำลพบุรี แม่น้ำป่าสั และแม่น้ำเ้าพระยา
าารศึษาาภาพถ่ายทาอาาศพบเมือโบราสมัยนี้ถึ ๖๓ เมือ้วยัน นอานี้าารสำรวและุ้นทาโบราียัพบว่าเมือโบราแทบทุแห่ะมีลัษะอาร่อเนื่อทาวันธรรมาุมนสมัย่อนประวัิศาสร์ พันาารึ้นมาสู่่วสมัย ทวารวี เมื่อมีาริ่อับอารยธรรมอินเีย
ันั้นทฤษีอนัวิาารรุ่น่อนโยเพาะวามเื่อเรื่อรูปแบบารปรอแบบอาาัร และเมือศูนย์ลาึเปลี่ยนไป ว่าน่าะอยู่ในั้นอนอเมือ่อนรั(Proto-State)
ในรูปอเมือเบ็เสร็หรือเมือที่มีอ์ประอบสมบูร์ในัวเอทั้ทาเศรษิ สัม วันธรรม และวามเื่อศาสนา หาะมีอำนาทาารเมือ็หมายถึมีอำนาเหนือเมือบริวารหรือุมนหมู่บ้านรอบๆในพื้นที่ใล้เียเท่านั้น เมือให่เหล่านี้แ่ละเมือะมีอิสระ่อัน และเิึ้นมาพร้อมๆันเพราะผลาาริ่อ้าายและรับวันธรรมาอินเียโยเพาะทา้านศาสนาพุทธแบบหินยาน รวมทั้ภาษา และรูปแบบศิลปรรมแบบเียวัน
วันธรรมทวารวีเริ่มเสื่อมลราวปลายพุทธศวรรษที่ ๑๖ เมื่ออิทธิพลวันธรรมแบบอมหรือเมรโบราาประเทศัมพูาที่มีิวามเื่อทาศาสนาและรูปแบบศิลปรรมที่แ่าออไปเ้ามาแทนที่
แ่อย่าไร็าม ปัหาเรื่อทวารวียั้อารำอบอีมาไม่ว่าปัหาเรื่อออาาัรหรือเมืออิสระ ปัหาเมือศูนย์ลา ปัหาอาาเ ปัหานาิเ้าอะเป็นาวมอริหรือไม่ หรือแม้แ่ื่อ ทวารวี ะเป็นื่ออาาัร หรือื่อษัริย์ หรือื่อราวศ์หนึ่ หรืออาเป็นื่อที่ใ้เรียลุ่มเมือเ้าอวันธรรมแบบเียวันเเ่นลุ่มศรีวิัยทาภาใ้ ็ยัเป็นปัหาที่้อบิและหาหลัานมาพิสูน์ัน่อไป
สภาพสัมทวารวีนั้นลัษะไม่น่าะเป็นอาาัร เป็นเมือนา่า ๆ ึ่พันายายัวาสัมรอบรัว และสัมหมู่บ้านมาเป็นสัมเมือที่มีุมนเล็ ๆ ล้อมรอบ มีหัวหน้าปรอ มีารแบ่นั้นทาสัม นอานี้ยัมีารใ้ศาสนาเป็นเรื่อมือในารปรอ วามสัมพันธ์ระหว่าเมือ่อเมือหรือรั่อรั ไม่ใ่วามสัมพันธ์โยารเมือ แ่โยาร้า ศาสนา และวามเหมือนันทาวันธรรม
เศรษิอุมนทวารวีะมีพื้นานทาารเษรรรม มีาร้าายแลเปลี่ยนระหว่าเมือ หรือาร้าายแลเปลี่ยนับุนนภายนอ ุมนทวารวีเริ่ม้นแนววามเื่อแบบพุทธศาสนา ในลัทธิเถรวาท วบู่ไปับารนับถือศาสนาพราหม์หรือฮินู ทั้ลัทธิไศวนิาย และลัทธิไวษพนิาย โยศาสนาพราหม์ หรือศาสนาฮินูะแพร่หลายในหมู่มนั้นปรอ ในระยะหลัเมื่อเมรเ้าสู่สมัยเมือนร เศรษิ สัม และวันธรรมทวารวี็ถูรอบำโยเมร และในอนท้ายิวามเื่อไ้เปลี่ยนแปลไป
าวทวารวีไ้มีารพันาารทาเทโนโลยีัน้าวหน้า าารัระบบลประทานทั้ภายในและภายนอเมือ มีารุลอ สระน้ำ ารทำันบัับน้ำหรือทำนบ ึ่สิ่่า ๆ เหล่านี้ไ้ถ่ายทอสู่นรุ่นหลัในสมัยลพบุรี และสมัยอาาัรสุโทัย ใน้านารมนาม นในสมัยทวารวีมีารสัรทาน้ำและทาบ นอเหนือาาริ่อับาวเรือที่เินทา้าายแล้วยัปราร่อรอยอันินึ่สันนิานว่าอาเป็นถนนเื่อมระหว่าเมือ นอานี้หลัานทาโบราีที่พบไม่ว่าะเป็นสถาปัยหรือประิมารรมล้วนแล้วแ่แสวามเริ้าวหน้าทาเทโนโลยี และศิลปรรม เ่น เทนิัศิลาแล ารสัหิน ารทำประิมารรม ารหล่อสำริ ารหลอมแ้ว ฯลฯ.
โบราสถานสมัยทวารวี
สิ่ที่ปิเสธไม่ไ้แม้ว่าื่อทวารวีะเป็นื่ออสิ่ใ็าม นั่นือหลัานโบราสถานโบราวัถุที่พบมามาย ึ่ล้วนมีลัษะฝีมือทาศิลปรรมที่ล้ายลึันทุแห่ทุภา ไม่ว่าะเป็นานประิมารรมที่ส่วนให่เป็นพระพุทธรูป พระพิมพ์ ธรรมัร ใบเสมา ภาพปูนปั้น และภาพินเผาประับที่มีลัษะเพาะ หรือ านสถาปัยรรมอันไ้แ่ สถูปเีย์และวิหารที่มีแผนผั รูปแบบ วัสุ เทนิารสร้า ลอนิทาศาสนาเเบบเียวัน
ึ่หาพิาราาสภาพทาภูมิศาสร์ ลัษะอวามสัมพันธ์ร่วมันเ่นนี้เป็นเพราะำแหน่ที่ั้อเมือแ่ละเมือสามารถิ่อถึันไ้สะวทั้ทาบและทาน้ำ โยเพาะเมือในที่ราบภาลา มัั้ใล้ายฝั่ทะเลเิม มีร่อรอยทาน้ำิ่อับเมือในภูมิภาภายในและยัมีทาน้ำเ้าออับฝั่ทะเลโยร้วย อันสะว่อาริ่อภายในันเอและิ่อ้าายับาว่าประเทศโยเพาะาวอินเียไ้เป็นอย่าี เมือโบราสมัยทวารวีโยทั่วไป มีวามล้ายลึันั้แ่พื้นที่ั้และผัเมือ ือมัั้อยู่บนอนในที่ลุ่ม ใล้ทาน้ำ มีแผนผัรูปสี่เหลี่ยมมุมมนหรือ่อน้าลม มีูน้ำันินล้อมรอบหนึ่หรือสอั้นเพื่อัเ็บน้ำไว้ใ้หรือป้อันน้ำท่วม โบราสถานนาให่มัั้อยู่เือบึ่ลาเมือเ่น เมือโบรานรปม มีวัพระประโทน และเีย์ุลประโทนั้อยู่ึ่ลาเมือ เมือโบราูบัว ัหวัราบุรี มีโบราสถานหมายเล ๑๘ในวัโลสุวรรีรี ั้อยู่ึ่ลาเมือ เมือในอเมือโบราศรีเทพ มีโบราสถานเาลัใน ั้อยู่บริเวใลาเมือ เป็น้น
โบราสถานแทบทั้หมใ้อิเป็นวัสุหลัใน่อสร้า อามีารใ้ศิลาแลบ้าแ่ไม่ใ้หิน่อสร้าเลย อิเผาอย่าีไส้สุลอ เนื้ออิแ็พอสมวร ส่วนยาวะเท่าับสอเท่าอวามว้า ส่วนว้าเป็นสอเท่าอวามหนา อิมีนาให่ นา ๓๒x๑๖x๘ เนิเมรึ้นไป ผสมแลบมา เป็นแลบ้าวเหนียวปลู
าร่อใ้อิทั้้อน ไม่ัผิวแ่็ประี รอย่ออิแนบสนิท สอ้วยินบาๆ เป็นส่วนผสมอินเหนียวละเอีย ผสมับวัสุยาไม้หรือน้ำอ้อย นเหนียวล้ายาว ทำให้อิับันแน่นสนิทเหมือนเป็นเนื้อเียวัน แล้วึถาเป็นลวลาย แล้วปั้นปูนประับ เนื่อาสัมทวารวียอมรับพุทธศาสนาลัทธิเถรวาทาอินเียเป็นหลั (พบหลัานเนื่อในศาสนาฮินู้วยแ่ไม่มานั) ทำให้สัมทวารวีโยทั่วไปเป็นสัมพุทธ ันั้นอาารโบราสถานทั้หลายึเป็นพุทธสถานแทบทั้สิ้น โบราสถานเหล่านี้แสอิทธิพลศิลปะอินเียแบบุปะ และหลัุปะ และปาละเสนะามลำับ แ่ไ้ัแปลผสมผสานให้เ้าับลัษะท้อถิ่นนลายเป็นเอลัษ์เพาะน
ประเภทและลัษะอโบราสถานสมัยทวารวี
เื่อันว่าศิลปรรมอินเียไ้มีอิทธิพล่อานศิลปรรมในินแนประเทศไทยมานานั้แ่รั้พระเ้าอโศมหารา แห่ราวศ์โมริยะ (พ.ศ. ๒๖๙-๓๐๗) ที่ทรส่สมู ๙ สายออ เผยแพร่พระพุทธศาสนาทั่วประเทศและนอประเทศอินเีย และสมูสายที่ ๙ ือพระอุรเถระและพระโสเถระผู้เินทามายัินแนื่อสุวรรภูมินั้น สันนิษานันว่าน่าะหมายถึ ินแนในประเทศไทยปัุบัน อันมีภาลาเป็นศูนย์ลาโยเพาะที่เมือนรปมโบรา และยัเื่อันว่าเีย์เิมอ์ในที่อ์พระปมเีย์สร้ารอบทับไว้ น่าะเป็นเีย์ที่สร้าี้นในสมัยนั้นโยอาศัยารศึษาเปรียบเทียบรูปแบบับเีย์สาีออินเีย ส่วนอาารพุทธสถานอื่นๆที่ไม่เหลือปราในปัุบัน อาะสร้า้วยไม้ึปรัหัพัไปหม
ร่อรอยอโบราสถานมาปราหลัานแน่ัอายุเ่าที่สุั้แ่สมัยทวารวีอายุประมาพุทธศวรรษที่ ๑๑ เป็น้นมา ทุแห่แสให้เห็นถึอิทธิพลศิลปะอินเียสมัยราวศ์ุปะ-หลัุปะและราวศ์ปาละราวพุทธศวรรษที่ ๙-๑๓ และ ๑๔-๑๖ ามลำับ โบราสถานส่วนให่สร้าึ้นเนื่อในพุทธศาสนา ำหนอายุอยู่ระหว่าพุทธศวรรษที่ ๑๑-๑๖ เือบทุแห่ปรัหัพัเหลือแ่เพาะส่วนาน แบ่ออไ้เป็น ๓ ประเภทือ านสถูปเีย์พบมาที่สุระายอยู่ามเมือโบรา่าๆทุแห่ นอนั้นเป็นานวิหาร พบน้อย และสีมาหรือหลัำหนเบริเวศัิ์สิทธิ์ที่ประอบพิธีรรมในศาสนาึ่มัพบามเมือโบราในภาะวันออเียเหนือ
สถูปเีย์
สถูป เป็นภาษาสันสฤ มาาำว่า "สูป" ส่วนภาษาบาลีเรียว่า "ถูปะ" แปลว่ามูลิน สถูป หมายถึสิ่่อสร้าเหนือหลุมฝัศพ หรือสร้าึ้นเพื่อบรรุอัิธาุอผู้ที่ล่วลับไปแล้ว เพื่อให้ลูหลานและผู้เารพนับถือไ้สัารบูา ถือันว่ามีบุลที่วรบรรุอัิธาุไว้ในสถูปเพื่อเป็นที่สัาระอมหานอยู่เพีย ๔ พว เรียว่า ถูปารหบุล ไ้แ่ พระสัมมาสัมพุทธเ้า พระปัเพุทธเ้า พระอรหันสาว และพระเ้าัรพรริ์ ส่วน เีย์ มาาำว่า "เิยะ"หรือ "ไิยะ" หมายถึสิ่่อสร้าหรือสิ่อที่สร้าึ้นเพื่อเป็นที่เารพบูาระลึถึ ในำราพระพุทธศาสนาำหนว่าเีย์ มี้วยัน ๔ ประเภท ือ
1. ธาุเีย์ หมายถึ สิ่่อสร้าที่บรรุพระบรมสารีริธาุอพระพุทธเ้า อพระมหาษัริย์ัรพรริ
2. บริโภเีย์ หมายถึ สถานที่ึ่พระพุทธเ้าทรอนุาให้ใ้เป็นที่ระลึถึพระอ์เมื่อเส็ปรินิพพานแล้ว ไ้แ่ สัเวนียสถาน ๔ แห่ ือสวนลุมพินีที่ประสูิ อุรุเวลาเสนานิมที่รัสรู้ ป่าอิสิปนมฤทายวันที่แสปมเทศนา และสาลวโนทยาน เมือุสินาราที่ปรินิพพาน ่อมาไ้เพิ่มที่แสปาิหาริย์อี ๔ แห่ ือเมือสััสที่เส็ลาาวึส์ เมือสาวัถีที่ทำยมปาิหาริย์ เมือราฤห์ที่ทรมา้านาฬาิรี และเมือเวสาลีที่ทรมาพาวานร
3. ธรรมเีย์ หมายถึพระธรรม ัมภีร์ในพุทธศาสนา เป็นสิ่แทนอ์พระพุทธเ้า ่อมาเียนลเป็นัวอัษรประิษานไว้เพื่อบูา
4. อุเทสิเีย์ หมายถึ สถานที่หรือสิ่อที่สร้าึ้นโยเนาอุทิศ่อพระพุทธเ้า ไม่ำหนว่าะ้อทำเป็นอย่าไร เ่น พระพิมพ์ พระพุทธรูป ธรรมัร บัลลั์ เีย์ เป็น้น
สำหรับประเทศไทย ำว่า สถูป และ เีย์ เรามัรวมเรียว่า "สถูปเีย์" หรือ "เีย์" มีวามหมายเพาะถึสิ่่อสร้าในพุทธศาสนาที่สร้าึ้นเพื่อบรรุอัิหรือเพื่อประิษานพระพุทธรูปหรือเพื่อเป็นที่ระลึ ทั้นี้อาเป็นเพราะในสมัยหลัลมามีารสร้าสถานที่เพื่อบรรุอัิธาุและเพื่อเารพบูาระลึถึพร้อมันไป้วย
สถูปออินเียสมัยโบรา เิมเป็นารพูนินึ้นเป็นโรที่ฝัอัิธาุแล้วลเื่อนรอบันินพั มีารปัร่มหรือัรไว้บนโเพื่อเป็นเียริยศ ่อมามีารเิมแ่สถูปให้ามและถาวรยิ่ึ้น เ่นสร้าาน ลานทัษิ มีบัลลั์หรือแท่นานเหนืออ์สถูป แ่ยอสถูปเป็นรูปัร และประับประาลวลาย่าๆ ึ่ลัษะสถูปแบบนี้ไ้ส่อิทธิพลมายัินแนอาาัรโบราในภาพื้นเอเียะวันออเียใ้ รวมทั้ินแนประเทศไทยเมื่อพระพุทธศาสนาไ้แพร่เ้ามาเป็นที่นับถืออประาน
สถูปเีย์สมัยทวารวี ะสร้าึ้นเพื่อุประส์ให้เป็นอุเทสิเีย์มาที่สุ าหลัานที่เหลืออยู่เพียเพาะส่วนานนั้น สามารถแบ่ามลัษะแผนผัไ้เป็น ๔ รูปแบบให่ๆ ือ านรูปลม านรูปสี่เหลี่ยม านรูปสี่เหลี่ยมย่อมุม และานแปเหลี่ยม หรือสามารถแบ่ามรายละเอียที่่าันไ้เป็น ๑๓ รูปแบบย่อย ึ่แ่ละแบบล้วนแสวิวันาารที่ สืบทอา้นแบบในอินเียเป็นระยะๆ และยัเป็น้นแบบให้สถูปเีย์ในยุ่อๆมา้วย ือ
· แบบที่ ๑ สถูปเีย์านลม น่าะเป็นแบบที่เ่าที่สุ รับอิทธิพล้นแบบมาาสถูปสาีออินเียเ่น โบราสถานหมายเล ๓ (ภูเาทอ) ที่อำเภอศรีมหาโพธิ ัหวัปราีนบุรี สถูปลมที่อู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี และพระปมเีย์อ์เิม ัหวันรปม เป็น้น ลัษะาร่อสร้าใ้ินแลอัหรือ่ออิ สถูปเีย์ลัษะนี้น่าะเหมือน้นแบบ ือลัษะเป็นรึ่วลม มีเวทิาหรือรั้วั้นโยรอบ บนอ์สถูปประับ้วยหรรมิาหรือบัลลั์ และมีัร้อนันสามั้น และอามีบันไทาึ้นเพื่อระทำประทัษิและมีประูทาเ้านาให่สี่ทิศ (โระ)
· แบบที่ ๒ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัส มีอ์สถูปรูปลม่อ้าบน แ่ปัุบันสถูปลมไ้พัทลายหม เ่น โบราสถานหมายเล ๘,๙,๑๑และ๑๕ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์ โบราสถานหมายเล ๑๑ ที่อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี และโบราสถานหมายเล ๖,๒๐และ๒๓/๒ ที่อำเภอศรีมหาโพธิ ัหวัปราีนบุรีเป็น้น สันนิษานว่าอ์สถูปเิมน่าะมีลัษะล้ายหม้อน้ำหรือบารว่ำ อนบนประับ้วยัรเป็นั้นๆ ปลายสุมียอรูปอบัวูมและที่แท่น(หรรมิา)ที่ั้้านัรมีาถาเย ธมมา สลัอยู่
· แบบที่ ๓ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัสมีอ์สถูป่อ้าบน มีแนวบันไเพีย้านเียว แนวบันไบารั้่ออิเป็นรูปอัันทร์ เ่นโบราสถานหมายเล ๑๓,๑๖ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๔ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยม้อนันสอั้น านั้นที่สอทำเป็น่อๆให้สวยาม เ่นโบราสถานหมายเล ๔ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๕ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยม ้อนทับบนานแปเหลี่ยม เ่นโบราสถานหมายเล ๗ และ๑๐ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๖ สถูปเีย์านแปเหลี่ยม เ่นโบราสถานหมายเล ๕ ที่อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี
· แบบที่ ๗ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยม้อนันสอั้น มีลานประทัษิรอบ ล้อมรอบ้วยำแพแ้วที่เว้น่อประูทาเ้าออ้านทิศะวันอีั้นหนึ่ ที่ลานประทัษิมีบันไึ้นล ๓ ้าน(ยเว้นทิศะวัน)เิมอามีุ้มประิษานพระพุทธรูป พบที่โบราสถานหมายเล ๒ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๘ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัส ย่อเ็ทุ้าน านแบ่เป็น่อๆให่เล็สลับัน ประับ้วยภาพปูนปั้นเล่าเรื่อา และรูปสัว์เ่น สิห์ ินรี เ่นโบราสถานหมายเล ๓ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๙ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัส านล่าแ่ละ้านมีสถูปำลอประับที่มุมทั้สี่ พบที่โบราสถานหมายเล ๒ ที่อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี และวัพระเมรุ ัหวันรปม
· แบบที่ ๑๐ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัส แ่ละ้านมีมุยื่น เหนือึ้นไปเป็นสถูปลม พบที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๑๑ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัส านมี่อประิษานพระพุทธรุปปูนปั้น ล้อมรอบ้วยลานประทัษิ เ่นโบราสถานหมายเล ๑ ที่บ้านูบัว ัหวัราบุรี
· แบบที่ ๑๒ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมุรัส ย่อเ็ ั้้อนอยู่บนานสี่เหลี่ยมที่ใ้เป็นลานประทัษิ ที่ลานมีบันไยื่นทั้สี่ทิศและมีอัันทร์อยู่ทุ้าน ท้อไม้อลานประทัษิมีเสาอิแบ่เป็น่อประับภาพา อ์สถูปประับ้วยพระพุทธรูปยืนในุ้มแ่ละ้าน เ่นเีย์ุลประโทน ัหวันรปม
· แบบที่ ๑๓ สถูปเีย์านแปเหลี่ยม้อนสอั้น านแ่ละ้านทำเป็น่อแบบุ้มพระ้านละสอุ้ม นับเป็นแบบสวยพิเศษสุ พบที่โบราสถานหมายเล ๑๓ที่อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี
านสถูปเหล่านี้สามารถเปรียบเทียบไ้ับสถูปอินเียสมัยุปะเป็น้นมา และแม้อ์สถูปะหัพัไปหมแล้ว แ่อาสันนิษานรูปทรามรูปำลอหรือภาพสลัสถูปเีย์ที่พบในประเทศไ้ว่ามี้วยัน ๓ แบบให่ๆ ือ
๑. สถูปที่มีอ์ระัเป็นรูปโอว่ำหรือรึ่วลม มียอเป็นรวยแหลมเรียบอยู่้าบน ไ้รับอิทธิพลศิลปะอินเียสมัยปาละ ึ่เริึ้นทาภาะวันออเียเหนืออประเทศอินเีย ระหว่าพุทธศวรรษที่ ๑๔-๑๗
๒. สถูปที่มีอ์ระัล้ายหม้อน้ำหรือบารว่ำ ยอทำเป็นแผ่นลมเรีย้อนันึ้นไปอนบน บนยอสุมีลูแ้วหรืออบัวูมประับ ที่แท่น (หรรมิา) ที่ั้ัรมีารึาถา เย ธมมาอันเป็นหัวใอพระพุทธศาสนาโยรอบ
๓. สถูปที่มีอ์ระัล้ายหม้อน้ำ ยอสถูปล้ายรวยแ่มีลัษะเป็นปล้อๆ ้อนิัน
วิหาร
เป็นอาารทีู่่มาับารสร้าวัั้แ่สมัยพุทธาลในอินเีย เิมหมายถึอาารที่เป็น ที่อยู่อพระภิษุส์ ่อมาเมื่อมีพระภิษุเพิ่มึ้นวิหารึเป็นที่ประุมสัรรม และใ้เป็นที่ประิษานพระพุทธรูปัวแทนอพระพุทธอ์อันเป็นประธานอารประุมนั้น
ในประเทศไทย วิหารพบั้แ่สมัยทวารวีเป็น้นมาประมาพุทธศวรรษที่ ๑๒-๑๓ แ่พบไม่มานั มัั้หน้าสถูปเีย์เพื่อใ้เป็นที่ราบสัาระบูาพระธาุ ันั้นวิหารึสร้าไว้หน้าเีย์เสมอ าารุ้นอรมศิลปารเมื่อพ.ศ. ๒๕๐๗ ที่วัโไม้เน ัหวันรสวรร์ และที่โบราสถานหมายเล๑๖ อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี ไ้พบพื้นอาารปูอิและศิลาแล มีแผนผัรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าอยู่้านหน้าเีย์ ผนัและหลัาไม่ปราเป็นเรื่อไม้ สันนิษานว่าน่าะเป็นวิหารที่สร้าสมัยแรๆ แ่เนื่อาพบน้อยเ้าใว่าวิหารส่วนมาอาะสร้า้วยไม้ึผุพัไปหม
อาารที่าว่าน่าะเป็นวิหารอี พบที่เมือศรีมโหสถ อำเภอศรีมหาโพธิ ัหวัปราีนบุรี มีทั้วิหารในศาสนาพุทธและศาสนาพราหม์ วิหารในศาสนาพุทธมัอยู่นอเมือเ่นโบราสถานหมายเล ๑, ๕, ๗ และ๑๔ เป็น้น ส่วนวิหารในศาสนาพราหม์หรือฮินูมัสร้าอยู่ในเมือเ่น โบราสถานหมายเล ๑๐ และ ๒๒/๑-๕ เป็น้น แผนผัออาารส่วนให่เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า านเี้ย ภายในมีแท่นประิษานรูปเารพ มีพื้นที่ว่าพอสำหรับประอบพิธีรรมทาศาสนา มีทั้วิหารผนัทึบและวิหารโถ หลัาเรื่อไม้มุระเบื้อ วิหารยัพบอีำหนอายุประมาพุทธศวรรษที่ ๑๓ เป็นวิหารที่แสถึอิทธิพลศิลปะแบบราวศ์ปาละ ทาภาะวันออเียเหนือออินเีย (มหาวิทยาลัยนาลันทา) ามิพุทธแบบมหายานลัทธิวัรยานหรือันระที่ำลัแพร่หลายในะนั้น รูปแบบวิหารมีอยู่้วยัน ๒ ลัษะ ือ
๑. วิหารรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า านสู เ่นวิหารวัโล ทีู่บัว ัหวัราบุรี มีบันไึ้น้านทิศะวันออสู่ลานประทัษิ านประับเสาอิและุ้ม แ่เิมะมีภาพปูนปั้นประับอยู่
๒. วิหารรูปสี่เหลี่ยมัุรัส มีมุยื่นออมาทั้สี่้าน ือวิหารที่วัพระเมรุ ัหวันรปม มีานรอรับ มีมุทาเ้าทั้สี่ทิศรับพระพุทธรูปสี่อ์ที่ประิษานอยู่หน้าผนัทึบันสี่้านภายในวิหาร
๓. ใบสีมา หรือ ใบเสมา(Sema or Boundary stone)
หมายถึ เำหนวามพร้อมเพรียอส์ หรือเุมนุมส์ เป็นเที่ส์ทั้หลาย้อทำสัรรมร่วมัน เนื่อ้วยพระพุทธเ้าไ้ทรำหนให้ส์้อทำอุโบสถ ปวาราและโยเพาะารสวปาิโม์ ึ่้อสวพร้อมันเือนละ ๒ รั้ ึทรำหนเสีมาที่มีเรื่อหมาย (นิมิ) ที่เป็นที่ทราบัน นิมิที่ทรำหนมี ๘ อย่าไ้แ่ ภูเา ศิลา ป่าไม้ ้นไม้ อมปลว ถนน แม่น้ำ และน้ำ และเสีมาที่สมบูร์้อมีนาให่พอที่พระส์ ๒๑ รูปเ้าไปนั่หัถบาสไ้ แ่ไม่ว้าเิน ๓ โยน์ แ่เิมรั้พุทธาลเสีมาน่าะำหนเพื่อแสเวัหรืออารามล้ายำแพวัในปัุบันมิใ่ำหนเพาะเอุโบสถเท่านั้น ่อมาึมีารนำสีมามาปัรอบเป็นเอุโบสถแทนเพื่อเป็นารแสเสัรรมุมนุมส์โยเพาะ ึ่ารเปลี่ยนแปลัล่าวนี้ะเริ่มเมื่อในั้นยัไม่อาหาหลัานไ้ ารำหนนิมิอสีมามีุำหนอย่าน้อยที่สุั้แ่ ๓ แห่เป็นใ้ไ้ ึเิวสีมาเป็นรูป่าๆือ รูปสามเหลี่ยม (สีมามีนิมิ ๓ แห่) รูปสี่เหลี่ยม่าๆ (สีมามีนิมิ ๔ แห่) รูปะโพน (สีมามีนิมิ ๖ แห่)
สีมา พบั้แ่สมัยทวารวี โยพบมาในภาะวันออเียเหนือ เ่นที่บ้านุโ้ ัหวััยภูมิ ที่เมือโบราฟ้าแสูยา ัหวัาฬสินธุ์ ที่บ้านาทอ ัหวัยโสธร ที่วัพุทธมล อำเภอันทรวิัย ัหวัมหาสาราม เป็น้น สีมาทวารวีพบว่ามีารปัรอบสถูปเีย์้วย และบ่อยรั้ไม่พบาอาารเ้าใว่าอาารเิมอาสร้า้วยไม้ึผุพัไป บาแห่ปั ๓ ใบและบาแห่พบถึ ๑๕ ใบ นอานี้บารั้ยัพบปัรอบเพิหินธรรมาิ เ่น ที่หอนาอุสา อุทยานประวัิศาสร์ภูพระบาท ัหวัอุรธานี ึ่บริเวนี้อาเยเป็นสถานที่ศัิ์สิทธิ์มาแ่สมัย่อนประวัิศาสร์ เมื่อผู้นหันมานับถือศาสนาพุทธ ึนำิารใ้หินปัแบบ
วันธรรมหินั้เ้าผสมับิทาศาสนา มีารปัสีมาึ้นลายเป็นวัป่าหรืออรัวาสีไป สีมาสมัยทวารวีพบหลายแบบทั้เป็นแผ่นล้ายเสมาปัุบัน เป็นเสาลมหรือแปเหลี่ยมหรือรูปสี่เหลี่ยม โยทั่วไปสลัาหินทราย มีนาให่สูั้แ่ ๐.๘๐ - ๓ เมร มีภาพสลัโยทั่วไปเป็นภาพสถูปยอแหลม หรือสลัภาพเล่าเรื่อา ภาพพุทธประวัิ และลายผัู้าน เป็น้น
โบราวัถุ
ประิมารรม
๑.๑ พระพุทธรูป มีลัษะออินเียแบบุปะและหลัุปะ บารั้็มีอิทธิพลออมราวีอยู่้วย ลัษะวพัร์แบบอินเีย ไม่มีรัศมี ีวรเรียบเหมือนีวรเปีย ถ้าเป็นพระพุทธรูปนั่ะัสมาธิหลวม ๆ แบบอมราวี มีอายุในราวพุทธศวรรษที่ ๑๒
๑.๒ พระพุทธรูปที่พันาึ้นาแบบแรโยมีอิทธิพลพื้นเมือผสมมาึ้น มวเศาให่ บาทีมีรัศมีบัวูมเหนือเุมาลา พระพัร์แบน พระน่อันเป็นรูปปีา พระเนรโปน พระนาสิแบน พระโอษหนา ยััสมาธิหลวม ๆ แบบอมราวี มีอายุอยู่ในราวพุทธศวรรษ ที่ ๑๓–๑๕
๑.๓ พระพุทธรูปใน่วนี้ไ้รับอิทธิพลศิลปเมรเนื่อาเมรเริ่มมีอิทธิพลมาึ้นในสมัยเมือพระนร ประมาพุทธศวรรษที่ ๑๕ ศิลปรรมแบบทวารวี ในระยะนี้ึมีอิทธิพลเมรแบบบาปวน หรืออิทธิพลศิลปเมรในประเทศไทยที่เรียว่าศิลปลพบุรีปะปน เ่น พระพัร์เป็นรูปสี่เหลี่ยม มีลัยิ้ม นั่ัสมาธิราบ เป็น้น นอาพระพุทธรูปแล้วยัพบสัลัษ์อพระพุทธเ้าึ่แสารสืบทอแนวิทาศิลปอินเียโบรา่อนหน้าที่ะทำรูปเารพเป็นรูปมนุษย์ภายใ้อิทธิพลศิลปรี
ประิมารรมลุ่มเทวรูปรุ่นเ่า
เป็นประิมารรมศาสนาพราหม์หรือฮินู อยู่ร่วมสมัยับทวารวีอน้น และอนปลาย ในราวพุทธศวรรษที่ ๑๑–๑๓ ที่เมือศรีมโหสถ และเมือศรีเทพ และพบอยู่ร่วมับศรีวิัยและทวารวีที่ภาใ้อประเทศไทย มัะทำเป็นรูปพระนาราย์
ลัษะพระพัร์ะไม่เหมือนพระพุทธรูปแบบทวารวีเลย ะมีลัษะล้ายับอินเีย ัวอย่าเ่น พระนาราย์ที่ไยาแสลัษะอิทธิพลศิลปอินเียแบบมทุรา และอมราวี(พุทธศวรรษที่ ๖-๙) รวมทั้ที่พบที่นรศรีธรรมรา ึ่ถือสั์้วยพระหัถ์้าย้านล่า ผ้านุ่และผ้าาที่พบที่ภาใ้และที่เมือ ศรีมโหสถ ะมีผ้าาเียเหมือนศิลปอินเียหลัุปะ (ปัลลวะ) ในราวพุทธศวรรษ ที่ ๑๒ ส่วนเทวรูปรุ่นเ่าที่ศรีเทพะมีอายุใล้เียันและที่ศรีเทพ นอเหนือาที่ะพบรูปพระนาราย์แล้วยัพบรูปพระฤษะและพระนาราย์้วย
ลัษะอเทวรูปลุ่มนี้ไม่เหมือนับที่พบในเมรเนื่อาล้าที่ะทำลอยัวอย่าแท้ริ ไม่ทำแผ่นหินมารับับพระหัถ์ู่บน แ่ยัไม่มีารนำเอาลุ่มเทวรูปนี้เ้าไปไว้ในศิลปทวารวี ึเพียมีแ่สมมุิานว่าเทวรูปลุ่มนี้น่าะเป็นทวารวีที่เป็นพรหม์ ารเ้ามาอเทวรูปนี่มี้อิเห็นแไปเป็น ๒ ทาือ เป็นศิลปอินเียที่นำเ้าที่พร้อมับาริ่อ้าาย หรือเป็นศิลปะแบบอินเียที่ทำึ้นในท้อถิ่น และมีารพันาารภายใ้อิทธิพลศิลปะพื้นเมือแบบทวารวี และศรีวิัย
เรื่อมือเรื่อใ้ที่พบในแหล่ทวารวีทั่วไปมัะเป็นเรื่อมือเรื่อใ้ในีวิประำวัน เ่น เศษภานะินเผา เนื้อินมัทำเป็นภานะปาบาน ภานะทรหม้อาล เศษภานะเลือบ มีทั้ที่เป็นเรื่อเลือบีนในสมัยราวศ์ถัถึสมัยราวศ์หยวน เรื่อเลือบาเาในเัหวับุรีรัมย์ เรื่อเลือบเปอร์เีย เรื่อใ้อื่น ๆ ็มีพบ เ่น ุีินเผา าินเผา ะันินเผา ระสุนินเผา ที่ประทับราินเผา ุ๊าินเผา ฯลฯ นอาเรื่อปั้นินเผาแล้ว ยัพบเรื่อใ้สำริ ทั้เป็นเรื่อใ้ทั่วไปับที่เป็นออสู หรืออที่ใ้ในพีธีรรม เ่นัน่อ เรื่อประอบรายานานหาม และเรื่อใ้ทำาเหล็ นอาเรื่อใ้แล้วยัพบเรื่อประับทำาหิน แ้ว ินเผา สำริ ทอำ ไ้แ่ ลูปั แหวนุ้มหู ำไล ฯลฯ
เป็นอาาัรโบรา ที่ั้อยู่ในบริเวภาลาอประเทศไทย โยาว่ามีุศนย์ลาอยู่ที่ัหวันรปม
าร้นพบ
ทวารวี เป็นำภาษาสันสฤ เิึ้นรั้แรในปี พ.ศ. ๒๔๒๗ โยนายแมมวล บีล (Samuel Beal ) ไ้แปลมาาำว่า "โถ-โล-โป-ิ" (T'o-lo -po-ti) ที่มีอ้าอยู่ในบันทึอภิษุีนเฮี้ยนั(Hiuan -tsang) ั้แ่พุทธศวรรษที่ ๑๒ ล่าวว่า "โถโลโปิ" เป็นื่อออาาัรหนึ่ั้อยู่ระหว่าอาาัรศรีเษร (พม่า) และอาาัรอีสานปุระ (ัมพูา) และเาไ้สรุป้วยว่าอาาัรนี้เิมั้อยู่ในินแนประเทศไทยปัุบัน และยัสันนิษานำอื่นๆที่มีสำเนียล้ายันเ่น วนโลโปิ (Tchouan-lo-po-ti) หรือ เอโฮโปิ (Cho-ho-po-ti) ว่าืออาาัรทวารวี้วย
่อมาวามิเห็นนี้ไ้มีผู้รู้หลายท่านศึษา่อและให้ารยอมรับเ่น นายเอัวร์ าวาน(Edourd Chavannes) และ นายาาุสุ(Takakusu) ผู้แปลหมายเหุารเินทาอภิษุอี้ิในปี พ.ศ. ๒๔๓๙ และ นายโปล เปลลิโอ์(Paul Pelliot) ผู้ยายวามอาาัรทวารวีเพิ่มอีว่ามีประานเป็นาวมอในปี พ.ศ. ๒๔๔๗ เป็น้น ันั้นบรราเมือโบรารวมทั้โบราวัถุสถาน่าๆที่พบมามายโยเพาะในบริเวลุ่มน้ำแม่น้ำเ้าพระยา ึ่แ่เิมไม่สามารถัลุ่มไ้ว่าเป็นออมหรืออไทย แ่มีลัษะล้ายับศิลปะอินเียสมัยราวศ์ุปะ - หลัุปะ ราวพุทธศวรรษที่ ๙-๑๓ ที่พันรีลูเน์ เอ ลาอีเยร์(Lunet de Lajonguiere) เรียว่า "ลุ่มอิทธิพลอินเียแ่ไม่ใ่อม"ึถูนำมาสัมพันธ์ลายเป็นเรื่อเียวัน โยศาสราารย์ ยอร์ เเส์ (พ.ศ. ๒๔๖๘) และสมเ็ฯรมพระยาำรราานุภาพ (พ.ศ. ๒๔๖๙) เป็นลุ่มบุลแรที่ำหนเรียื่อินแนที่เมือโบราเหล่านี้ั้อยู่ รวมทั้านศิลปรรมที่พบนั้นว่าือินแนแห่อาาัรทวารวี และศิลปะแบบทวารวี โยใ้เหุผลอำแหน่ที่ั้อาาัรามบันทึีนับอายุอบันทึ และอายุอานศิลปรรมที่รัน อาาัรทวารวีึลายเป็นอาาัรแรในินแนไทย ำหนอายุั้แ่ราวพุทธศวรรษที่ ๑๒ ลมาถึพุทธศวรรษที่ ๑๖
อาาัรทวารวี เป็นที่น่าเื่อถือึ้นอีเมื่อพบเหรียเิน ๒ เหรีย มีารึภาษาสันสฤอายุราวพุทธศวรรษที่ ๑๓ าเมือนรปมโบรา มี้อวามว่า ศรีทวารวีศวรปุ-ยะ ึ่แปลไ้ว่า บุุศลอพระราาแห่ศรีทวารวี หรือ บุอผู้เป็นเ้าแห่(ศรี)ทวารวี หรือ พระเ้าศรีทวารวีผู้มีบุอันประเสริ อาาัรทวารวีึเป็นที่ยอมรับันทั่วไปว่ามีอยู่ริ และยัเื่อันอี้วยว่าเมือนรปมโบราน่าะเป็นศูนย์ลาหรือเมือหลวออาาัร (แ่ปัุบันพบเหรียลัษะล้ายันอี ๒ เหรีย ที่อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี และที่อำเภออินทร์บุรี ัหวัสิห์บุรี วามสำัอเมือนรปมึเปลี่ยนไป) แ่ะเียวันนัวิาารบาท่าน็เื่อว่าอำเภออู่ทอ หรืออาเป็นัหวัลพบุรี ที่น่าะเป็นเมือหลวมาว่า
หลัานาร้นพบ
ปัุบันร่อรอยเมือโบรา รวมทั้ศิลปโบราวัถุสถานและารึ่าๆในสมัยทวารวีนี้ พบเพิ่มึ้นอีมามาย และที่สำัไ้พบระายอยู่ในทุภาอประเทศไทยโยไม่มีหลัานอารแผ่อำนาทาารเมือาุศูนย์ลาเเ่นรูปแบบารปรอแบบอาาัรทั่วไป เ่น
· ภาเหนือ : ที่ัหวัลำพูน
· ภาะวันออเียเหนือ : พบเือบทุัหวั
· ภาะวันออ : ที่ัหวัปราีนบุรี และ ัหวัสระแ้ว
· ภาใ้ : ที่ัหวัปัานี
· ภาลา : ระายอยู่ามลุ่มแม่น้ำสำั่าๆ เ่น แม่น้ำแม่ลอ แม่น้ำท่าีน แม่น้ำลพบุรี แม่น้ำป่าสั และแม่น้ำเ้าพระยา
าารศึษาาภาพถ่ายทาอาาศพบเมือโบราสมัยนี้ถึ ๖๓ เมือ้วยัน นอานี้าารสำรวและุ้นทาโบราียัพบว่าเมือโบราแทบทุแห่ะมีลัษะอาร่อเนื่อทาวันธรรมาุมนสมัย่อนประวัิศาสร์ พันาารึ้นมาสู่่วสมัย ทวารวี เมื่อมีาริ่อับอารยธรรมอินเีย
ันั้นทฤษีอนัวิาารรุ่น่อนโยเพาะวามเื่อเรื่อรูปแบบารปรอแบบอาาัร และเมือศูนย์ลาึเปลี่ยนไป ว่าน่าะอยู่ในั้นอนอเมือ่อนรั(Proto-State)
ในรูปอเมือเบ็เสร็หรือเมือที่มีอ์ประอบสมบูร์ในัวเอทั้ทาเศรษิ สัม วันธรรม และวามเื่อศาสนา หาะมีอำนาทาารเมือ็หมายถึมีอำนาเหนือเมือบริวารหรือุมนหมู่บ้านรอบๆในพื้นที่ใล้เียเท่านั้น เมือให่เหล่านี้แ่ละเมือะมีอิสระ่อัน และเิึ้นมาพร้อมๆันเพราะผลาาริ่อ้าายและรับวันธรรมาอินเียโยเพาะทา้านศาสนาพุทธแบบหินยาน รวมทั้ภาษา และรูปแบบศิลปรรมแบบเียวัน
วันธรรมทวารวีเริ่มเสื่อมลราวปลายพุทธศวรรษที่ ๑๖ เมื่ออิทธิพลวันธรรมแบบอมหรือเมรโบราาประเทศัมพูาที่มีิวามเื่อทาศาสนาและรูปแบบศิลปรรมที่แ่าออไปเ้ามาแทนที่
แ่อย่าไร็าม ปัหาเรื่อทวารวียั้อารำอบอีมาไม่ว่าปัหาเรื่อออาาัรหรือเมืออิสระ ปัหาเมือศูนย์ลา ปัหาอาาเ ปัหานาิเ้าอะเป็นาวมอริหรือไม่ หรือแม้แ่ื่อ ทวารวี ะเป็นื่ออาาัร หรือื่อษัริย์ หรือื่อราวศ์หนึ่ หรืออาเป็นื่อที่ใ้เรียลุ่มเมือเ้าอวันธรรมแบบเียวันเเ่นลุ่มศรีวิัยทาภาใ้ ็ยัเป็นปัหาที่้อบิและหาหลัานมาพิสูน์ัน่อไป
สภาพสัมทวารวีนั้นลัษะไม่น่าะเป็นอาาัร เป็นเมือนา่า ๆ ึ่พันายายัวาสัมรอบรัว และสัมหมู่บ้านมาเป็นสัมเมือที่มีุมนเล็ ๆ ล้อมรอบ มีหัวหน้าปรอ มีารแบ่นั้นทาสัม นอานี้ยัมีารใ้ศาสนาเป็นเรื่อมือในารปรอ วามสัมพันธ์ระหว่าเมือ่อเมือหรือรั่อรั ไม่ใ่วามสัมพันธ์โยารเมือ แ่โยาร้า ศาสนา และวามเหมือนันทาวันธรรม
เศรษิอุมนทวารวีะมีพื้นานทาารเษรรรม มีาร้าายแลเปลี่ยนระหว่าเมือ หรือาร้าายแลเปลี่ยนับุนนภายนอ ุมนทวารวีเริ่ม้นแนววามเื่อแบบพุทธศาสนา ในลัทธิเถรวาท วบู่ไปับารนับถือศาสนาพราหม์หรือฮินู ทั้ลัทธิไศวนิาย และลัทธิไวษพนิาย โยศาสนาพราหม์ หรือศาสนาฮินูะแพร่หลายในหมู่มนั้นปรอ ในระยะหลัเมื่อเมรเ้าสู่สมัยเมือนร เศรษิ สัม และวันธรรมทวารวี็ถูรอบำโยเมร และในอนท้ายิวามเื่อไ้เปลี่ยนแปลไป
าวทวารวีไ้มีารพันาารทาเทโนโลยีัน้าวหน้า าารัระบบลประทานทั้ภายในและภายนอเมือ มีารุลอ สระน้ำ ารทำันบัับน้ำหรือทำนบ ึ่สิ่่า ๆ เหล่านี้ไ้ถ่ายทอสู่นรุ่นหลัในสมัยลพบุรี และสมัยอาาัรสุโทัย ใน้านารมนาม นในสมัยทวารวีมีารสัรทาน้ำและทาบ นอเหนือาาริ่อับาวเรือที่เินทา้าายแล้วยัปราร่อรอยอันินึ่สันนิานว่าอาเป็นถนนเื่อมระหว่าเมือ นอานี้หลัานทาโบราีที่พบไม่ว่าะเป็นสถาปัยหรือประิมารรมล้วนแล้วแ่แสวามเริ้าวหน้าทาเทโนโลยี และศิลปรรม เ่น เทนิัศิลาแล ารสัหิน ารทำประิมารรม ารหล่อสำริ ารหลอมแ้ว ฯลฯ.
โบราสถานสมัยทวารวี
สิ่ที่ปิเสธไม่ไ้แม้ว่าื่อทวารวีะเป็นื่ออสิ่ใ็าม นั่นือหลัานโบราสถานโบราวัถุที่พบมามาย ึ่ล้วนมีลัษะฝีมือทาศิลปรรมที่ล้ายลึันทุแห่ทุภา ไม่ว่าะเป็นานประิมารรมที่ส่วนให่เป็นพระพุทธรูป พระพิมพ์ ธรรมัร ใบเสมา ภาพปูนปั้น และภาพินเผาประับที่มีลัษะเพาะ หรือ านสถาปัยรรมอันไ้แ่ สถูปเีย์และวิหารที่มีแผนผั รูปแบบ วัสุ เทนิารสร้า ลอนิทาศาสนาเเบบเียวัน
ึ่หาพิาราาสภาพทาภูมิศาสร์ ลัษะอวามสัมพันธ์ร่วมันเ่นนี้เป็นเพราะำแหน่ที่ั้อเมือแ่ละเมือสามารถิ่อถึันไ้สะวทั้ทาบและทาน้ำ โยเพาะเมือในที่ราบภาลา มัั้ใล้ายฝั่ทะเลเิม มีร่อรอยทาน้ำิ่อับเมือในภูมิภาภายในและยัมีทาน้ำเ้าออับฝั่ทะเลโยร้วย อันสะว่อาริ่อภายในันเอและิ่อ้าายับาว่าประเทศโยเพาะาวอินเียไ้เป็นอย่าี เมือโบราสมัยทวารวีโยทั่วไป มีวามล้ายลึันั้แ่พื้นที่ั้และผัเมือ ือมัั้อยู่บนอนในที่ลุ่ม ใล้ทาน้ำ มีแผนผัรูปสี่เหลี่ยมมุมมนหรือ่อน้าลม มีูน้ำันินล้อมรอบหนึ่หรือสอั้นเพื่อัเ็บน้ำไว้ใ้หรือป้อันน้ำท่วม โบราสถานนาให่มัั้อยู่เือบึ่ลาเมือเ่น เมือโบรานรปม มีวัพระประโทน และเีย์ุลประโทนั้อยู่ึ่ลาเมือ เมือโบราูบัว ัหวัราบุรี มีโบราสถานหมายเล ๑๘ในวัโลสุวรรีรี ั้อยู่ึ่ลาเมือ เมือในอเมือโบราศรีเทพ มีโบราสถานเาลัใน ั้อยู่บริเวใลาเมือ เป็น้น
โบราสถานแทบทั้หมใ้อิเป็นวัสุหลัใน่อสร้า อามีารใ้ศิลาแลบ้าแ่ไม่ใ้หิน่อสร้าเลย อิเผาอย่าีไส้สุลอ เนื้ออิแ็พอสมวร ส่วนยาวะเท่าับสอเท่าอวามว้า ส่วนว้าเป็นสอเท่าอวามหนา อิมีนาให่ นา ๓๒x๑๖x๘ เนิเมรึ้นไป ผสมแลบมา เป็นแลบ้าวเหนียวปลู
าร่อใ้อิทั้้อน ไม่ัผิวแ่็ประี รอย่ออิแนบสนิท สอ้วยินบาๆ เป็นส่วนผสมอินเหนียวละเอีย ผสมับวัสุยาไม้หรือน้ำอ้อย นเหนียวล้ายาว ทำให้อิับันแน่นสนิทเหมือนเป็นเนื้อเียวัน แล้วึถาเป็นลวลาย แล้วปั้นปูนประับ เนื่อาสัมทวารวียอมรับพุทธศาสนาลัทธิเถรวาทาอินเียเป็นหลั (พบหลัานเนื่อในศาสนาฮินู้วยแ่ไม่มานั) ทำให้สัมทวารวีโยทั่วไปเป็นสัมพุทธ ันั้นอาารโบราสถานทั้หลายึเป็นพุทธสถานแทบทั้สิ้น โบราสถานเหล่านี้แสอิทธิพลศิลปะอินเียแบบุปะ และหลัุปะ และปาละเสนะามลำับ แ่ไ้ัแปลผสมผสานให้เ้าับลัษะท้อถิ่นนลายเป็นเอลัษ์เพาะน
ประเภทและลัษะอโบราสถานสมัยทวารวี
เื่อันว่าศิลปรรมอินเียไ้มีอิทธิพล่อานศิลปรรมในินแนประเทศไทยมานานั้แ่รั้พระเ้าอโศมหารา แห่ราวศ์โมริยะ (พ.ศ. ๒๖๙-๓๐๗) ที่ทรส่สมู ๙ สายออ เผยแพร่พระพุทธศาสนาทั่วประเทศและนอประเทศอินเีย และสมูสายที่ ๙ ือพระอุรเถระและพระโสเถระผู้เินทามายัินแนื่อสุวรรภูมินั้น สันนิษานันว่าน่าะหมายถึ ินแนในประเทศไทยปัุบัน อันมีภาลาเป็นศูนย์ลาโยเพาะที่เมือนรปมโบรา และยัเื่อันว่าเีย์เิมอ์ในที่อ์พระปมเีย์สร้ารอบทับไว้ น่าะเป็นเีย์ที่สร้าี้นในสมัยนั้นโยอาศัยารศึษาเปรียบเทียบรูปแบบับเีย์สาีออินเีย ส่วนอาารพุทธสถานอื่นๆที่ไม่เหลือปราในปัุบัน อาะสร้า้วยไม้ึปรัหัพัไปหม
ร่อรอยอโบราสถานมาปราหลัานแน่ัอายุเ่าที่สุั้แ่สมัยทวารวีอายุประมาพุทธศวรรษที่ ๑๑ เป็น้นมา ทุแห่แสให้เห็นถึอิทธิพลศิลปะอินเียสมัยราวศ์ุปะ-หลัุปะและราวศ์ปาละราวพุทธศวรรษที่ ๙-๑๓ และ ๑๔-๑๖ ามลำับ โบราสถานส่วนให่สร้าึ้นเนื่อในพุทธศาสนา ำหนอายุอยู่ระหว่าพุทธศวรรษที่ ๑๑-๑๖ เือบทุแห่ปรัหัพัเหลือแ่เพาะส่วนาน แบ่ออไ้เป็น ๓ ประเภทือ านสถูปเีย์พบมาที่สุระายอยู่ามเมือโบรา่าๆทุแห่ นอนั้นเป็นานวิหาร พบน้อย และสีมาหรือหลัำหนเบริเวศัิ์สิทธิ์ที่ประอบพิธีรรมในศาสนาึ่มัพบามเมือโบราในภาะวันออเียเหนือ
สถูปเีย์
สถูป เป็นภาษาสันสฤ มาาำว่า "สูป" ส่วนภาษาบาลีเรียว่า "ถูปะ" แปลว่ามูลิน สถูป หมายถึสิ่่อสร้าเหนือหลุมฝัศพ หรือสร้าึ้นเพื่อบรรุอัิธาุอผู้ที่ล่วลับไปแล้ว เพื่อให้ลูหลานและผู้เารพนับถือไ้สัารบูา ถือันว่ามีบุลที่วรบรรุอัิธาุไว้ในสถูปเพื่อเป็นที่สัาระอมหานอยู่เพีย ๔ พว เรียว่า ถูปารหบุล ไ้แ่ พระสัมมาสัมพุทธเ้า พระปัเพุทธเ้า พระอรหันสาว และพระเ้าัรพรริ์ ส่วน เีย์ มาาำว่า "เิยะ"หรือ "ไิยะ" หมายถึสิ่่อสร้าหรือสิ่อที่สร้าึ้นเพื่อเป็นที่เารพบูาระลึถึ ในำราพระพุทธศาสนาำหนว่าเีย์ มี้วยัน ๔ ประเภท ือ
1. ธาุเีย์ หมายถึ สิ่่อสร้าที่บรรุพระบรมสารีริธาุอพระพุทธเ้า อพระมหาษัริย์ัรพรริ
2. บริโภเีย์ หมายถึ สถานที่ึ่พระพุทธเ้าทรอนุาให้ใ้เป็นที่ระลึถึพระอ์เมื่อเส็ปรินิพพานแล้ว ไ้แ่ สัเวนียสถาน ๔ แห่ ือสวนลุมพินีที่ประสูิ อุรุเวลาเสนานิมที่รัสรู้ ป่าอิสิปนมฤทายวันที่แสปมเทศนา และสาลวโนทยาน เมือุสินาราที่ปรินิพพาน ่อมาไ้เพิ่มที่แสปาิหาริย์อี ๔ แห่ ือเมือสััสที่เส็ลาาวึส์ เมือสาวัถีที่ทำยมปาิหาริย์ เมือราฤห์ที่ทรมา้านาฬาิรี และเมือเวสาลีที่ทรมาพาวานร
3. ธรรมเีย์ หมายถึพระธรรม ัมภีร์ในพุทธศาสนา เป็นสิ่แทนอ์พระพุทธเ้า ่อมาเียนลเป็นัวอัษรประิษานไว้เพื่อบูา
4. อุเทสิเีย์ หมายถึ สถานที่หรือสิ่อที่สร้าึ้นโยเนาอุทิศ่อพระพุทธเ้า ไม่ำหนว่าะ้อทำเป็นอย่าไร เ่น พระพิมพ์ พระพุทธรูป ธรรมัร บัลลั์ เีย์ เป็น้น
สำหรับประเทศไทย ำว่า สถูป และ เีย์ เรามัรวมเรียว่า "สถูปเีย์" หรือ "เีย์" มีวามหมายเพาะถึสิ่่อสร้าในพุทธศาสนาที่สร้าึ้นเพื่อบรรุอัิหรือเพื่อประิษานพระพุทธรูปหรือเพื่อเป็นที่ระลึ ทั้นี้อาเป็นเพราะในสมัยหลัลมามีารสร้าสถานที่เพื่อบรรุอัิธาุและเพื่อเารพบูาระลึถึพร้อมันไป้วย
สถูปออินเียสมัยโบรา เิมเป็นารพูนินึ้นเป็นโรที่ฝัอัิธาุแล้วลเื่อนรอบันินพั มีารปัร่มหรือัรไว้บนโเพื่อเป็นเียริยศ ่อมามีารเิมแ่สถูปให้ามและถาวรยิ่ึ้น เ่นสร้าาน ลานทัษิ มีบัลลั์หรือแท่นานเหนืออ์สถูป แ่ยอสถูปเป็นรูปัร และประับประาลวลาย่าๆ ึ่ลัษะสถูปแบบนี้ไ้ส่อิทธิพลมายัินแนอาาัรโบราในภาพื้นเอเียะวันออเียใ้ รวมทั้ินแนประเทศไทยเมื่อพระพุทธศาสนาไ้แพร่เ้ามาเป็นที่นับถืออประาน
สถูปเีย์สมัยทวารวี ะสร้าึ้นเพื่อุประส์ให้เป็นอุเทสิเีย์มาที่สุ าหลัานที่เหลืออยู่เพียเพาะส่วนานนั้น สามารถแบ่ามลัษะแผนผัไ้เป็น ๔ รูปแบบให่ๆ ือ านรูปลม านรูปสี่เหลี่ยม านรูปสี่เหลี่ยมย่อมุม และานแปเหลี่ยม หรือสามารถแบ่ามรายละเอียที่่าันไ้เป็น ๑๓ รูปแบบย่อย ึ่แ่ละแบบล้วนแสวิวันาารที่ สืบทอา้นแบบในอินเียเป็นระยะๆ และยัเป็น้นแบบให้สถูปเีย์ในยุ่อๆมา้วย ือ
· แบบที่ ๑ สถูปเีย์านลม น่าะเป็นแบบที่เ่าที่สุ รับอิทธิพล้นแบบมาาสถูปสาีออินเียเ่น โบราสถานหมายเล ๓ (ภูเาทอ) ที่อำเภอศรีมหาโพธิ ัหวัปราีนบุรี สถูปลมที่อู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี และพระปมเีย์อ์เิม ัหวันรปม เป็น้น ลัษะาร่อสร้าใ้ินแลอัหรือ่ออิ สถูปเีย์ลัษะนี้น่าะเหมือน้นแบบ ือลัษะเป็นรึ่วลม มีเวทิาหรือรั้วั้นโยรอบ บนอ์สถูปประับ้วยหรรมิาหรือบัลลั์ และมีัร้อนันสามั้น และอามีบันไทาึ้นเพื่อระทำประทัษิและมีประูทาเ้านาให่สี่ทิศ (โระ)
· แบบที่ ๒ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัส มีอ์สถูปรูปลม่อ้าบน แ่ปัุบันสถูปลมไ้พัทลายหม เ่น โบราสถานหมายเล ๘,๙,๑๑และ๑๕ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์ โบราสถานหมายเล ๑๑ ที่อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี และโบราสถานหมายเล ๖,๒๐และ๒๓/๒ ที่อำเภอศรีมหาโพธิ ัหวัปราีนบุรีเป็น้น สันนิษานว่าอ์สถูปเิมน่าะมีลัษะล้ายหม้อน้ำหรือบารว่ำ อนบนประับ้วยัรเป็นั้นๆ ปลายสุมียอรูปอบัวูมและที่แท่น(หรรมิา)ที่ั้้านัรมีาถาเย ธมมา สลัอยู่
· แบบที่ ๓ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัสมีอ์สถูป่อ้าบน มีแนวบันไเพีย้านเียว แนวบันไบารั้่ออิเป็นรูปอัันทร์ เ่นโบราสถานหมายเล ๑๓,๑๖ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๔ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยม้อนันสอั้น านั้นที่สอทำเป็น่อๆให้สวยาม เ่นโบราสถานหมายเล ๔ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๕ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยม ้อนทับบนานแปเหลี่ยม เ่นโบราสถานหมายเล ๗ และ๑๐ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๖ สถูปเีย์านแปเหลี่ยม เ่นโบราสถานหมายเล ๕ ที่อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี
· แบบที่ ๗ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยม้อนันสอั้น มีลานประทัษิรอบ ล้อมรอบ้วยำแพแ้วที่เว้น่อประูทาเ้าออ้านทิศะวันอีั้นหนึ่ ที่ลานประทัษิมีบันไึ้นล ๓ ้าน(ยเว้นทิศะวัน)เิมอามีุ้มประิษานพระพุทธรูป พบที่โบราสถานหมายเล ๒ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๘ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัส ย่อเ็ทุ้าน านแบ่เป็น่อๆให่เล็สลับัน ประับ้วยภาพปูนปั้นเล่าเรื่อา และรูปสัว์เ่น สิห์ ินรี เ่นโบราสถานหมายเล ๓ ที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๙ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัส านล่าแ่ละ้านมีสถูปำลอประับที่มุมทั้สี่ พบที่โบราสถานหมายเล ๒ ที่อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี และวัพระเมรุ ัหวันรปม
· แบบที่ ๑๐ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัส แ่ละ้านมีมุยื่น เหนือึ้นไปเป็นสถูปลม พบที่บ้านโไม้เน ัหวันรสวรร์
· แบบที่ ๑๑ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมัุรัส านมี่อประิษานพระพุทธรุปปูนปั้น ล้อมรอบ้วยลานประทัษิ เ่นโบราสถานหมายเล ๑ ที่บ้านูบัว ัหวัราบุรี
· แบบที่ ๑๒ สถูปเีย์านสี่เหลี่ยมุรัส ย่อเ็ ั้้อนอยู่บนานสี่เหลี่ยมที่ใ้เป็นลานประทัษิ ที่ลานมีบันไยื่นทั้สี่ทิศและมีอัันทร์อยู่ทุ้าน ท้อไม้อลานประทัษิมีเสาอิแบ่เป็น่อประับภาพา อ์สถูปประับ้วยพระพุทธรูปยืนในุ้มแ่ละ้าน เ่นเีย์ุลประโทน ัหวันรปม
· แบบที่ ๑๓ สถูปเีย์านแปเหลี่ยม้อนสอั้น านแ่ละ้านทำเป็น่อแบบุ้มพระ้านละสอุ้ม นับเป็นแบบสวยพิเศษสุ พบที่โบราสถานหมายเล ๑๓ที่อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี
านสถูปเหล่านี้สามารถเปรียบเทียบไ้ับสถูปอินเียสมัยุปะเป็น้นมา และแม้อ์สถูปะหัพัไปหมแล้ว แ่อาสันนิษานรูปทรามรูปำลอหรือภาพสลัสถูปเีย์ที่พบในประเทศไ้ว่ามี้วยัน ๓ แบบให่ๆ ือ
๑. สถูปที่มีอ์ระัเป็นรูปโอว่ำหรือรึ่วลม มียอเป็นรวยแหลมเรียบอยู่้าบน ไ้รับอิทธิพลศิลปะอินเียสมัยปาละ ึ่เริึ้นทาภาะวันออเียเหนืออประเทศอินเีย ระหว่าพุทธศวรรษที่ ๑๔-๑๗
๒. สถูปที่มีอ์ระัล้ายหม้อน้ำหรือบารว่ำ ยอทำเป็นแผ่นลมเรีย้อนันึ้นไปอนบน บนยอสุมีลูแ้วหรืออบัวูมประับ ที่แท่น (หรรมิา) ที่ั้ัรมีารึาถา เย ธมมาอันเป็นหัวใอพระพุทธศาสนาโยรอบ
๓. สถูปที่มีอ์ระัล้ายหม้อน้ำ ยอสถูปล้ายรวยแ่มีลัษะเป็นปล้อๆ ้อนิัน
วิหาร
เป็นอาารทีู่่มาับารสร้าวัั้แ่สมัยพุทธาลในอินเีย เิมหมายถึอาารที่เป็น ที่อยู่อพระภิษุส์ ่อมาเมื่อมีพระภิษุเพิ่มึ้นวิหารึเป็นที่ประุมสัรรม และใ้เป็นที่ประิษานพระพุทธรูปัวแทนอพระพุทธอ์อันเป็นประธานอารประุมนั้น
ในประเทศไทย วิหารพบั้แ่สมัยทวารวีเป็น้นมาประมาพุทธศวรรษที่ ๑๒-๑๓ แ่พบไม่มานั มัั้หน้าสถูปเีย์เพื่อใ้เป็นที่ราบสัาระบูาพระธาุ ันั้นวิหารึสร้าไว้หน้าเีย์เสมอ าารุ้นอรมศิลปารเมื่อพ.ศ. ๒๕๐๗ ที่วัโไม้เน ัหวันรสวรร์ และที่โบราสถานหมายเล๑๖ อำเภออู่ทอ ัหวัสุพรรบุรี ไ้พบพื้นอาารปูอิและศิลาแล มีแผนผัรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าอยู่้านหน้าเีย์ ผนัและหลัาไม่ปราเป็นเรื่อไม้ สันนิษานว่าน่าะเป็นวิหารที่สร้าสมัยแรๆ แ่เนื่อาพบน้อยเ้าใว่าวิหารส่วนมาอาะสร้า้วยไม้ึผุพัไปหม
อาารที่าว่าน่าะเป็นวิหารอี พบที่เมือศรีมโหสถ อำเภอศรีมหาโพธิ ัหวัปราีนบุรี มีทั้วิหารในศาสนาพุทธและศาสนาพราหม์ วิหารในศาสนาพุทธมัอยู่นอเมือเ่นโบราสถานหมายเล ๑, ๕, ๗ และ๑๔ เป็น้น ส่วนวิหารในศาสนาพราหม์หรือฮินูมัสร้าอยู่ในเมือเ่น โบราสถานหมายเล ๑๐ และ ๒๒/๑-๕ เป็น้น แผนผัออาารส่วนให่เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า านเี้ย ภายในมีแท่นประิษานรูปเารพ มีพื้นที่ว่าพอสำหรับประอบพิธีรรมทาศาสนา มีทั้วิหารผนัทึบและวิหารโถ หลัาเรื่อไม้มุระเบื้อ วิหารยัพบอีำหนอายุประมาพุทธศวรรษที่ ๑๓ เป็นวิหารที่แสถึอิทธิพลศิลปะแบบราวศ์ปาละ ทาภาะวันออเียเหนือออินเีย (มหาวิทยาลัยนาลันทา) ามิพุทธแบบมหายานลัทธิวัรยานหรือันระที่ำลัแพร่หลายในะนั้น รูปแบบวิหารมีอยู่้วยัน ๒ ลัษะ ือ
๑. วิหารรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า านสู เ่นวิหารวัโล ทีู่บัว ัหวัราบุรี มีบันไึ้น้านทิศะวันออสู่ลานประทัษิ านประับเสาอิและุ้ม แ่เิมะมีภาพปูนปั้นประับอยู่
๒. วิหารรูปสี่เหลี่ยมัุรัส มีมุยื่นออมาทั้สี่้าน ือวิหารที่วัพระเมรุ ัหวันรปม มีานรอรับ มีมุทาเ้าทั้สี่ทิศรับพระพุทธรูปสี่อ์ที่ประิษานอยู่หน้าผนัทึบันสี่้านภายในวิหาร
๓. ใบสีมา หรือ ใบเสมา(Sema or Boundary stone)
หมายถึ เำหนวามพร้อมเพรียอส์ หรือเุมนุมส์ เป็นเที่ส์ทั้หลาย้อทำสัรรมร่วมัน เนื่อ้วยพระพุทธเ้าไ้ทรำหนให้ส์้อทำอุโบสถ ปวาราและโยเพาะารสวปาิโม์ ึ่้อสวพร้อมันเือนละ ๒ รั้ ึทรำหนเสีมาที่มีเรื่อหมาย (นิมิ) ที่เป็นที่ทราบัน นิมิที่ทรำหนมี ๘ อย่าไ้แ่ ภูเา ศิลา ป่าไม้ ้นไม้ อมปลว ถนน แม่น้ำ และน้ำ และเสีมาที่สมบูร์้อมีนาให่พอที่พระส์ ๒๑ รูปเ้าไปนั่หัถบาสไ้ แ่ไม่ว้าเิน ๓ โยน์ แ่เิมรั้พุทธาลเสีมาน่าะำหนเพื่อแสเวัหรืออารามล้ายำแพวัในปัุบันมิใ่ำหนเพาะเอุโบสถเท่านั้น ่อมาึมีารนำสีมามาปัรอบเป็นเอุโบสถแทนเพื่อเป็นารแสเสัรรมุมนุมส์โยเพาะ ึ่ารเปลี่ยนแปลัล่าวนี้ะเริ่มเมื่อในั้นยัไม่อาหาหลัานไ้ ารำหนนิมิอสีมามีุำหนอย่าน้อยที่สุั้แ่ ๓ แห่เป็นใ้ไ้ ึเิวสีมาเป็นรูป่าๆือ รูปสามเหลี่ยม (สีมามีนิมิ ๓ แห่) รูปสี่เหลี่ยม่าๆ (สีมามีนิมิ ๔ แห่) รูปะโพน (สีมามีนิมิ ๖ แห่)
สีมา พบั้แ่สมัยทวารวี โยพบมาในภาะวันออเียเหนือ เ่นที่บ้านุโ้ ัหวััยภูมิ ที่เมือโบราฟ้าแสูยา ัหวัาฬสินธุ์ ที่บ้านาทอ ัหวัยโสธร ที่วัพุทธมล อำเภอันทรวิัย ัหวัมหาสาราม เป็น้น สีมาทวารวีพบว่ามีารปัรอบสถูปเีย์้วย และบ่อยรั้ไม่พบาอาารเ้าใว่าอาารเิมอาสร้า้วยไม้ึผุพัไป บาแห่ปั ๓ ใบและบาแห่พบถึ ๑๕ ใบ นอานี้บารั้ยัพบปัรอบเพิหินธรรมาิ เ่น ที่หอนาอุสา อุทยานประวัิศาสร์ภูพระบาท ัหวัอุรธานี ึ่บริเวนี้อาเยเป็นสถานที่ศัิ์สิทธิ์มาแ่สมัย่อนประวัิศาสร์ เมื่อผู้นหันมานับถือศาสนาพุทธ ึนำิารใ้หินปัแบบ
วันธรรมหินั้เ้าผสมับิทาศาสนา มีารปัสีมาึ้นลายเป็นวัป่าหรืออรัวาสีไป สีมาสมัยทวารวีพบหลายแบบทั้เป็นแผ่นล้ายเสมาปัุบัน เป็นเสาลมหรือแปเหลี่ยมหรือรูปสี่เหลี่ยม โยทั่วไปสลัาหินทราย มีนาให่สูั้แ่ ๐.๘๐ - ๓ เมร มีภาพสลัโยทั่วไปเป็นภาพสถูปยอแหลม หรือสลัภาพเล่าเรื่อา ภาพพุทธประวัิ และลายผัู้าน เป็น้น
โบราวัถุ
ประิมารรม
๑.๑ พระพุทธรูป มีลัษะออินเียแบบุปะและหลัุปะ บารั้็มีอิทธิพลออมราวีอยู่้วย ลัษะวพัร์แบบอินเีย ไม่มีรัศมี ีวรเรียบเหมือนีวรเปีย ถ้าเป็นพระพุทธรูปนั่ะัสมาธิหลวม ๆ แบบอมราวี มีอายุในราวพุทธศวรรษที่ ๑๒
๑.๒ พระพุทธรูปที่พันาึ้นาแบบแรโยมีอิทธิพลพื้นเมือผสมมาึ้น มวเศาให่ บาทีมีรัศมีบัวูมเหนือเุมาลา พระพัร์แบน พระน่อันเป็นรูปปีา พระเนรโปน พระนาสิแบน พระโอษหนา ยััสมาธิหลวม ๆ แบบอมราวี มีอายุอยู่ในราวพุทธศวรรษ ที่ ๑๓–๑๕
๑.๓ พระพุทธรูปใน่วนี้ไ้รับอิทธิพลศิลปเมรเนื่อาเมรเริ่มมีอิทธิพลมาึ้นในสมัยเมือพระนร ประมาพุทธศวรรษที่ ๑๕ ศิลปรรมแบบทวารวี ในระยะนี้ึมีอิทธิพลเมรแบบบาปวน หรืออิทธิพลศิลปเมรในประเทศไทยที่เรียว่าศิลปลพบุรีปะปน เ่น พระพัร์เป็นรูปสี่เหลี่ยม มีลัยิ้ม นั่ัสมาธิราบ เป็น้น นอาพระพุทธรูปแล้วยัพบสัลัษ์อพระพุทธเ้าึ่แสารสืบทอแนวิทาศิลปอินเียโบรา่อนหน้าที่ะทำรูปเารพเป็นรูปมนุษย์ภายใ้อิทธิพลศิลปรี
ประิมารรมลุ่มเทวรูปรุ่นเ่า
เป็นประิมารรมศาสนาพราหม์หรือฮินู อยู่ร่วมสมัยับทวารวีอน้น และอนปลาย ในราวพุทธศวรรษที่ ๑๑–๑๓ ที่เมือศรีมโหสถ และเมือศรีเทพ และพบอยู่ร่วมับศรีวิัยและทวารวีที่ภาใ้อประเทศไทย มัะทำเป็นรูปพระนาราย์
ลัษะพระพัร์ะไม่เหมือนพระพุทธรูปแบบทวารวีเลย ะมีลัษะล้ายับอินเีย ัวอย่าเ่น พระนาราย์ที่ไยาแสลัษะอิทธิพลศิลปอินเียแบบมทุรา และอมราวี(พุทธศวรรษที่ ๖-๙) รวมทั้ที่พบที่นรศรีธรรมรา ึ่ถือสั์้วยพระหัถ์้าย้านล่า ผ้านุ่และผ้าาที่พบที่ภาใ้และที่เมือ ศรีมโหสถ ะมีผ้าาเียเหมือนศิลปอินเียหลัุปะ (ปัลลวะ) ในราวพุทธศวรรษ ที่ ๑๒ ส่วนเทวรูปรุ่นเ่าที่ศรีเทพะมีอายุใล้เียันและที่ศรีเทพ นอเหนือาที่ะพบรูปพระนาราย์แล้วยัพบรูปพระฤษะและพระนาราย์้วย
ลัษะอเทวรูปลุ่มนี้ไม่เหมือนับที่พบในเมรเนื่อาล้าที่ะทำลอยัวอย่าแท้ริ ไม่ทำแผ่นหินมารับับพระหัถ์ู่บน แ่ยัไม่มีารนำเอาลุ่มเทวรูปนี้เ้าไปไว้ในศิลปทวารวี ึเพียมีแ่สมมุิานว่าเทวรูปลุ่มนี้น่าะเป็นทวารวีที่เป็นพรหม์ ารเ้ามาอเทวรูปนี่มี้อิเห็นแไปเป็น ๒ ทาือ เป็นศิลปอินเียที่นำเ้าที่พร้อมับาริ่อ้าาย หรือเป็นศิลปะแบบอินเียที่ทำึ้นในท้อถิ่น และมีารพันาารภายใ้อิทธิพลศิลปะพื้นเมือแบบทวารวี และศรีวิัย
เรื่อมือเรื่อใ้ที่พบในแหล่ทวารวีทั่วไปมัะเป็นเรื่อมือเรื่อใ้ในีวิประำวัน เ่น เศษภานะินเผา เนื้อินมัทำเป็นภานะปาบาน ภานะทรหม้อาล เศษภานะเลือบ มีทั้ที่เป็นเรื่อเลือบีนในสมัยราวศ์ถัถึสมัยราวศ์หยวน เรื่อเลือบาเาในเัหวับุรีรัมย์ เรื่อเลือบเปอร์เีย เรื่อใ้อื่น ๆ ็มีพบ เ่น ุีินเผา าินเผา ะันินเผา ระสุนินเผา ที่ประทับราินเผา ุ๊าินเผา ฯลฯ นอาเรื่อปั้นินเผาแล้ว ยัพบเรื่อใ้สำริ ทั้เป็นเรื่อใ้ทั่วไปับที่เป็นออสู หรืออที่ใ้ในพีธีรรม เ่นัน่อ เรื่อประอบรายานานหาม และเรื่อใ้ทำาเหล็ นอาเรื่อใ้แล้วยัพบเรื่อประับทำาหิน แ้ว ินเผา สำริ ทอำ ไ้แ่ ลูปั แหวนุ้มหู ำไล ฯลฯ
อาาเออาาัร
ธรรมัรในสมัยทวารวี
ความคิดเห็น