จิต มโน วิญญาน

คำนำ

ภิกษุทั้งหลาย! เปรียบเหมือนวานร เมื่อเที่ยวไปในป่าใหญ่ ย่อมจับกิ่งไม้ ปล่อยกิ่งนั้น จับกิ่งอื่น ปล่อยกิ่งที่จับเดิม เหนี่ยวกิ่งอื่นอีก เช่นนี้เรื่อยๆไป 

ภิกษุทั้งหลาย! ฉันใดก็ฉันนั้นเหมือนกัน สิ่งที่เรียกกันว่า จิตบ้าง มโนบ้าง วิญญาณบ้าง ดวงหนึ่งเกิดขึ้น ดวงหนึ่งดับไป ตลอดวัน ตลอดคืน

พุทธวจน ฉบับ จิต มโน วิญญาณ จึงเป็นการรวบรวมระเบียบวินัยของพระสุคต อันยังคงมีอยู่ในโลก เพื่อประโยชน์เกื้อกูลแก่ผู้ที่ได้เข้ามาศึกษา จะได้ทราบถึง สัจจะ ความจริง ที่ตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธะ ได้บอก ได้แสดง ได้บัญญัติ ได้เปิดเผย ได้จำแนกแจกแจง ได้กระทำให้เข้าใจได้ง่าย ซึ่ง จิต มโน วิญญาณ

ชนเหล่าใดถือว่า เรื่องนี้ควรฟัง ควรเชื่อ ย่อมจะทราบจิตนั้นตามความเป็นจริงว่า จิตนี้ผุดผ่อง แต่ว่า จิตนั้นแหละ เศร้าหมองแล้วด้วยอุปกิเลสที่จรมา และจิตเป็นของเปลี่ยนแปลงได้รวดเร็ว อันจะเป็นเหตุให้เบื่อหน่าย คลายกำหนัด และ ปล่อยวาง ซึ่งสิ่งที่เรียกว่า จิต มโน วิญญาณ

วิญญาณเป็นปฏิจสมุปปันธรรม (สิ่งที่อาศัยปัจจัยแล้วเกิดขึ้น) ถ้าเว้นจากปัจจัยแล้ว ความเกิดขึ้นแห่งวิญญาณย่อมไม่มี ดังนี้ 

วิญญาณอาศัยปัจจัยใดๆ เกิดขึ้น ก็ถึงความนับด้วยปัจจัยนั้นๆ 

วิญญาณอาศัย จักษุ และ รูป ทั้งหลาย เกิดขึ้น ก็ถึงความนับว่า จักษุวิญญาณ

วิญญาณอาศัย โสตะ และ เสียง ทั้งหลายเกิดขึ้น ก็ถึงความนับว่า โสตวิญญาณ

วิญญาณอาศัย ฆานะ และ กลิ่น ทั้งหลายเกิดขึ้น ก็ถึงความนับว่า ฆานวิญญาณ

วิญญาณอาศัย ชิวหา และ รส ทั้งหลายเกิดขึ้น ก็ถึงความนับว่า ชิวหาวิญญาณ

วิญญาณอาศัย กาย และ โผฏฐัพพะ ทั้งหลายเกิดขึ้น ก็ถึงความนับว่า กายวิญญาณ

วิญญาณอาศัย มโน และ ธรรมารมณ์ ทั้งหลายเกิดขึ้น ก็ถึงความนับว่า มโนวิญญาณ

เมื่อวิญญาณนั้น ตั้งขึ้นเฉพาะ เจริญงอกงามแล้ว ความเกิดขึ้นแห่งภพใหม่ ต่อไป ย่อมมี

เมื่อความเกิดขึ้นแห่งภพใหม่ต่อไปมีอยู่ ชาติ ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกขโทมนัสอุปายาสะ ทั้งหลาย จึงเกิดขึ้นครบถ้วน ความเกิดขึ้นใหม่แห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้ ย่อมมีด้วยอาการอย่างนี้

ด้วยเหตุเพียงเท่านี้ สัตว์โลก จึงเกิดบ้าง จึงแก่บ้าง จึงตายบ้าง จึงจุติบ้าง จึงอุบัติบ้าง ความเวียนว่ายในวัฏฏะ ก็มีเพียงเท่านี้

ภิกษุทั้งหลาย! ก็ถ้าว่าบุคคลย่อมไม่คิดถึงสิ่งใดด้วย ย่อมไม่ดำริถึงสิ่งใดด้วย และย่อมไม่มีจิตฝังลงไปในสิ่งใดด้วย ในกาลใด ในกาลนั้น สิ่งนั้นย่อมไม่เป็นอารมณ์เพื่อการตั้งอยู่แห่งวิญญาณได้เลย เมื่ออารมณ์ ไม่มี ความตั้งขึ้นเฉพาะแห่งวิญญาณ ย่อมไม่มี

เมื่อวิญญาณนั้นไม่ตั้งขึ้นเฉพาะ ไม่เจริญงอกงามแล้ว เครื่องนำไปสู่ภพใหม่ ย่อมไม่มี เมื่อเครื่องนำไปสู่ภพใหม่ ไม่มี การมาการไปย่อมไม่มี เมื่อการมาการไปไม่มี การเคลื่อนและการบังเกิด ย่อมไม่มี

เมื่อการเคลื่อนและการบังเกิดไม่มี ชาติ ชรา มรณะ โสกะปริเทวะ ทุกขะโทมนัส อุปายาสะทั้งหลาย จึงดับสิ้น ความดับลงแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้ ย่อมมี ด้วยอาการอย่างนี้ ดังนี้แล

                                                                                                                                  คณะงานธัมมะ วัดนาป่าพง