ลำดับตอนที่ #3
คืนค่าการตั้งค่าทั้งหมด
คุณแน่ใจว่าต้องการคืนค่าการตั้งค่าทั้งหมด ?
ลำดับตอนที่ #3 : รวม
มารา ๘๔[๕๒] ารวินิัยปัหา้อเท็ริในีใะ้อระทำโยอาศัยพยานหลัานในสำนวนีนั้น เว้นแ่
(๑) ้อเท็ริึ่รู้ันอยู่ทั่วไป
(๒) ้อเท็ริึ่ไม่อาโ้แย้ไ้ หรือ
(๓) ้อเท็ริทีู่่วามรับหรือถือว่ารับันแล้วในศาล
มารา ๘๔/๑[๕๓] ู่วามฝ่ายใล่าวอ้า้อเท็ริเพื่อสนับสนุนำู่วามอน ใหู้่วามฝ่ายนั้นมีภาระารพิสูน์้อเท็รินั้น แ่ถ้ามี้อสันนิษานไว้ในหมายหรือมี้อสันนิษานที่วระเป็นึ่ปราาสภาพปิธรรมาอเหุาร์เป็นุแู่่วามฝ่ายใ ู่วามฝ่ายนั้น้อพิสูน์เพียว่านไ้ปิบัิามเื่อนไแห่ารที่นะไ้รับประโยน์า้อสันนิษานนั้นรบถ้วนแล้ว
มารา ๘๕ ู่วามฝ่ายที่มีหน้าที่้อนำสืบ้อเท็ริย่อมมีสิทธิที่ะนำพยานหลัานใ ๆ มาสืบไ้ภายใ้บัับแห่ประมวลหมายนี้ หรือหมายอื่นอันว่า้วยารรับฟัพยานหลัานและารยื่นพยานหลัาน
มารา ๘๖ เมื่อศาลเห็นว่าพยานหลัานใเป็นพยานหลัานที่รับฟัไม่ไ้็ีหรือเป็นพยานหลัานที่รับฟัไ้ แ่ไ้ยื่นฝ่าฝืน่อบทบััิแห่ประมวลหมายนี้ ให้ศาลปิเสธไม่รับพยานหลัานนั้นไว้
เมื่อศาลเห็นว่าพยานหลัานใฟุ่มเฟือยเินสมวร หรือประวิให้ั้า หรือไม่เี่ยวแ่ประเ็น ให้ศาลมีอำนาารสืบพยานหลัานเ่นว่านั้น หรือพยานหลัานอื่น่อไป
เมื่อศาลเห็นว่าเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมเป็นารำเป็นที่ะ้อนำพยานหลัานอื่นอันเี่ยวับประเ็นในีมาสืบเพิ่มเิม ให้ศาลทำารสืบพยานหลัาน่อไป ึ่อารวมทั้ารที่ะเรียพยานที่สืบแล้วมาสืบใหม่้วย โยไม่้อมีฝ่ายใร้ออ
มารา ๘๗ ห้ามมิให้ศาลรับฟัพยานหลัานใเว้นแ่
(๑) พยานหลัานนั้นเี่ยวถึ้อเท็ริทีู่่วามฝ่ายหนึ่ฝ่ายใในีะ้อนำสืบ และ
(๒) ู่วามฝ่ายที่อ้าพยานหลัานไ้แสวามำนที่ะอ้าอิพยานหลัานนั้นัที่บััิไว้ในมารา ๘๘ และ ๙๐ แ่ถ้าศาลเห็นว่า เพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรม ำเป็นะ้อสืบพยานหลัานอันสำัึ่เี่ยวับประเ็น้อสำัในี โยฝ่าฝืน่อบทบััิออนุมารานี้ ให้ศาลมีอำนารับฟัพยานหลัานเ่นว่านั้นไ้
มารา ๘๘[๕๔] เมื่อู่วามฝ่ายใมีวามำนที่ะอ้าอิเอสารบับใหรือำเบิวามอพยานนใ หรือมีวามำนที่ะให้ศาลรวบุล วัถุ สถานที่ หรืออ้าอิวามเห็นอผู้เี่ยวาที่ศาลั้หรือวามเห็นอผู้มีวามรู้เี่ยวา เพื่อเป็นพยานหลัานสนับสนุน้ออ้าหรือ้อเถียอน ใหู้่วามฝ่ายนั้นยื่นบัีระบุพยาน่อศาล่อนวันสืบพยานไม่น้อยว่าเ็วัน โยแสเอสารหรือสภาพอเอสารที่ะอ้า และรายื่อ ที่อยู่อบุล ผู้มีวามรู้เี่ยวา วัถุ หรือสถานที่ึู่่วามฝ่ายนั้นระบุอ้าเป็นพยานหลัาน หรืออให้ศาลไปรว หรืออให้ั้ผู้เี่ยวาแล้วแ่รี พร้อมทั้สำเนาบัีระบุพยานัล่าวในำนวนที่เพียพอ เพื่อใหู้่วามฝ่ายอื่นมารับไปาเ้าพนัานศาล[๕๕]
ถ้าู่วามฝ่ายใมีวามำนะยื่นบัีระบุพยานเพิ่มเิม ให้ยื่นำแถลอระบุพยานเพิ่มเิม่อศาลพร้อมับบัีระบุพยานเพิ่มเิมและสำเนาบัีระบุพยานเพิ่มเิมัล่าวไ้ภายในสิบห้าวันนับแ่วันสืบพยาน
เมื่อระยะเวลาที่ำหนให้ยื่นบัีระบุพยานามวรรหนึ่หรือวรรสอ แล้วแ่รี ไ้สิ้นสุลแล้ว ถ้าู่วามฝ่ายใึ่ไ้ยื่นบัีระบุพยานไว้แล้ว มีเหุอันสมวรแสไ้ว่านไม่สามารถทราบไ้ว่า้อนำพยานหลัานบาอย่ามาสืบเพื่อประโยน์อน หรือไม่ทราบว่าพยานหลัานบาอย่าไ้มีอยู่ หรือมีเหุอันสมวรอื่นใ หรือถ้าู่วามฝ่ายใึ่มิไ้ยื่นบัีระบุพยานแสให้เป็นที่พอใแ่ศาลไ้ว่า มีเหุอันสมวรที่ไม่สามารถยื่นบัีระบุพยานามำหนเวลาัล่าวไ้ ู่วามฝ่ายนั้นอายื่นำร้อออนุาอ้าพยานหลัานเ่นว่านั้น่อศาลพร้อมับบัีระบุพยานและสำเนาบัีระบุพยานัล่าวไม่ว่าเวลาใ ๆ ่อนพิพาษาี และถ้าศาลเห็นว่า เพื่อให้ารวินิัยี้า้อสำัแห่ประเ็นเป็นไปโยเที่ยธรรม ำเป็นะ้อสืบพยานหลัานเ่นว่านั้น ็ให้ศาลอนุาามำร้อ
มารา ๘๙[๕๖] ู่วามฝ่ายใประส์ะนำสืบพยานหลัานอนเพื่อพิสูน์่อพยานอู่วามฝ่ายอื่นในรี่อไปนี้
(๑) หัล้าหรือเปลี่ยนแปลแ้ไถ้อยำพยานใน้อวามทั้หลายึ่พยานเ่นว่านั้นเป็นผู้รู้เห็นหรือ
(๒) พิสูน์้อวามอย่าหนึ่อย่าใอันเี่ยว้วยารระทำ ถ้อยำ เอสาร หรือพยานหลัานอื่นใึ่พยานเ่นว่านั้นไ้ระทำึ้น
ใหู้่วามฝ่ายนั้นถาม้านพยานัล่าวเสียในเวลาที่พยานเบิวาม เพื่อให้พยานมีโอาสอธิบายถึ้อวามเหล่านั้น แม้ว่าพยานนั้นะมิไ้เบิวามถึ้อวามัล่าว็าม
ในรีทีู่่วามฝ่ายนั้นมิไ้ถาม้านพยานอู่วามฝ่ายอื่นไว้ัล่าวมา้า้นแล้ว ่อมานำพยานหลัานมาสืบถึ้อวามนั้น ู่วามฝ่ายอื่นที่สืบพยานนั้นไว้อบที่ะั้านไ้ในะทีู่่วามฝ่ายนั้นนำพยานหลัานมาสืบ และในรีเ่นว่านี้ ให้ศาลปิเสธไม่ยอมรับฟัพยานหลัานเ่นว่ามานั้น
ในรีทีู่่วามฝ่ายที่ประส์ะนำสืบพยานหลัานเพื่อพิสูน์่อพยานามวรรหนึ่แสให้เป็นที่พอใอศาลว่า เมื่อเวลาพยานเบิวามนั้นนไม่รู้หรือไม่มีเหุอันวรรู้ถึ้อวามัล่าวมาแล้ว หรือถ้าศาลเห็นว่าเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมำเป็น้อสืบพยานหลัานเ่นว่านี้ศาละยอมรับฟัพยานหลัานเ่นว่านี้็ไ้ แ่ในรีเ่นนี้ ู่วามอีฝ่ายหนึ่ะอให้เรียพยานหลัานที่เี่ยว้อมาสืบอี็ไ้ หรือเมื่อศาลเห็นสมวระเรียมาสืบเอ็ไ้
มารา ๙๐[๕๗] ใหู้่วามฝ่ายที่อ้าอิเอสารเป็นพยานหลัานเพื่อสนับสนุน้ออ้าหรือ้อเถียอนามมารา ๘๘ วรรหนึ่ ยื่น่อศาลและส่ใหู้่วามฝ่ายอื่นึ่สำเนาเอสารนั้น่อนวันสืบพยานไม่น้อยว่าเ็วัน
ในรีทีู่่วามฝ่ายใยื่นำแถลหรือำร้อออนุาอ้าอิเอสารเป็นพยานหลัานามมารา ๘๘ วรรสอหรือวรรสาม ให้ยื่น่อศาลและส่ใหู้่วามฝ่ายอื่นึ่สำเนาเอสารนั้นพร้อมับารยื่นำแถลหรือำร้อัล่าว เว้นแ่ศาละอนุาให้ยื่นสำเนาเอสารภายหลัเมื่อมีเหุอันสมวร
ู่วามฝ่ายที่อ้าอิพยานหลัานไม่้อยื่นสำเนาเอสาร่อศาล และไม่้อส่สำเนาเอสารใหู้่วามฝ่ายอื่นในรีั่อไปนี้
(๑) เมื่อู่วามฝ่ายใอ้าอิเอสารเป็นุึู่่วามฝ่ายอื่นทราบีอยู่แล้วหรือสามารถรวราให้ทราบไ้โย่ายถึวามมีอยู่และวามแท้ริแห่เอสารนั้น เ่น หมายโ้อบระหว่าู่วามในี หรือสมุบัีาร้า และสมุบัีอธนาารหรือเอสารในสำนวนีเรื่ออื่น
(๒) เมื่อู่วามฝ่ายใอ้าอิเอสารบับเียวหรือหลายบับที่อยู่ในวามรอบรออู่วามฝ่ายอื่นหรืออบุลภายนอ
(๓) ถ้าารัสำเนาเอสาระทำให้ระบวนพิาราล่า้าเป็นที่เสื่อมเสียแู่่วามึ่อ้าอิเอสารนั้น หรือมีเหุผลแสว่าไม่อาัสำเนาเอสารให้เสร็ภายในำหนเวลาที่ให้ยื่นสำเนาเอสารนั้น
รีาม (๑) หรือ (๓) ใหู้่วามฝ่ายที่อ้าอิเอสารยื่นำอฝ่ายเียวโยทำเป็นำร้อ่อศาล ออนุาารยื่นสำเนาเอสารนั้นและอยื่น้นบับเอสารแทน เพื่อให้ศาลหรือู่วามฝ่ายอื่นรวูามเื่อนไที่ศาลเห็นสมวรำหน
รีาม (๒) ใหู้่วามฝ่ายที่อ้าอิเอสารอให้ศาลมีำสั่เรียเอสารนั้นมาาผู้รอบรอามมารา ๑๒๓ โย้อยื่นำร้อ่อศาลภายในำหนเวลาามวรรหนึ่หรือวรรสอ แล้วแ่รี และใหู้่วามฝ่ายนั้นมีหน้าที่ิามเพื่อให้ไ้เอสารัล่าวมาภายในเวลาที่ศาลำหน
มารา ๙๑ ู่วามทั้สอฝ่าย่ามีสิทธิที่ะอ้าอิพยานหลัานร่วมันไ้
มารา ๙๒ ถ้าู่วามหรือบุลใะ้อเบิวามหรือนำพยานหลัานนิใ ๆ มาแส และำเบิวามหรือพยานหลัานนั้นอาเปิเผย
(๑) หนัสือราารหรือ้อวามอันเี่ยวับานอแผ่นินึ่โยสภาพะ้อรัษาเป็นวามลับไว้ั่วราวหรือลอไป และู่วามหรือบุลนั้นเป็นผู้รัษาไว้ หรือไ้ทราบมาโยำแหน่ราาร หรือในหน้าที่ราาร หรือึ่ราารอื่นใ
(๒) เอสารหรือ้อวามที่เป็นวามลับใ ๆ ึ่นไ้รับมอบหมายหรือบอเล่าาลูวามในานะที่นเป็นทนายวาม
(๓) ารประิษ์ แบบ หรือารานอื่น ๆ ึ่ไ้รับวามุ้มรอามหมายไม่ให้เปิเผย
ู่วามหรือบุลเ่นว่านั้นอบที่ะปิเสธไม่ยอมเบิวามหรือนำพยานหลัานนั้น ๆ มาแสไ้ เว้นแ่ะไ้รับอนุาาพนัานเ้าหน้าที่หรือผู้ที่เี่ยว้อให้เปิเผยไ้
เมื่อู่วามหรือบุลใปิเสธไม่ยอมเบิวามหรือนำพยานหลัานมาแสัล่าวมาแล้ว ให้ศาลมีอำนาที่ะหมายเรียพนัานเ้าหน้าที่หรือบุลที่เี่ยว้อให้มาศาลและให้ี้แ้อวามามที่ศาล้อารเพื่อวินิัยว่า ารปิเสธนั้นอบ้วยเหุผลหรือไม่ ถ้าศาลเห็นว่า ารปิเสธนั้นไม่มีเหุผลฟัไ้ ศาลมีอำนาออำสั่มิใหู้่วามหรือบุลเ่นว่านั้นยประโยน์แห่มารานี้ึ้นใ้ และบัับให้เบิวามหรือนำพยานหลัานนั้นมาแสไ้
มารา ๙๓[๕๘] ารอ้าเอสารเป็นพยานหลัานให้ยอมรับฟัไ้เพาะ้นบับเอสารเท่านั้น เว้นแ่
(๑) เมื่อู่วามที่เี่ยว้อทุฝ่ายลันว่าสำเนาเอสารนั้นถู้อแล้วให้ศาลยอมรับฟัสำเนาเ่นว่านั้นเป็นพยานหลัาน
(๒) ถ้า้นบับเอสารนำมาไม่ไ้ เพราะถูทำลายโยเหุสุวิสัย หรือสูหาย หรือไม่สามารถนำมาไ้โยประารอื่น อันมิใ่เิาพฤิาร์ที่ผู้อ้า้อรับผิอบ หรือเมื่อศาลเห็นว่าเป็นรีำเป็นและเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมที่ะ้อสืบสำเนาเอสารหรือพยานบุลแทน้นบับเอสารที่นำมาไม่ไ้นั้น ศาละอนุาให้นำสำเนาหรือพยานบุลมาสืบ็ไ้
(๓) ้นบับเอสารที่อยู่ในวามอารัาหรือในวามวบุมอทาราารนั้นะนำมาแสไ้่อเมื่อไ้รับอนุาาทาราารที่เี่ยว้อเสีย่อน อนึ่ สำเนาเอสารึ่ผู้มีอำนาหน้าที่ไ้รับรอว่าถู้อแล้ว ให้ถือว่าเป็นอันเพียพอในารที่ะนำมาแส เว้นแ่ศาละไ้ำหนเป็นอย่าอื่น
(๔) เมื่อู่วามฝ่ายที่ถูู่วามอีฝ่ายหนึ่อ้าอิเอสารมาเป็นพยานหลัานยันนมิไ้ั้านารนำเอสารนั้นมาสืบามมารา ๑๒๕ ให้ศาลรับฟัสำเนาเอสารเ่นว่านั้นเป็นพยานหลัานไ้ แ่ทั้นี้ไม่ัอำนาศาลามมารา ๑๒๕ วรรสาม
มารา ๙๔ เมื่อใมีหมายบัับให้้อมีพยานเอสารมาแส ห้ามมิให้ศาลยอมรับฟัพยานบุลในรีอย่าใอย่าหนึ่ั่อไปนี้ แม้ถึว่าู่วามอีฝ่ายหนึ่ะไ้ยินยอม็ี
() อสืบพยานบุลแทนพยานเอสาร เมื่อไม่สามารถนำเอสารมาแส
() อสืบพยานบุลประอบ้ออ้าอย่าใอย่าหนึ่ เมื่อไ้นำเอสารมาแสแล้วว่า ยัมี้อวามเพิ่มเิม ัทอน หรือเปลี่ยนแปลแ้ไ้อวามในเอสารนั้นอยู่อี
แ่ว่าบทบััิแห่มารานี้ มิให้ใ้บัับในรีที่บััิไว้ในอนุมารา (๒) แห่มารา ๙๓ และมิให้ถือว่าเป็นารัสิทธิู่วามในอันที่ะล่าวอ้าและนำพยานบุลมาสืบประอบ้ออ้าว่า พยานเอสารที่แสนั้นเป็นเอสารปลอมหรือไม่ถู้อทั้หม หรือแ่บาส่วน หรือสัาหรือหนี้อย่าอื่นที่ระบุไว้ในเอสารนั้นไม่สมบูร์ หรือู่วามอีฝ่ายหนึ่ีวามหมายผิ
มารา ๙๕ ห้ามมิให้ยอมรับฟัพยานบุลใเว้นแ่บุลนั้น
(๑) สามารถเ้าใและอบำถามไ้ และ
(๒) เป็นผู้ที่ไ้เห็น ไ้ยิน หรือทราบ้อวามเี่ยวในเรื่อที่ะให้ารเป็นพยานนั้นมา้วยนเอโยร แ่วามใน้อนี้ให้ใ้ไ้่อเมื่อไม่มีบทบััิแห่หมายโยัแ้หรือำสั่อศาลว่าให้เป็นอย่าอื่น
ถ้าศาลไม่ยอมรับไว้ึ่ำเบิวามอบุลใ เพราะเห็นว่าบุลนั้นะเป็นพยานหรือให้ารัล่าว้า้นไม่ไ้ และู่วามฝ่ายที่เี่ยว้อร้อั้าน่อนที่ศาละำเนินี่อไป ให้ศาลรายานระบุนามพยาน เหุผลที่ไม่ยอมรับและ้อั้านอู่วามฝ่ายที่เี่ยว้อไว้ ส่วนเหุผลทีู่่วามฝ่ายั้านยึ้นอ้านั้น ให้ศาลใุ้ลพินิลไว้ในรายานหรือำหนใหู้่วามฝ่ายนั้นยื่นำแถล่อศาลเพื่อรวมไว้ในสำนวน
มารา ๙๕/๑[๕๙] ้อวามึ่เป็นารบอเล่าที่พยานบุลในำมาเบิวาม่อศาล็ี หรือที่บันทึไว้ในเอสารหรือวัถุอื่นใึ่ไ้อ้าเป็นพยานหลัาน่อศาล็ี หานำเสนอเพื่อพิสูน์วามริแห่้อวามนั้น ให้ถือเป็นพยานบอเล่า
ห้ามมิให้ศาลรับฟัพยานบอเล่า เว้นแ่
(๑) ามสภาพ ลัษะ แหล่ที่มา และ้อเท็ริแวล้อมอพยานบอเล่านั้น น่าเื่อว่าะพิสูน์วามริไ้ หรือ
(๒) มีเหุำเป็นเนื่อาไม่สามารถนำบุลึ่เป็นผู้ที่ไ้เห็น ไ้ยิน หรือทราบ้อวามเี่ยวในเรื่อที่ะให้ารเป็นพยานนั้น้วยนเอโยรมาเป็นพยานไ้ และมีเหุผลสมวรเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมที่ะรับฟัพยานบอเล่านั้น
ในรีที่ศาลเห็นว่าไม่วรรับไว้ึ่พยานบอเล่าใ ให้นำวามในมารา ๙๕ วรรสอ มาใ้บัับโยอนุโลม
มารา ๙๖ พยานที่เป็นนหูหนว หรือเป็นใบ้หรือทั้หูหนวและเป็นใบ้นั้นอาถูถามหรือให้ำอบโยวิธีเียนหนัสือ หรือโยวิธีอื่นใที่สมวรไ้ และำเบิวามอบุลนั้น ๆ ให้ถือว่าเป็นำพยานบุลามประมวลหมายนี้
มารา ๙๗ ู่วามฝ่ายหนึ่ ะอ้าู่วามอีฝ่ายหนึ่เป็นพยานอนหรือะอ้านเอเป็นพยาน็ไ้
มารา ๙๘ ู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ะอ้าบุลใเป็นพยานอน็ไ้เมื่อบุลนั้นเป็นผู้มีวามรู้เี่ยวาในศิลป วิทยาศาสร์ ารฝีมือ าร้า หรือารานที่ทำหรือในหมาย่าประเทศ และึ่วามเห็นอพยานอาเป็นประโยน์ในารวินิัยี้า้อวามในประเ็น ทั้นี้ ไม่ว่าพยานะเป็นผู้มีอาีพในารนั้นหรือไม่
มารา ๙๙ ถ้าศาลเห็นว่า ำเป็นที่ะ้อรวบุล วัถุ สถานที่หรือั้ผู้เี่ยวาามที่บััิไว้ในมารา ๑๒๙ และ ๑๓๐ เมื่อศาลเห็นสมวร ไม่ว่าารพิาราีะอยู่ในั้นใ หรือเมื่อมีำออู่วามฝ่ายใภายใ้บัับแห่บทบััิมารา ๘๗ และ ๘๘ ให้ศาลมีอำนาออำสั่ำหนารรวหรือารแ่ั้ผู้เี่ยวาเ่นว่านั้นไ้
บทบััิแห่มารานี้ไม่ัสิทธิอู่วามในอันที่ะเรียบุลผู้มีวามรู้เี่ยวามาเป็นพยานฝ่ายนไ้
มารา ๑๐๐[๖๐] ู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ึ่ประส์ะอ้าอิ้อเท็ริใและอใหู้่วามฝ่ายอื่นอบว่าะรับรอ้อเท็รินั้นว่าถู้อหรือไม่ อาส่ำบอล่าวเป็นหนัสือแ้รายาร้อเท็รินั้นไปใหู้่วามฝ่ายอื่น่อนวันสืบพยานไม่น้อยว่าเ็วัน[๖๑]
ถ้าู่วามฝ่ายอื่นไ้รับำบอล่าวโยอบแล้ว เมื่อู่วามฝ่ายที่ส่ำบอล่าวร้ออ่อศาลในวันสืบพยาน ให้ศาลสอบถามู่วามฝ่ายอื่นว่าะยอมรับ้อเท็ริามที่ไ้รับำบอล่าวนั้นว่าถู้อหรือไม่ แล้วให้ศาลำอบไว้ในรายานระบวนพิารา ถ้าู่วามฝ่ายนั้นไม่อบำถามเี่ยวับ้อเท็ริใ หรือปิเสธ้อเท็ริใโยไม่มีเหุแห่ารปิเสธโยัแ้ ให้ถือว่ายอมรับ้อเท็รินั้นแล้ว เว้นแ่ศาละเห็นว่าู่วามฝ่ายนั้นไม่อยู่ในวิสัยที่ะอบหรือแสเหุแห่ารปิเสธโยัแ้ในะนั้น ศาละมีำสั่ใหู้่วามฝ่ายนั้นทำำแถลเี่ยวับ้อเท็รินั้นมายื่น่อศาลภายในระยะเวลาที่ศาลเห็นสมวร็ไ้
บทบััิแห่มารานี้ให้ใ้บัับแ่เรื่อเอสารทั้หมหรือบับใบับหนึ่ทีู่่วามแสวามำนะอ้าอิ้วยโยอนุโลม แ่้อส่สำเนาเอสารนั้นไปพร้อมับำบอล่าวและ้อมี้นบับเอสารนั้นใหู้่วามฝ่ายอื่นรวูไ้เมื่อ้อาร เว้นแ่้นบับเอสารนั้นอยู่ในวามรอบรออู่วามฝ่ายอื่นหรืออบุลภายนอ
มารา ๑๐๑ ถ้าบุลใเรว่า พยานหลัานึ่นอา้ออ้าอิในภายหน้าะสูหายหรือยาแ่ารนำมา หรือถ้าู่วามฝ่ายใในีเรว่าพยานหลัานึ่นำนะอ้าอิะสูหายเสีย่อนที่ะนำมาสืบ หรือเป็นารยาที่ะนำมาสืบในภายหลับุลนั้นหรือู่วามฝ่ายนั้นอายื่นำอ่อศาลโยทำเป็นำร้ออหรือำร้อให้ศาลมีำสั่ให้สืบพยานหลัานนั้นไว้ทันที
เมื่อศาลไ้รับำอเ่นว่านั้น ให้ศาลหมายเรียผู้อและู่วามอีฝ่ายหนึ่หรือบุลภายนอที่เี่ยว้อมายัศาล และเมื่อไ้ฟับุลเหล่านั้นแล้ว ให้ศาลสั่ำอามที่เห็นสมวร ถ้าศาลสั่อนุาามำอแล้ว ให้สืบพยานไปามที่บััิไว้ในประมวลหมายนี้ ส่วนรายานและเอสารอื่น ๆ ที่เี่ยว้อับารนั้นให้ศาลเ็บรัษาไว้
ในรีทีู่่วามอีฝ่ายหนึ่หรือบุลภายนอที่เี่ยว้อไม่มีภูมิลำเนาอยู่ในราอาาัรและยัมิไ้เ้ามาในีนั้น เมื่อศาลไ้รับำอามวรรหนึ่ ให้ศาลสั่ำอนั้นอย่าำออันอาทำไ้แ่ฝ่ายเียว ถ้าศาลสั่อนุาามำอแล้วให้สืบพยานไปฝ่ายเียว[๖๒]
มารา ๑๐๑/๑[๖๓] ในรีที่มีเหุุเินึ่ำเป็น้อสืบพยานหลัานใเป็นารเร่่วนและไม่สามารถแ้ใหู้่วามฝ่ายอื่นทราบ่อนไ้ เมื่อมีารยื่นำอามมารา ๑๐๑ พร้อมับำฟ้อหรือำให้ารหรือภายหลัานั้น ู่วามฝ่ายที่อะยื่นำอฝ่ายเียวโยทำเป็นำร้อรวมไป้วย เพื่อให้ศาลมีำสั่โยไม่ั้า็ไ้ และถ้าำเป็นะอให้ศาลมีำสั่ให้ยึหรือให้ส่่อศาลึ่เอสารหรือวัถุที่ะใ้เป็นพยานหลัานที่อสืบไว้่อน้วย็ไ้
ำร้อามวรรหนึ่้อบรรยายถึ้อเท็ริที่แสว่ามีเหุุเินึ่ำเป็น้อสืบพยานหลัานใโยเร่่วนและไม่สามารถแ้ใหู้่วามฝ่ายอื่นทราบ่อนไ้ รวมทั้วามเสียหายที่ะเิึ้นาารที่มิไ้มีารสืบพยานหลัานัล่าว ส่วนในรีที่ะอให้ศาลมีำสั่ให้ยึหรือให้ส่่อศาลึ่เอสารหรือวัถุที่ะใ้เป็นพยานหลัาน ำร้อนั้น้อบรรยายถึ้อเท็ริที่แสถึวามำเป็นที่ะ้อยึหรือให้ส่เอสารหรือวัถุนั้นว่ามีอยู่อย่าไร ในารนี้ห้ามมิให้ศาลอนุาามำร้อนั้น เว้นแ่ะเป็นที่พอใอศาลาารไ่สวนว่ามีเหุุเินและมีวามำเป็นามำร้อนั้นริ แ่ทั้นี้ไม่ัสิทธิู่วามฝ่ายอื่นที่ะอให้ศาลออหมายเรียพยานัล่าวมาศาล เพื่อถาม้านและำเนินารามมารา ๑๑๗ ในภายหลั หาไม่อาำเนินารัล่าวไ้ ศาล้อใ้วามระมัระวัในารั่น้ำหนัพยานหลัาน
มารา ๑๐๑/๒[๖๔] ในรีที่ศาลมีำสั่อนุาามำอให้ยึหรือให้ส่เอสารหรือวัถุที่ะใ้เป็นพยานหลัาน ศาลอาำหนเื่อนไอย่าใามที่เห็นสมวร และะสั่้วยว่าให้ผู้อนำเินหรือหาประันามำนวนที่เห็นสมวรมาวาศาลเพื่อารำระ่าสินไหมทแทนสำหรับวามเสียหายที่อาเิึ้นแ่บุลใ เนื่อาศาลไ้มีำสั่โยมีวามเห็นหลไปว่ามีเหุำเป็นโยวามผิหรือเลินเล่ออผู้อ็ไ้
ให้นำวามในมารา ๒๖๑ มารา ๒๖๒ มารา ๒๖๓ มารา ๒๖๗ มารา ๒๖๘ และมารา ๒๖๙ มาใ้บัับแ่รีามวรรหนึ่โยอนุโลม และในรีที่ทรัพย์ึ่ศาลสั่ยึนั้นเป็นอบุลที่สาม ให้บุลที่สามมีสิทธิเสมือนเป็นำเลยในี และเมื่อหมวามำเป็นที่ะใ้เอสารหรือวัถุนั้นเป็นพยานหลัาน่อไปแล้ว เมื่อศาลเห็นสมวรหรือเมื่อผู้มีสิทธิะไ้รับืนร้ออ ให้ศาลมีำสั่ืนเอสารหรือวัถุนั้นแ่ผู้อ
มารา ๑๐๒ ให้ศาลที่พิาราีเป็นผู้สืบพยานหลัาน โยะสืบในศาลหรือนอศาล ที่ใ ๆ ็ไ้ แล้วแ่ศาละสั่ามที่เห็นสมวรามวามำเป็นแห่สภาพอพยานหลัานนั้น
แ่ถ้าศาลที่พิาราีเห็นเป็นารำเป็น ให้มีอำนามอบให้ผู้พิพาษานในหนึ่ในศาลนั้น หรือั้ให้ศาลอื่นสืบพยานหลัานแทนไ้ ให้ผู้พิพาษาที่รับมอบหรือศาลที่ไ้รับแ่ั้นั้นมีอำนาและหน้าที่เ่นเียวับศาลที่พิาราีรวมทั้อำนาที่ะมอบให้ผู้พิพาษานในหนึ่ในศาลนั้นหรือั้ศาลอื่นให้ทำารสืบพยานหลัานแทน่อไป้วย
ถ้าศาลที่พิาราีไ้แ่ั้ให้ศาลอื่นสืบพยานแทน ู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ะแถล่อศาลที่พิาราีว่า นมีวามำนะไปฟัารพิารา็ไ้ ในรีเ่นนี้ให้ศาลที่ไ้รับแ่ั้แ้วันำหนสืบพยานหลัานให้ผู้อทราบล่วหน้าอย่าน้อยไม่่ำว่าเ็วัน ู่วามที่ไปฟัารพิารานั้นอบที่ะใ้สิทธิไ้เสมือนหนึ่ว่าระบวนพิารานั้นไ้ำเนินในศาลที่พิาราี
ให้ส่สำเนาำฟ้อและำให้ารพร้อม้วยเอสารและหลัานอื่น ๆ อันำเป็นเพื่อสืบพยานหลัานไปยัศาลที่ไ้รับแ่ั้ัล่าวแล้ว ถ้าู่วามฝ่ายที่อ้าอิพยานหลัานนั้นมิไ้แถลวามำนที่ะไปฟัารพิารา ็ให้แ้ไปให้ศาลที่ไ้รับแ่ั้ทราบ้อประเ็นที่ะสืบ เมื่อไ้สืบพยานหลัานเสร็แล้ว ให้เป็นหน้าที่อศาลที่รับแ่ั้ะ้อส่รายานที่ำเป็นและเอสารอื่น ๆ ทั้หมอันเี่ยว้อในารสืบพยานหลัานไปยัศาลที่พิาราี
มารา ๑๐๓ ภายใ้บัับบทบััิแห่ประมวลหมายนี้ว่า้วยารานัารร้อสอ และารับไล่ออนอศาล ห้ามมิให้ศาลที่พิาราี หรือผู้พิพาษาที่รับมอบหมาย หรือศาลที่ไ้รับแ่ั้ัล่าว้า้นทำารสืบพยานหลัานใ โยมิไ้ให้โอาสเ็มที่แู่่วามทุฝ่ายในอันที่ะมาฟัารพิารา และใ้สิทธิเี่ยว้วยระบวนพิาราเ่นว่านั้น ามที่บััิไว้ในประมวลหมายนี้ ไม่ว่าพยานหลัานนั้นู่วามฝ่ายใะเป็นผู้อ้าอิหรือศาลเป็นผู้สั่ให้สืบ
มารา ๑๐๓/๑[๖๕] ในรีทีู่่วามลัน และศาลเห็นเป็นารำเป็นและสมวร ศาลอาแ่ั้เ้าพนัานศาลหรือเ้าพนัานอื่นึู่่วามเห็นอบให้ทำารสืบพยานหลัานส่วนใส่วนหนึ่ที่ะ้อระทำนอศาลแทนไ้
ให้เ้าพนัานผู้ปิบัิหน้าที่ามวรรหนึ่เป็นเ้าพนัานามประมวลหมายอาาและให้นำวามในมารา ๑๐๓ มาใ้บัับโยอนุโลม
มารา ๑๐๓/๒[๖๖] ู่วามฝ่ายที่เี่ยว้ออาร้ออ่อศาลให้ำเนินารสืบพยานหลัานไปามวิธีารทีู่่วามลัน ถ้าศาลเห็นสมวรเพื่อให้ารสืบพยานหลัานเป็นไปโยสะวรวเร็ว และเที่ยธรรม ศาละอนุาามำร้ออนั้น็ไ้ เว้นแ่ารสืบพยานหลัานนั้นะเป็นารไม่อบ้วยหมายหรือั่อวามสบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันีอประาน
มารา ๑๐๓/๓[๖๗] เพื่อให้ารสืบพยานหลัานเป็นไปโยสะว รวเร็ว และเที่ยธรรมประธานศาลีาโยวามเห็นอบอที่ประุมให่อศาลีามีอำนาออ้อำหนใ ๆ เพิ่มเิมเี่ยวับแนวทาารนำสืบพยานหลัานไ้ แ่้อไม่ัหรือแย้ับบทบััิในหมาย
้อำหนอประธานศาลีาามวรรหนึ่ เมื่อประาศในราิานุเบษาแล้ว ให้ใ้บัับไ้
มารา ๑๐๔ ให้ศาลมีอำนาเ็มที่ในอันที่ะวินิัยว่าพยานหลัานทีู่่วามนำมาสืบนั้นะเี่ยวับประเ็นและเป็นอันเพียพอ ให้เื่อฟัเป็นยุิไ้หรือไม่ แล้วพิพาษาีไปามนั้น
ในารวินิัยว่าพยานบอเล่าามมารา ๙๕/๑ หรือบันทึถ้อยำที่ผู้ให้ถ้อยำมิไ้มาศาลามมารา ๑๒๐/๑ วรรสามและวรรสี่ หรือบันทึถ้อยำามมารา ๑๒๐/๒ ะมีน้ำหนัให้เื่อไ้หรือไม่เพียในั้น ศาละ้อระทำ้วยวามระมัระวัโยำนึถึสภาพ ลัษะและแหล่ที่มาอพยานบอเล่าหรือบันทึถ้อยำนั้น้วย[๖๘]
มารา ๑๐๕ ู่วามฝ่ายใไม่ปิบัิามบทบััิแห่ประมวลหมายนี้ ว่า้วยพยานหลัาน ระทำใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่้อเสีย่าฤาธรรมเนียม หรือ่าธรรมเนียมเินว่าที่วรเสีย ่าฤาธรรมเนียมที่เพิ่มึ้นนั้น ให้ถือว่าเป็น่าฤาธรรมเนียมอันไม่ำเป็นามวามหมายแห่มารา ๑๖๖ และใหู้่วามฝ่ายที่่อให้เิึ้นนั้นเป็นผู้ออใ้ให้
หมว ๒
ว่า้วยารมาศาลอพยานและารัถามพยาน
มารา ๑๐๖[๖๙] ในรีทีู่่วามฝ่ายใไม่สามารถนำพยานอนมาศาลไ้เอ ู่วามฝ่ายนั้นอาอ่อศาล่อนวันสืบพยานให้ออหมายเรียพยานนั้นมาศาลไ้ โยศาลอาใหู้่วามฝ่ายนั้นแถลถึวามเี่ยวพันอพยานับ้อเท็ริในีอันำเป็นที่ะ้อออหมายเรียพยานัล่าว้วยและ้อส่หมายเรียพร้อมสำเนาำแถลอผู้อให้พยานรู้ล่วหน้าอย่าน้อยสามวัน
หมายเรียพยาน้อมี้อวามันี้
(๑) ื่อและำบลที่อยู่อพยาน ื่อู่วาม ศาล และทนายวามฝ่ายผู้อ
(๒) สถานที่และวันเวลาึ่พยานะ้อไป
(๓) ำหนโทษที่ะ้อรับในรีที่ไม่ไปามหมายเรียหรือเบิวามเท็
ถ้าศาลเห็นว่าพยานะไม่สามารถเบิวามไ้โยมิไ้ระเรียม ศาละแ้้อเท็ริึ่พยานอาถูัถามลไว้ในหมายเรีย้วย็ไ้
มารา ๑๐๖/๑[๗๐] ห้ามมิให้ออหมายเรียพยานั่อไปนี้
(๑) พระมหาษัริย์ พระราินี พระรัทายาท หรือผู้สำเร็ราารแทนพระอ์ไม่ว่าในรีใ ๆ
(๒) พระภิษุและสามเรในพุทธศาสนา ไม่ว่าในรีใ ๆ
(๓) ผู้ที่ไ้รับเอสิทธิ์หรือวามุ้มันามหมาย
ในรีาม (๒) และ (๓) ให้ศาลหรือผู้พิพาษาที่รับมอบ หรือศาลที่ไ้รับแ่ั้ออำบอล่าวว่าะสืบพยานนั้น สถานที่และวันเวลาใแทนารออหมายเรีย โยในรีาม (๒) ให้ส่ไปยัพยาน ส่วนาม (๓) ให้ส่ำบอล่าวไปยัสำนัานศาลยุิธรรมเพื่อำเนินารามบทบััิว่า้วยารนั้น หรือามหลัหมายระหว่าประเทศ
มารา ๑๐๗ ถ้าศาลเห็นว่าในารสืบสวนหาวามริำเป็น้อไปสืบพยาน สถานที่ึ่้อเท็ริอันประส์ะให้พยานเบิวามนั้นไ้เิึ้น ให้ศาลหรือผู้พิพาษาที่รับมอบ หรือศาลที่ไ้รับแ่ั้เพื่อารนั้นส่หมายเรียไปยัพยานระบุสถานที่และวันเวลาที่ะไปสืบพยาน แล้วสืบพยานไปามนั้น
มารา ๑๐๘[๗๑] พยานที่ไ้รับหมายเรียโยอบัที่บััิไว้ในมารา ๑๐๖ และมารา ๑๐๗ นั้น ำ้อไป สถานที่และามวันเวลาที่ำหนไว้ เว้นแ่มีเหุเ็บป่วยหรือมี้อแ้ัวอันำเป็นอย่าอื่นโยไ้แ้เหุนั้นให้ศาลทราบแล้ว และศาลเห็นว่า้ออ้าหรือ้อแ้ัวนั้นฟัไ้
มารา ๑๐๙ เมื่อพยานนใไ้เบิวามแล้ว ไม่ว่าพยานนั้นะไ้รับหมายเรีย หรือู่วามนำมาเอ็ี พยานนั้นย่อมหมหน้าที่ ๆ ะอยู่ที่ศาลอี่อไป เว้นแ่ศาละไ้สั่ให้พยานนั้นรออยอยู่ามระยะเวลาที่ศาละำหนไว้
มารา ๑๑๐ ถ้าพยานนใทีู่่วามไ้บอล่าววามำนะอ้าอิำเบิวามอพยานโยอบแล้ว ไม่ไปศาลในวันำหนนับสืบพยานนั้น ศาลอบที่ะำเนินารพิารา่อไป และี้าัสินีโยไม่้อสืบพยานเ่นว่านั้นไ้ แ่้ออยู่ภายใ้บัับบทบััิแห่มารา่อไปนี้
มารา ๑๑๑[๗๒] เมื่อศาลเห็นว่าำเบิวามอพยานที่ไม่มาศาลเป็น้อสำัในารวินิัยี้าี
(๑) แ่ศาลเห็นว่า้ออ้าว่าพยานไม่สามารถมาศาลนั้นเป็นเพราะเหุเ็บป่วยอพยาน หรือพยานมี้อแ้ัวอันำเป็นอย่าอื่นที่ฟัไ้ ศาละเลื่อนารนั่พิาราีไปเพื่อให้พยานมาศาลหรือเพื่อสืบพยานนั้น สถานที่และเวลาอันวรแ่พฤิาร์็ไ้ หรือ
(๒) ศาลเห็นว่าพยานไ้รับหมายเรียโยอบแล้ว ใไม่ไปยัศาลหรือไม่ไป สถานที่และามวันเวลาที่ำหนไว้ หรือไ้รับำสั่ศาลให้รออยอยู่แล้วใหลบเสีย ศาละเลื่อนารนั่พิาราีไปและออหมายับและเอาัวพยานััไว้นว่าพยานะไ้เบิวามามวันที่ศาลเห็นสมวร็ไ้ ทั้นี้ ไม่เป็นารลบล้าโทษามที่บััิไว้ในประมวลหมายอาา
มารา ๑๑๒[๗๓] ่อนเบิวามพยานทุน้อสาบานนามลัทธิศาสนาหรือารีประเพีแห่าิอน หรือล่าวำปิาว่าะให้ารามวามสัย์ริเสีย่อน เว้นแ่
(๑) พระมหาษัริย์ พระราินี พระรัทายาท หรือผู้สำเร็ราารแทนพระอ์
(๒) บุลที่มีอายุ่ำว่าสิบห้าปี หรือบุลที่ศาลเห็นว่าหย่อนวามรู้สึผิและอบ
(๓) พระภิษุและสามเรในพุทธศาสนา
(๔) บุลึู่่วามทั้สอฝ่ายลันว่าไม่้อให้สาบานหรือล่าวำปิา
มารา ๑๑๓ พยานทุน้อเบิวาม้วยวาาและห้ามไม่ให้พยานอ่าน้อวามที่เียนมา เว้นแ่ะไ้รับอนุาาศาล หรือเป็นพยานผู้เี่ยวา
มารา ๑๑๔ ห้ามไม่ให้พยานเบิวาม่อหน้าพยานอื่นที่ะเบิวามภายหลัและศาลมีอำนาที่ะสั่พยานอื่นที่อยู่ในห้อพิาราให้ออไปเสียไ้
แ่ถ้าพยานนใเบิวามโยไ้ฟัำพยานน่อนเบิวาม่อหน้านมาแล้ว และู่วามอีฝ่ายหนึ่อ้าว่าศาลไม่วรฟัำเบิวามเ่นว่านี้ เพราะเป็นารผิระเบียบถ้าศาลเห็นว่าำเบิวามเ่นว่านี้เป็นที่เื่อฟัไ้ หรือมิไ้เปลี่ยนแปลไปโยไ้ฟัำเบิวามอพยานน่อน หรือไม่สามารถทำให้ำวินิัยี้าอศาลเปลี่ยนแปลไปไ้ ศาละไม่ฟัว่าำเบิวามเ่นว่านี้เป็นผิระเบียบ็ไ้
มารา ๑๑๕[๗๔] พระมหาษัริย์ พระราินี พระรัทายาท ผู้สำเร็ราารแทนพระอ์หรือพระภิษุและสามเรในพุทธศาสนา แม้มาเป็นพยานะไม่ยอมเบิวามหรืออบำถามใ ๆ ็ไ้สำหรับบุลที่ไ้รับเอสิทธิ์หรือวามุ้มันามหมายะไม่ยอมเบิวามหรืออบำถามใ ๆ ภายใ้เื่อนไที่ำหนไว้ามหมายนั้น ๆ ็ไ้
มารา ๑๑๖ ในเบื้อ้นให้พยานอบำถามเรื่อ นาม อายุ ำแหน่ หรืออาีพภูมิลำเนาและวามเี่ยวพันับู่วาม
แล้วศาลอาปิบัิอย่าใอย่าหนึ่่อไปนี้
(๑) ศาลเป็นผู้ถามพยานเอ ล่าวือ แ้ให้พยานทราบประเ็นและ้อเท็ริ ึ่้อารสืบแล้วให้พยานเบิวามใน้อนั้น ๆ โยวิธีเล่าเรื่อามลำพัหรือโยวิธีอบำถามอศาล หรือ
(๒) ใหู้่วามัถาม และถาม้านพยานไปทีเียว ัที่บััิไว้ในมารา่อไปนี้
มารา ๑๑๗[๗๕] ู่วามฝ่ายที่อ้าพยานอบที่ะั้้อัถามพยานไ้ในทันใที่พยานไ้สาบานนและแสนามมารา ๑๑๒ และ ๑๑๖ แล้ว หรือถ้าศาลเป็นผู้ัถามพยาน่อน ็ใหู้่วามัถามไ้่อเมื่อศาลไ้ัถามเสร็แล้ว
เมื่อู่วามฝ่ายที่้ออ้าพยานไ้ัถามพยานเสร็แล้ว ู่วามอีฝ่ายหนึ่อบที่ะถาม้านพยานนั้นไ้
เมื่อไ้ถาม้านพยานเสร็แล้ว ู่วามฝ่ายที่อ้าพยานอบที่ะถามิไ้
เมื่อไ้ถามิพยานเสร็แล้ว ห้ามมิใหู้่วามฝ่ายใัถามพยานอี เว้นแ่ะไ้รับอนุาาศาล ถ้าู่วามฝ่ายใไ้รับอนุาให้ถามพยานไ้ัล่าวนี้ ู่วามอีฝ่ายหนึ่ย่อมถาม้านพยานไ้อีใน้อที่เี่ยวับำถามนั้น
ู่วามที่ระบุพยานนใไว้ ะไม่ิใสืบพยานนนั้น็ไ้ ในเมื่อพยานนนั้นยัมิไ้เบิวามาม้อถามอศาล หรืออู่วามฝ่ายที่อ้า แ่ถ้าพยานไ้เริ่มเบิวามแล้วพยานอาถูถาม้านหรือถามิไ้
ถ้าพยานเบิวามเป็นปรปัษ์แู่่วามฝ่ายที่อ้านมา ู่วามฝ่ายนั้นอาออนุา่อศาลเพื่อัถามพยานนั้นเสมือนหนึ่พยานนั้นเป็นพยานึู่่วามอีฝ่ายหนึ่อ้ามา
ารัถามพยาน็ี ารั้านพยาน็ี ารถามิพยาน็ี ถ้าู่วามนใไ้ั้ทนายวามไว้หลายน ให้ทนายวามนเียวเป็นผู้ถาม เว้นแ่ศาละเห็นสมวรเป็นอย่าอื่น
มารา ๑๑๘ ในารทีู่่วามฝ่ายที่อ้าพยานะัถามพยาน็ี หรือถามิพยาน็ี ห้ามมิใหู้่วามฝ่ายนั้นใ้ำถามนำ เว้นแู่่วามอีฝ่ายหนึ่ยินยอมหรือไ้รับอนุาาศาล
ในารทีู่่วามฝ่ายที่อ้าพยานะถามิพยาน ห้ามมิใหู้่วามฝ่ายนั้นใ้ำถามอื่นในอาำถามที่เี่ยวับำพยานเบิวามอบำถาม้าน
ไม่ว่าในรีใ ๆ ห้ามไม่ใหู้่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ถามพยาน้วย
(๑) ำถามอันไม่เี่ยวับประเ็นแห่ี
(๒) ำถามที่อาทำให้พยาน หรือู่วามอีฝ่ายหนึ่หรือบุลภายนอ้อรับโทษทาอาา หรือำถามที่เป็นหมิ่นประมาทพยาน เว้นแ่ำถามเ่นว่านั้นเป็น้อสาระสำัในอันที่ะี้า้อพิพาท
ถ้าู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ถามพยานฝ่าฝืน่อบทบััิแห่มารานี้ เมื่อศาลเห็นสมวร หรือเมื่อู่วามอีฝ่ายหนึ่ร้อั้าน ศาลมีอำนาที่ะี้าว่าวรให้ใ้ำถามนั้นหรือไม่ ในรีเ่นนี้ ถ้าู่วามฝ่ายที่เี่ยว้อั้านำี้าอศาล ่อนที่ศาละำเนินี่อไป ให้ศาลไว้ในรายานึ่ำถามและ้อั้าน ส่วนเหุทีู่่วามั้านยึ้นอ้านั้นให้ศาลใุ้ลพินิลไว้ในรายาน หรือำหนใหู้่วามฝ่ายนั้นยื่นำแถลเป็นหนัสือเพื่อรวมไว้ในสำนวน
มารา ๑๑๙ ไม่ว่าเวลาใ ๆ ในระหว่าที่พยานเบิวาม หรือภายหลัที่พยานไ้เบิวามแล้ว แ่่อนมีำพิพาษา ให้ศาลมีอำนาที่ะถามพยาน้วยำถามใ ๆ ามที่เห็นว่าำเป็น เพื่อให้ำเบิวามอพยานบริบูร์ หรือัเนยิ่ึ้น หรือเพื่อสอบสวนถึพฤิาร์ที่ทำให้พยานเบิวามเ่นนั้น
ถ้าพยานสอนหรือว่านั้นเบิวามััน ใน้อสำัแห่ประเ็น เมื่อศาลเห็นสมวรหรือเมื่อู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่มีำอ ให้ศาลมีอำนาเรียพยานเหล่านั้นมาสอบถามปาำพร้อมันไ้
มารา ๑๒๐ ถ้าู่วามฝ่ายใอ้าว่าำเบิวามอพยานนใทีู่่วามอีฝ่ายหนึ่อ้า หรือที่ศาลเรียมาไม่วรเื่อฟั โยเหุผลึ่ศาลเห็นว่ามีมูล ศาลอายอมใหู้่วามฝ่ายนั้นนำพยานหลัานมาสืบสนับสนุน้ออ้าอนไ้แล้วแ่ะเห็นวร
มารา ๑๒๐/๑[๗๖] เมื่อู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่มีำร้อและู่วามอีฝ่ายไม่ั้าน และศาลเห็นสมวรศาลอาอนุาใหู้่วามฝ่ายที่มีำร้อเสนอบันทึถ้อยำทั้หมหรือแ่บาส่วนอผู้ที่นประส์ะอ้าเป็นพยานยืนยัน้อเท็ริหรือวามเห็นอผู้ให้ถ้อยำ่อศาลแทนารัถามผู้ให้ถ้อยำเป็นพยาน่อหน้าศาลไ้
ู่วามที่ประส์ะเสนอบันทึถ้อยำแทนารัถามพยานัล่าวามวรรหนึ่ ะ้อยื่นำร้อแสวามำนพร้อมเหุผล่อศาล่อนวันี้สอสถาน หรือ่อนวันสืบพยาน ในรีที่ไม่มีารี้สอสถาน และให้ศาลพิาราำหนระยะเวลาทีู่่วามะ้อยื่นบันทึถ้อยำัล่าว่อศาลและส่สำเนาบันทึถ้อยำนั้นใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่ทราบล่วหน้าไม่น้อยว่าเ็วัน่อนวันสืบพยานนนั้น เมื่อมีารยื่นบันทึถ้อยำ่อศาลแล้วู่วามที่ยื่นไม่อาอถอนบันทึถ้อยำนั้น บันทึถ้อยำนั้นเมื่อพยานเบิวามรับรอแล้วให้ถือว่าเป็นส่วนหนึ่อำเบิวามอบำัถาม
ให้ผู้ให้ถ้อยำมาศาลเพื่อเบิวามอบำัถามเพิ่มเิม อบำถาม้าน และำถามิอู่วามหาผู้ให้ถ้อยำไม่มาศาล ให้ศาลปิเสธที่ะรับฟับันทึถ้อยำอผู้นั้นเป็นพยานหลัานในีแ่ถ้าศาลเห็นว่าเป็นรีำเป็นหรือมีเหุสุวิสัยที่ผู้ให้ถ้อยำไม่สามารถมาศาลไ้ และเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรม ะรับฟับันทึถ้อยำที่ผู้ให้ถ้อยำมิไ้มาศาลนั้นประอบพยานหลัานอื่น็ไ้
ในรีทีู่่วามลันให้ผู้ให้ถ้อยำไม่้อมาศาล หรือู่วามอีฝ่ายหนึ่ยินยอมหรือไม่ิใถาม้าน ให้ศาลรับฟับันทึถ้อยำัล่าวเป็นพยานหลัานในีไ้
มารา ๑๒๐/๒[๗๗] เมื่อู่วามมีำร้อร่วมันและศาลเห็นสมวร ศาลอาอนุาให้เสนอบันทึถ้อยำยืนยัน้อเท็ริหรือวามเห็นอผู้ให้ถ้อยำึ่มีถิ่นที่อยู่ใน่าประเทศ่อศาลแทนารนำพยานบุลมาเบิวาม่อหน้าศาลไ้ แ่ทั้นี้ไม่ัสิทธิผู้ให้ถ้อยำที่ะมาศาลเพื่อให้ารเพิ่มเิม
สำหรับลายมือื่ออผู้ให้ถ้อยำให้นำมารา ๔๗ วรรสาม มาใ้บัับโยอนุโลม
มารา ๑๒๐/๓[๗๘] บันทึถ้อยำามมารา ๑๒๐/๑ และมารา ๑๒๐/๒ ให้มีรายารั่อไปนี้
(๑) ื่อศาลและเลี
(๒) วัน เือน ปี และสถานที่ที่ทำบันทึถ้อยำ
(๓) ื่อและสุลอู่วาม
(๔) ื่อ สุล อายุ ที่อยู่ และอาีพ อผู้ให้ถ้อยำ และวามเี่ยวพันับู่วาม
(๕) รายละเอียแห่้อเท็ริ หรือวามเห็นอผู้ให้ถ้อยำ
(๖) ลายมือื่ออผู้ให้ถ้อยำและู่วามฝ่ายผู้เสนอบันทึถ้อยำ
ห้ามมิให้แ้ไเพิ่มเิมบันทึถ้อยำที่ไ้ยื่นไว้แล้ว่อศาล เว้นแ่เป็นารแ้ไ้อผิพลาหรือผิหลเล็น้อย
มารา ๑๒๐/๔[๗๙] ู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่อาอให้ศาลทำารสืบพยานบุลที่อยู่นอศาลโยระบบารประุมทาอภาพไ้ โยู่วามฝ่ายที่อ้าพยาน้อเป็นผู้รับผิอบในเรื่อ่าใ้่าย หาศาลเห็นว่าเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมศาละอนุาามำร้อนั้น็ไ้ โยให้ศาลำเนินระบวนพิาราไปาม้อำหนแนวทาารสืบพยานอประธานศาลีาโยวามเห็นอบอที่ประุมให่อศาลีาที่ออามมารา ๑๐๓/๓ รวมทั้ระบุวิธีารสืบพยาน สถานที่ และสัีพยานในารสืบพยานาม้อำหนอประธานศาลีาัล่าว และไม่ถือว่า่าใ้่ายนั้นเป็น่าฤาธรรมเนียมในารำเนินี
ารเบิวามามวรรหนึ่ให้ถือว่าพยานเบิวามในห้อพิาราอศาล
มารา ๑๒๑ ในารนั่พิาราทุรั้ เมื่อพยานนใเบิวามแล้ว ให้ศาลอ่านำเบิวามนั้นให้พยานฟั และให้พยานลลายมือื่อไว้ัที่บััิไว้ในมารา ๔๙ และ ๕๐
วามในวรรหนึ่ไม่ใ้บัับับรีที่มีารใ้บันทึถ้อยำแทนารเบิวามอพยานามมารา ๑๒๐/๑ หรือมารา ๑๒๐/๒ หรือรีที่มีารสืบพยานโยใ้ระบบารประุมทาอภาพามมารา ๑๒๐/๔ หรือรีที่มีารบันทึารเบิวามอพยานโยใ้วิธีารบันทึลในวัสุึ่สามารถถ่ายทอออเป็นภาพหรือเสียหรือโยใ้วิธีารอื่นใึู่่วามและพยานสามารถรวสอบถึวามถู้ออบันทึารเบิวามนั้นไ้ แ่ถ้าู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่หรือพยานอรวูบันทึารเบิวามอพยานนั้น ให้ศาลัให้มีารรวูบันทึารเบิวามนั้น[๘๐]
หมว ๓
ารนำพยานเอสารมาสืบ
มารา ๑๒๒ เมื่อู่วามฝ่ายใอ้าอิเอสารบับใเป็นพยานหลัานและู่วามอีฝ่ายหนึ่ั้านเอสารนั้นามที่บััิไว้ในมารา ๑๒๕ ถ้า้นบับเอสารอยู่ในวามรอบรออู่วามฝ่ายที่อ้าเอสาร ใหู้่วามฝ่ายนั้นนำ้นบับเอสารมาแส่อศาลในวันสืบพยาน[๘๑]
ไม่ว่าเวลาใ ๆ ่อนมีำพิพาษา ถ้าศาลไ้ำหนใหู้่วามฝ่ายที่อ้าเอสารส่้นบับ่อศาล โยที่ศาลเห็นสมวร หรือโยทีู่่วามอีฝ่ายหนึ่ยื่นำอ ใหู้่วามฝ่ายนั้นส่้นบับเอสาร่อศาล เพื่อศาลหรือู่วามอีฝ่ายหนึ่ะรวูไ้ามเื่อนไึ่ะไ้ำหนไว้ในระทรวว่า้วยารนั้น หรือามที่ศาละไ้ำหน แ่
(๑) ถ้าไม่สามารถะนำมาหรือยื่น้นบับเอสารัล่าว้า้น ู่วามฝ่ายนั้นอายื่นำอโยทำเป็นำร้อ่อศาลในวันหรือ่อนวันที่ำหนให้นำมาหรือให้ยื่น้นบับเอสารนั้น แถลให้ทราบถึวามไม่สามารถที่ะปิบัิามไ้พร้อมทั้เหุผล ถ้าศาลเห็นว่าผู้ยื่นำอไม่สามารถที่ะนำมาหรือยื่น้นบับเอสารไ้ ศาละมีำสั่อนุาให้นำ้นบับเอสารมาในวัน่อไป หรือะสั่เป็นอย่าอื่นามที่เห็นสมวรเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรม็ไ้ ในรีที่ผู้ยื่นำอมีวามประส์เพียให้ศาลยายระยะเวลาที่นะ้อนำมาหรือยื่น้นบับเอสารนั้น ำอนั้นะทำเป็นำอฝ่ายเียว็ไ้
(๒) ถ้าารที่ะนำมาหรือยื่น้นบับเอสาร่อศาลนั้น ะเป็นเหุให้เิารสูหาย หรือบุบสลายหรือมี้อั้อโยอุปสรรสำัหรือวามลำบายายิ่ใ ๆ ู่วามฝ่ายที่อ้าอิเอสารอายื่นำอฝ่ายเียวโยทำเป็นำร้อ่อศาล ในวันหรือ่อนวันสืบพยานแถลให้ทราบถึเหุเสียหาย อุปสรร หรือวามลำบาเ่นว่านั้น ถ้าศาลเห็นว่า้นบับเอสารนั้นไม่อานำมาหรือยื่น่อศาลไ้ ศาละมีำสั่ให้ยื่น้นบับเอสารนั้น สถานที่ใ่อเ้าพนัานนใ และภายในเื่อนไใ ๆ ามที่เห็นสมวร็ไ้ หรือะมีำสั่ให้ัสำเนาที่รับรอว่าถู้อทั้บับหรือเพาะส่วนที่เี่ยวแ่เรื่อมายื่นแทน้นบับ็ไ้
มารา ๑๒๓[๘๒] ถ้า้นบับเอสารึู่่วามฝ่ายหนึ่อ้าอิเป็นพยานหลัานนั้นอยู่ในวามรอบรออู่วามอีฝ่ายหนึ่ ู่วามฝ่ายที่อ้าะยื่นำอโยทำเป็นำร้อ่อศาลอให้สัู่่วามอีฝ่ายหนึ่ส่้นบับเอสารแทนารที่นะ้อส่สำเนาเอสารนั้น็ไ้ ถ้าศาลเห็นว่าเอสารนั้นเป็นพยานหลัานสำั และำร้อนั้นฟัไ้ ให้ศาลมีำสั่ใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่ยื่น้นบับเอสาร่อศาลภายในเวลาอันสมวรแล้วแ่ศาละำหน ถ้าู่วามอีฝ่ายหนึ่มี้นบับเอสารอยู่ในรอบรอไม่ปิบัิามำสั่เ่นว่านั้น ให้ถือว่า้อเท็ริแห่้ออ้าที่ผู้อะ้อนำสืบโยเอสารนั้น ู่วามอีฝ่ายหนึ่ไ้ยอมรับแล้ว
ถ้า้นบับเอสารอยู่ในวามรอบรออบุลภายนอ หรือในรอบรออทาราาร หรืออเ้าหน้าที่ึู่่วามที่อ้าไม่อาร้ออโยรให้ส่เอสารนั้นมาไ้ ให้นำบทบััิในวรร่อนว่า้วยารทีู่่วามฝ่ายที่อ้าเอสารยื่นำอ และารที่ศาลมีำสั่มาใ้บัับโยอนุโลม แ่ทั้นี้ฝ่ายที่อ้า้อส่ำสั่ศาลแ่ผู้รอบรอเอสารนั้นล่วหน้าอย่าน้อยเ็วัน ถ้าไม่ไ้เอสารนั้นมาสืบามำหน เมื่อศาลเห็นสมวร ็ให้ศาลสืบพยาน่อไปามที่บััิไว้ในมารา ๙๓ (๒)
มารา ๑๒๔ ถ้าู่วามฝ่ายที่อ้าเอสารไม่ยอมนำมาหรือยื่น้นบับเอสาร หรือถ้าู่วามฝ่ายนั้นไ้ทำให้เสียหาย ทำลาย ปิบั หรือทำ้วยประารอื่นใ ให้เอสารนั้นไร้ประโยน์โยมุ่หมายที่ะีันไม่ใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่อ้าอิเอสารนั้นเป็นพยานหลัาน ให้ถือว่า้อเท็ริแห่้ออ้าทีู่่วามอีฝ่ายหนึ่ะ้อนำสืบโยเอสารนั้น ู่วามฝ่ายที่ไม่นำมาหรือยื่นเอสารัล่าว้า้นนั้นไ้ยอมรับแล้ว
มารา ๑๒๕[๘๓] ู่วามฝ่ายที่ถูอีฝ่ายหนึ่อ้าอิเอสารมาเป็นพยานหลัานยันนอาั้านารนำเอสารนั้นมาสืบโยเหุที่ว่าไม่มี้นบับหรือ้นบับนั้นปลอมทั้บับหรือบาส่วน หรือสำเนานั้นไม่ถู้อับ้นบับ โยั้าน่อศาล่อนารสืบพยานเอสารนั้นเสร็
ถ้าู่วามึ่ประส์ะั้านมีเหุผลอันสมวรที่ไม่อาทราบไ้่อนารสืบพยานเอสารนั้นเสร็ว่า้นบับเอสารนั้นไม่มี หรือเอสารนั้นปลอม หรือสำเนาไม่ถู้อ ู่วามนั้นอายื่นำร้อออนุาั้านารอ้าเอสารมาสืบัล่าว้า้น่อศาล ไม่ว่าเวลาใ่อนศาลพิพาษา ถ้าศาลเห็นว่าู่วามนั้นไม่อาย้อั้านไ้่อนนั้น และำอนั้นมีเหุผลฟัไ้ ็ให้ศาลมีำสั่อนุาามำอ
ถ้าู่วามึ่ประส์ะั้านไม่ั้านารอ้าเอสารเสีย่อนารสืบพยานเอสารนั้นเสร็ หรือศาลไม่อนุาให้ั้านภายหลันั้น ห้ามมิใหู้่วามนั้นั้านารมีอยู่ และวามแท้ริอเอสารนั้น หรือวามถู้อแห่สำเนาเอสารนั้น แ่ทั้นี้ ไม่ัอำนาอศาลในอันที่ะไ่สวนและี้าในเรื่อารมีอยู่ วามแท้ริ หรือวามถู้อเ่นว่านั้น ในเมื่อศาลเห็นสมวร และไม่ัสิทธิอู่วามนั้นที่ะอ้าว่าสัาหรือหนี้ที่ระบุไว้ในเอสารนั้นไม่สมบูร์หรือู่วามอีฝ่ายหนึ่ีวามหมายผิ
มารา ๑๒๖ ภายใ้บัับแห่บทบััิมารา่อไปนี้ ถ้าู่วามที่ถูอีฝ่ายหนึ่อ้าอิเอสารมาเป็นพยานหลัานยันแ่น ปิเสธวามแท้ริอเอสารนั้น หรือวามถู้อแห่สำเนาเอสารนั้น และู่วามฝ่ายที่อ้ายัยืนยันวามแท้ริหรือวามถู้อแห่สำเนาอเอสาร ถ้าศาลเห็นสมวร ให้ศาลี้า้อโ้เถียนั้นไ้ทันทีในเมื่อเห็นว่าไม่ำเป็น้อสืบพยานหลัาน่อไป หรือมิะนั้นให้ี้าในเมื่อไ้สืบพยานามวิธี่อไปนี้ทั้หมหรือโยวิธีใวิธีหนึ่ ือ
(๑) รวสอบบรราเอสารที่มิไ้ถูั้านแล้วลไว้ึ่ารมีอยู่หรือ้อวามแห่เอสารที่ถูั้าน
(๒) ัถามพยานที่ทราบารมีอยู่หรือ้อวามแห่เอสารที่ถูั้าน หรือพยานผู้ที่สามารถเบิวามใน้อวามแท้ริแห่เอสาร หรือวามถู้อแห่สำเนา
(๓) ให้ผู้เี่ยวารวสอบเอสารที่ถูั้านนั้น
ในระหว่าที่ยัมิไ้ี้าัสินี ให้ศาลยึเอสารที่สสัยว่าปลอมหรือไม่ถู้อไว้ แ่วาม้อนี้ไม่บัับถึเอสารราารึ่ทาราารเรียืนไป
มารา ๑๒๗ เอสารมหานึ่พนัานเ้าหน้าที่ไ้ทำึ้นหรือรับรอ หรือสำเนาอันรับรอถู้อแห่เอสารนั้น และเอสารเอนที่มีำพิพาษาแสว่าเป็นอแท้ริและถู้อนั้น ให้สันนิษานไว้่อนว่าเป็นอแท้ริและถู้อ เป็นหน้าที่อู่วามฝ่ายที่ถูอ้าเอสารนั้นมายัน ้อนำสืบวามไม่บริสุทธิ์หรือวามไม่ถู้อแห่เอสาร
มารา ๑๒๗ ทวิ[๘๔] ้นบับพยานเอสารหรือพยานวัถุอันสำัทีู่่วามไ้ยื่น่อศาลหรือที่บุลภายนอไ้ยื่น่อศาล หาผู้ที่ยื่น้อใ้เป็นประำหรือามวามำเป็นหรือมีวามสำัในารเ็บรัษา ศาละอนุาให้ผู้ที่ยื่นรับืนไป โยใหู้่วามรวู และให้ผู้ที่ยื่นส่สำเนาหรือภาพถ่ายไว้แทน หรือะมีำสั่อย่าใามที่เห็นสมวร็ไ้
หมว ๔
ารรวและารแ่ั้ผู้เี่ยวาโยศาล
มารา ๑๒๘[๘๕] ถ้าพยานหลัานที่ศาละทำารรวนั้นเป็นบุลหรือสัหาริมทรัพย์ึ่อานำมาศาลไ้ ใหู้่วามฝ่ายที่ไ้รับอนุาให้นำสืบพยานหลัานเ่นว่านั้นนำบุลหรือทรัพย์นั้นมาในวันสืบพยาน หรือวันอื่นใที่ศาละไ้ำหนให้นำมา
ถ้าารรวไม่สามารถระทำไ้ในศาล ให้ศาลทำารรว สถานที่ เวลา และภายในเื่อนไ ามที่ศาละเห็นสมวร แล้วแ่สภาพแห่ารรวนั้น ๆ
มารา ๑๒๘/๑[๘๖] ในรีที่ำเป็น้อใ้พยานหลัานทาวิทยาศาสร์เพื่อพิสูน์้อเท็ริใที่เป็นประเ็นสำัแห่ี เมื่อศาลเห็นสมวรหรือเมื่อู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ร้ออ ศาลมีอำนาสั่ให้ทำารรวพิสูน์บุล วัถุหรือเอสารใ ๆ โยวิธีารทาวิทยาศาสร์ไ้
ในรีที่พยานหลัานทาวิทยาศาสร์ะสามารถพิสูน์ให้เห็นถึ้อเท็ริที่ทำให้ศาลวินิัยี้าีไ้โยไม่้อสืบพยานหลัานอื่นอี เมื่อศาลเห็นสมวรหรือเมื่อู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ร้ออ ศาลอาสั่ให้ทำารรวพิสูน์ามวรรหนึ่โยไม่้อรอให้ถึวันสืบพยานามปิ็ไ้
ในรีที่ารรวพิสูน์ามวรรหนึ่หรือวรรสอำเป็น้อเ็บัวอย่า เลือ เนื้อเยื่อ ผิวหนั เส้นผมหรือน ปัสสาวะ อุาระ น้ำลายหรือสารัหลั่อื่น สารพันธุรรม หรือส่วนประอบอื่นอร่าาย หรือสิ่ที่อยู่ในร่าายาู่วามหรือบุลใ ศาลอาใหู้่วามหรือบุลใรับารรวพิสูน์าแพทย์หรือผู้เี่ยวาอื่นไ้ แ่้อระทำเพียเท่าที่ำเป็นและสมวร ทั้นี้ ถือเป็นสิทธิอู่วามหรือบุลนั้นที่ะยินยอมหรือไม่็ไ้
ในรีทีู่่วามฝ่ายใไม่ยินยอมหรือไม่ให้วามร่วมมือ่อารรวพิสูน์ามวรรหนึ่หรือวรรสอ หรือไม่ให้วามยินยอมหรือระทำารัวามิให้บุลที่เี่ยว้อให้วามยินยอม่อารรวเ็บัวอย่าส่วนประอบอร่าายามวรรสาม ็ให้สันนิษานไว้่อนว่า้อเท็ริเป็นไปามทีู่่วามฝ่ายร้ามล่าวอ้า
่าใ้่ายในารรวพิสูน์ามมารานี้ ใหู้่วามฝ่ายที่ร้ออให้รวพิสูน์เป็นผู้รับผิอบโยให้ถือว่าเป็นส่วนหนึ่อ่าฤาธรรมเนียม แ่ถ้าผู้ร้ออไม่สามารถเสีย่าใ้่ายไ้หรือเป็นรีที่ศาลเป็นผู้สั่ให้รวพิสูน์ ให้ศาลสั่่ายามระเบียบที่ะรรมารบริหารศาลยุิธรรมำหน ส่วนวามรับผิใน่าใ้่ายัล่าวให้เป็นไปามมารา ๑๕๘ หรือมารา ๑๖๑
มารา ๑๒๙ ในารที่ศาละมีำสั่ให้แ่ั้ผู้เี่ยวาัล่าวมาในมารา ๙๙ โยที่ศาลเห็นสมวรหรือโยทีู่่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ร้ออนั้น
(๑) ารแ่ั้ผู้เี่ยวาเ่นว่านั้นให้อยู่ในุลพินิอศาล แ่ศาละเรียู่วามมาให้ลันำหนัวผู้เี่ยวาที่ะแ่ั้นั้น็ไ้ แ่ศาละบัับบุลใให้เป็นผู้เี่ยวาไม่ไ้ นอาบุลนั้นไ้ยินยอมลื่อเป็นผู้เี่ยวาไว้ในทะเบียนผู้เี่ยวาอศาลแล้ว
(๒) ผู้เี่ยวาที่ศาลแ่ั้อาถูั้านไ้และ้อสาบานหรือปิาน ทั้มีสิทธิที่ะไ้รับ่าธรรมเนียมและรับใ้่าใ้่ายที่ไ้ออไปามที่ำหนไว้ในระทรวว่า้วยารนั้น
มารา ๑๓๐ ผู้เี่ยวาที่ศาลแ่ั้อาแสวามเห็น้วยวาาหรือเป็นหนัสือ็ไ้ แล้วแ่ศาละ้อาร ถ้าศาลยัไม่เป็นที่พอใในวามเห็นอผู้เี่ยวาที่ทำเป็นหนัสือนั้น หรือเมื่อู่วามฝ่ายใเรียร้อโยทำเป็นำร้อ ให้ศาลเรียให้ผู้เี่ยวาทำวามเห็นเพิ่มเิมเป็นหนัสือ หรือเรียให้มาศาลเพื่ออธิบาย้วยวาา หรือให้ั้ผู้เี่ยวานอื่นอี
ถ้าผู้เี่ยวาที่ศาลั้ะ้อแสวามเห็น้วยวาาหรือ้อมาศาลเพื่ออธิบาย้วยวาา ให้นำบทบััิในลัษะนี้ว่า้วยพยานบุลมาใ้บัับโยอนุโลม
มารา ๑๕ วิธีพิารา้อใึ่ประมวลหมายนี้มิไ้บััิไว้โยเพาะ ให้นำบทบััิแห่ประมวลหมายวิธีพิาราวามแพ่มาใ้บัับเท่าที่พอะใ้บัับไ้
มารา ๑๗๓/๒[๑๒๒] ในวันรวพยานหลัาน ใหู้่วามส่พยานเอสารและพยานวัถุที่ยัอยู่ในวามรอบรออน่อศาลเพื่อใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่รวสอบ เว้นแ่ศาละมีำสั่เป็นอย่าอื่นอันเนื่อาสภาพและวามำเป็นแห่พยานหลัานนั้นเอ หรือพยานหลัานนั้นเป็นบันทึำให้ารอพยาน หลัานั้นใหู้่วามแ่ละฝ่ายแถลแนวทาารเสนอพยานหลัาน่อศาล และให้ศาลสอบถามู่วามถึวามเี่ยว้อับประเ็นและวามำเป็นที่้อสืบพยานหลัานที่อ้าอิลอนารยอมรับพยานหลัานออีฝ่ายหนึ่ เสร็แล้วให้ศาลำหนวันสืบพยาน และแ้ใหู้่วามทราบล่วหน้าไม่น้อยว่าเ็วัน ในรีที่โท์ไม่มาศาลในวันรวพยานหลัานให้นำบทบััิมารา ๑๖๖ มาใ้บัับโยอนุโลม
ในรีำเป็นเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรม เมื่อศาลเห็นสมวรหรือู่วามฝ่ายหนึ่ฝ่ายใร้ออ ศาละมีำสั่ให้สืบพยานหลัานที่เี่ยวับประเ็นสำัในีไว้ล่วหน้า่อนถึำหนวัน
มารา ๒๒๖ พยานวัถุ พยานเอสาร หรือพยานบุลึ่น่าะพิสูน์ไ้ว่าำเลยมีผิหรือบริสุทธิ์ ให้อ้าเป็นพยานหลัานไ้ แ่้อเป็นพยานนิที่มิไ้เิึ้นาารูใ มีำมั่นสัา ู่เ็ หลอลวหรือโยมิอบประารอื่น และให้สืบามบทบััิแห่ประมวลหมายนี้หรือหมายอื่นอันว่า้วยารสืบพยาน
มารา ๒๒๖/๑[๑๔๖] ในรีที่วามปราแ่ศาลว่า พยานหลัานใเป็นพยานหลัานที่เิึ้นโยอบแ่ไ้มาเนื่อาารระทำโยมิอบ หรือเป็นพยานหลัานที่ไ้มาโยอาศัย้อมูลที่เิึ้นหรือไ้มาโยมิอบ ห้ามมิให้ศาลรับฟัพยานหลัานนั้น เว้นแ่ารรับฟัพยานหลัานนั้นะเป็นประโยน์่อารอำนวยวามยุิธรรมมาว่าผลเสียอันเิาผลระทบ่อมารานอระบบานยุิธรรมทาอาาหรือสิทธิเสรีภาพพื้นานอประาน
ในารใุ้ลพินิรับฟัพยานหลัานามวรรหนึ่ ให้ศาลพิาราถึพฤิาร์ทั้ปวแห่ี โย้อำนึถึปััย่า ๆ ั่อไปนี้้วย
(๑) ุ่าในเิพิสูน์ วามสำั และวามน่าเื่อถืออพยานหลัานนั้น
(๒) พฤิาร์และวามร้ายแรอวามผิในี
(๓) ลัษะและวามเสียหายที่เิาารระทำโยมิอบ
(๔) ผู้ที่ระทำารโยมิอบอันเป็นเหุให้ไ้พยานหลัานมานั้นไ้รับารลโทษหรือไม่เพียใ
มารา ๒๒๖/๒[๑๔๗] ห้ามมิให้ศาลรับฟัพยานหลัานที่เี่ยวับารระทำวามผิรั้อื่น ๆ หรือวามประพฤิในทาเสื่อมเสียอำเลย เพื่อพิสูน์ว่าำเลยเป็นผู้ระทำวามผิในีที่ถูฟ้อ เว้นแ่พยานหลัานอย่าหนึ่อย่าใ ั่อไปนี้
(๑) พยานหลัานที่เี่ยวเนื่อโยรับอ์ประอบวามผิอีที่ฟ้อ
(๒) พยานหลัานที่แสถึลัษะ วิธี หรือรูปแบบเพาะในารระทำวามผิอำเลย
(๓) พยานหลัานที่หัล้า้อล่าวอ้าอำเลยถึารระทำ หรือวามประพฤิในส่วนีอำเลย
วามในวรรหนึ่ไม่ห้ามารนำสืบพยานหลัานัล่าว เพื่อให้ศาลใ้ประอบุลพินิในารำหนโทษหรือเพิ่มโทษ
มารา ๒๒๖/๓[๑๔๘] ้อวามึ่เป็นารบอเล่าที่พยานบุลในำมาเบิวาม่อศาลหรือที่บันทึไว้ในเอสารหรือวัถุอื่นใึ่อ้าเป็นพยานหลัาน่อศาล หานำเสนอเพื่อพิสูน์วามริแห่้อวามนั้น ให้ถือเป็นพยานบอเล่า
ห้ามมิให้ศาลรับฟัพยานบอเล่า เว้นแ่
(๑) ามสภาพ ลัษะ แหล่ที่มา และ้อเท็ริแวล้อมอพยานบอเล่านั้นน่าเื่อว่าะพิสูน์วามริไ้ หรือ
(๒) มีเหุำเป็น เนื่อาไม่สามารถนำบุลึ่เป็นผู้ที่ไ้เห็น ไ้ยิน หรือทราบ้อวามเี่ยวในเรื่อที่ะให้ารเป็นพยานนั้น้วยนเอโยรมาเป็นพยานไ้ และมีเหุผลสมวรเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมที่ะรับฟัพยานบอเล่านั้น
ในรีที่ศาลเห็นว่าไม่วรรับไว้ึ่พยานบอเล่าใ และู่วามฝ่ายที่เี่ยว้อร้อั้าน่อนที่ศาละำเนินี่อไป ให้ศาลรายานระบุนาม หรือนิและลัษะอพยานบอเล่า เหุผลที่ไม่ยอมรับ และ้อั้านอู่วามฝ่ายที่เี่ยว้อไว้ ส่วนเหุผลทีู่่วามฝ่ายั้านยึ้นอ้านั้น ให้ศาลใุ้ลพินิลไว้ในรายานหรือำหนใหู้่วามฝ่ายนั้นยื่นำแถล่อศาลเพื่อรวมไว้ในสำนวน
มารา ๒๒๖/๔[๑๔๙] ในีวามผิเี่ยวับเพศ ห้ามมิให้ำเลยนำสืบ้วยพยานหลัานหรือถาม้าน้วยำถามอันเี่ยวับพฤิรรมทาเพศอผู้เสียหายับบุลอื่นนอาำเลย เว้นแ่ะไ้รับอนุาาศาลามำอ
ศาละอนุาามำอในวรรหนึ่ เพาะในรีที่ศาลเห็นว่าะ่อให้เิวามยุิธรรมในารพิาราพิพาษาี
มารา ๒๒๖/๕[๑๕๐] ในั้นพิาราหามีเหุำเป็นหรือเหุอันสมวร ศาลอารับฟับันทึำเบิวามในั้นไ่สวนมูลฟ้อหรือบันทึำเบิวามอพยานที่เบิวามไว้ในีอื่นประอบพยานหลัานอื่นในีไ้
มารา ๒๒๗ ให้ศาลใุ้ลพินิวินิัยั่น้ำหนัพยานหลัานทั้ปว อย่าพิพาษาลโทษนว่าะแน่ใว่ามีารระทำผิริและำเลยเป็นผู้ระทำวามผินั้น
เมื่อมีวามสสัยามสมวรว่าำเลยไ้ระทำผิหรือไม่ ให้ยประโยน์แห่วามสสัยนั้นให้ำเลย
มารา ๒๒๗/๑[๑๕๑] ในารวินิัยั่น้ำหนัพยานบอเล่า พยานัทอ พยานที่ำเลยไม่มีโอาสถาม้าน หรือพยานหลัานที่มี้อบพร่อประารอื่นอันอาระทบถึวามน่าเื่อถืออพยานหลัานนั้น ศาละ้อระทำ้วยวามระมัระวั และไม่วรเื่อพยานหลัานนั้นโยลำพัเพื่อลโทษำเลย เว้นแ่ะมีเหุผลอันหนัแน่น มีพฤิาร์พิเศษแห่ี หรือมีพยานหลัานประอบอื่นมาสนับสนุน
พยานหลัานประอบามวรรหนึ่ หมายถึ พยานหลัานอื่นที่รับฟัไ้ และมีแหล่ที่มาเป็นอิสระ่าหาาพยานหลัานที่้อารพยานหลัานประอบนั้น ทั้ะ้อมีุ่าเิพิสูน์ที่สามารถสนับสนุนให้พยานหลัานอื่นที่ไปประอบมีวามน่าเื่อถือมาึ้น้วย
มารา ๒๒๘ ระหว่าพิาราโยพลารหรือู่วามฝ่ายใร้ออ ศาลมีอำนาสืบพยานเพิ่มเิม ะสืบเอหรือส่ประเ็น็ไ้
มารา ๒๒๙ ศาลเป็นผู้สืบพยาน ะสืบในศาลหรือนอศาล็ไ้ แล้วแ่เห็นวรามลัษะอพยาน
มารา ๒๒๙/๑[๑๕๒] ภายใ้บัับมารา ๑๗๓/๑ ในารไ่สวนมูลฟ้อหรือารพิารา โท์้อยื่นบัีระบุพยานหลัาน โยแสถึประเภทและลัษะอวัถุ สถานที่พอสัเป หรือเอสารเท่าที่ะระบุไ้ รวมทั้รายื่อ ที่อยู่อบุลหรือผู้เี่ยวา ึ่โท์ประส์ะนำสืบ หรืออให้ศาลไปรวหรือแ่ั้่อศาลไม่น้อยว่าสิบห้าวัน่อนวันไ่สวนมูลฟ้อหรือวันสืบพยาน พร้อมทั้สำเนาบัีระบุพยานหลัานัล่าวในำนวนที่เพียพอเพื่อให้ำเลยรับไป ส่วนำเลยให้ยื่นบัีระบุพยานหลัานพร้อมสำเนา่อนวันสืบพยานำเลย
ในารไ่สวนรีร้ออืนอลาที่ศาลสั่ริบหรือรีร้ออให้ศาลริบทรัพย์ ให้บุลที่เี่ยว้อยื่นบัีระบุพยานหลัาน่อศาลไม่น้อยว่าเ็วัน่อนวันไ่สวนพร้อมทั้สำเนาบัีระบุพยานหลัานัล่าวในำนวนที่เพียพอ เพื่อให้บุลที่เี่ยว้ออื่น ถ้ามี รับไป
เมื่อระยะเวลาที่ำหนให้ยื่นบัีระบุพยานหลัานามวรรหนึ่หรือวรรสอ แล้วแ่รี ไ้สิ้นสุล ถ้าู่วามหรือบุลที่เี่ยว้อึ่ไ้ยื่นบัีระบุพยานหลัานไว้แล้วมีเหุอันสมวรแสไ้ว่านไม่สามารถทราบไ้ว่า้อนำพยานหลัานบาอย่ามาสืบ หรือไม่ทราบว่าพยานหลัานบาอย่าไ้มีอยู่ หรือมีเหุสมวรอื่นใ หรือถ้าู่วามหรือบุลที่เี่ยว้อฝ่ายใึ่มิไ้ยื่นบัีระบุพยานหลัานเ่นว่านั้นแสให้เป็นที่พอใแ่ศาลไ้ว่า มีเหุอันสมวรที่ไม่สามารถยื่นบัีระบุพยานหลัานามำหนเวลาัล่าวไ้ ู่วามหรือบุลเ่นว่านั้น อาร้อออนุาอ้าพยานหลัานัล่าว่อศาล พร้อมับบัีระบุพยานหลัานและสำเนาบัีระบุพยานหลัานนั้นไม่ว่าเวลาใ ๆ ่อนเสร็สิ้นารสืบพยานอฝ่ายนั้นสำหรับรีทีู่่วามหรือบุลเ่นว่านั้นไ้ยื่นบัีระบุพยานหลัานไว้แล้ว หรือ่อนเสร็สิ้นารพิาราสำหรับรีทีู่่วามหรือบุลเ่นว่านั้นไม่ไ้ยื่นบัีระบุพยานหลัานและถ้าศาลเห็นว่าำเป็นะ้อสืบพยานหลัานัล่าว เพื่อให้ารวินิัยี้า้อสำัแห่ประเ็นเป็นไปโยเที่ยธรรม ให้ศาลมีอำนาอนุาให้สืบและรับฟัพยานหลัานเ่นว่านั้นไ้
ห้ามมิให้ศาลอนุาให้สืบและรับฟัพยานหลัานใึู่่วามหรือบุลที่เี่ยว้อึ่อ้าพยานหลัานนั้นมิไ้แสวามำนะอ้าอิพยานหลัานนั้นามวรรหนึ่ วรรสอ หรือวรรสาม หรือามมารา ๑๗๓/๑ วรรสอหรือวรรสาม แ่ถ้าศาลเห็นว่าำเป็นที่ะ้อุ้มรอพยาน หรือะ้อสืบพยานหลัานัล่าวเพื่อให้ารวินิัยี้า้อสำัแห่ประเ็นเป็นไปโยเที่ยธรรม หรือเพื่อให้โอาสแ่ำเลยในาร่อสู้ีอย่าเ็มที่ ให้ศาลมีอำนาอนุาให้สืบและรับฟัพยานหลัานเ่นว่านั้นไ้
มารา ๒๓๐[๑๕๓] เมื่อู่วามที่เี่ยว้อร้ออหรือเมื่อศาลเห็นเป็นารสมวร ศาลอาเินเผิสืบพยานหลัาน หรือเมื่อมีเหุำเป็นไม่สามารถนำพยานหลัานมาสืบที่ศาลนั้น และารสืบพยานหลัานโยวิธีอื่นไม่สามารถระทำไ้ ศาลมีอำนาส่ประเ็นให้ศาลอื่นสืบพยานหลัานแทน ให้ศาลที่รับประเ็นมีอำนาและหน้าที่ัศาลเิม รวมทั้มีอำนาส่ประเ็น่อไปยัศาลอื่นไ้
ภายใ้บัับมารา ๑๗๒ และมารา ๑๗๒ ทวิ ให้ส่สำนวนหรือสำเนาฟ้อ สำเนาำให้ารและเอสารหรืออลาเท่าที่ำเป็นให้แ่ศาลที่รับประเ็นเพื่อสืบพยานหลัาน หาำเลย้อัอยู่ในระหว่าพิาราให้ผูุ้มัส่ัวำเลยไปยัศาลที่รับประเ็น แ่ถ้าำเลยในรีามมารา ๑๗๒ ทวิ ไม่ิใไปฟัารพิาราะยื่นำถามพยานหรือำแถลอให้รวพยานหลัาน็ไ้ ให้ศาลสืบพยานหลัานไปามนั้น
เมื่อสืบพยานหลัานามที่ไ้รับมอบหมายเสร็สิ้นแล้ว ให้ส่ถ้อยำสำนวนพร้อมทั้เอสารหรืออลาืนศาลเิม
มารา ๒๓๐/๑[๑๕๔] ในรีที่มีเหุำเป็นอันไม่อานำพยานมาเบิวามในศาลไ้ เมื่อู่วามร้ออหรือศาลเห็นสมวร ศาลอาอนุาให้พยานัล่าวเบิวามที่ศาลอื่นหรือสถานที่ทำารอทาราารหรือสถานที่แห่อื่นนอศาลนั้น โยัให้มีารถ่ายทอภาพและเสียในลัษะารประุมทาอภาพไ้ ทั้นี้ ภายใ้ารวบุมอศาลที่มีเอำนาเหนือท้อที่นั้นามหลัเ์และวิธีารที่ำหนใน้อบัับอประธานศาลีา โยไ้รับวามเห็นอบาที่ประุมให่อศาลีาและประาศในราิานุเบษาแล้ว ให้ใ้บัับไ้
ารเบิวามามวรรหนึ่ให้ถือเสมือนว่าพยานเบิวามในห้อพิาราอศาล
มารา ๒๓๐/๒[๑๕๕] ในรีที่ไม่อาสืบพยานามมารา ๒๓๐/๑ ไ้ เมื่อู่วามร้ออหรือศาลเห็นสมวร ศาลอาอนุาให้เสนอบันทึถ้อยำยืนยัน้อเท็ริหรือวามเห็นอผู้ให้ถ้อยำึ่มีถิ่นที่อยู่ใน่าประเทศ่อศาลแทนารนำพยานบุลมาเบิวาม่อหน้าศาลไ้ แ่ทั้นี้ ไม่ัสิทธิผู้ให้ถ้อยำที่ะมาศาลเพื่อให้ารเพิ่มเิม
บันทึถ้อยำามวรรหนึ่ ให้มีรายารั่อไปนี้
(๑) ื่อศาลและเลี
(๒) วัน เือน ปี และสถานที่ที่ทำบันทึถ้อยำ
(๓) ื่อและสุลอู่วาม
(๔) ื่อ สุล อายุ ที่อยู่ และอาีพอผู้ให้ถ้อยำ และวามเี่ยวพันับู่วาม
(๕) รายละเอียแห่้อเท็ริ หรือวามเห็นอผู้ให้ถ้อยำ
(๖) ลายมือื่ออผู้ให้ถ้อยำ และู่วามฝ่ายผู้เสนอบันทึถ้อยำ
สำหรับลายมือื่ออผู้ให้ถ้อยำให้นำมารา ๔๗ วรรสาม แห่ประมวลหมายวิธีพิาราวามแพ่ มาใ้บัับโยอนุโลม
ห้ามมิให้แ้ไเพิ่มเิมบันทึถ้อยำที่ไ้ยื่นไว้แล้ว่อศาล เว้นแ่เป็นารแ้ไ้อผิพลาหรือผิหลเล็น้อย
มารา ๒๓๑ เมื่อู่วามหรือผู้ใะ้อให้ารหรือส่พยานหลัานอย่าหนึ่อย่าใ ั่อไปนี้
(๑) เอสารหรือ้อวามที่ยัเป็นวามลับในราารอยู่
(๒) เอสารหรือ้อวามลับ ึ่ไ้มาหรือทราบเนื่อในอาีพหรือหน้าที่อเา
(๓) วิธีาร แบบแผนหรือานอย่าอื่นึ่หมายุ้มรอไม่ยอมให้เปิเผย ู่วามหรือบุลนั้นมีอำนาไม่ยอมให้ารหรือส่พยานหลัาน เว้นแ่ไ้รับอนุาาเ้าหน้าที่หรือบุลที่เี่ยว้อับวามลับนั้น
ถ้าู่วามหรือบุลใไม่ยอมให้าร หรือไม่ส่พยานหลัานัล่าวแล้ว ศาลมีอำนาหมายเรียเ้าหน้าที่หรือบุลผู้เี่ยว้อับวามลับนั้นมาแถล่อศาล เพื่อวินิัยว่าารไม่ยอมนั้นมีเหุผล้ำุนหรือไม่ ถ้าเห็นว่าไร้เหุผล ให้ศาลบัับให้ ๆ ารหรือส่พยานหลัานนั้น
หมว ๒
พยานบุล
มารา ๒๓๒ ห้ามมิให้โท์อ้าำเลยเป็นพยาน
มารา ๒๓๓[๑๕๖] ำเลยอาอ้านเอเป็นพยานไ้ ในรีที่ำเลยอ้านเอเป็นพยาน ศาละให้เ้าสืบ่อนพยานอื่นฝ่ายำเลย็ไ้ ถ้าำเบิวามอำเลยนั้นปรัปรำหรือเสียหายแ่ำเลยอื่น ำเลยอื่นนั้นั้านไ้
ในรีที่ำเลยเบิวามเป็นพยาน ำเบิวามอำเลยย่อมใ้ยันำเลยนั้นไ้ และศาลอารับฟัำเบิวามนั้นประอบพยานหลัานอื่นอโท์ไ้
มารา ๒๓๔ พยานไม่้ออบำถามึ่โยรหรืออ้อม อาะทำให้เาถูฟ้อีอาา เมื่อมีำถามเ่นนั้น ให้ศาลเือนพยาน
มารา ๒๓๕ ในระหว่าพิารา เมื่อเห็นสมวร ศาลมีอำนาถามโท์ำเลยหรือพยานนใไ้
ห้ามมิให้ถามำเลยเพื่อประโยน์แ่เพาะะเพิ่มเิมีโท์ึ่บพร่อ เว้นแ่ำเลยะอ้านเอเป็นพยาน
มารา ๒๓๖ ในระหว่าพิาราศาลมีอำนาสั่ให้ผู้ที่ะเป็นพยานึ่มิใ่ำเลย ออไปอยู่นอห้อพิารานว่าะเ้ามาเบิวาม อนึ่เมื่อพยานเบิวามแล้วะให้รออยู่ในห้อพิารา่อน็ไ้
มารา ๒๓๗[๑๕๗] บันทึำเบิวามพยานั้นไ่สวนมูลฟ้อหรือพิารานั้น ให้ศาลอ่านให้พยานฟั่อหน้าำเลย เว้นแ่ในรีับััิไว้ในมารา ๑๖๕ วรรสาม
ในรีทีู่่วามลัน ศาลอาอนุาให้ถือเอาบันทึำเบิวามพยานในั้นไ่สวนมูลฟ้อเป็นำเบิวามพยานในั้นพิารา โยพยานไม่้อเบิวามใหม่หรือให้พยานเบิวามอบำถาม้านอำเลยไปทันทีไ้ เว้นแ่ใน้อหาวามผิที่หมายำหนอัราโทษอย่า่ำำุั้แ่ห้าปีึ้นไปหรือโทษสถานที่หนัว่านั้น
มารา ๒๓๗ ทวิ[๑๕๘] ่อนฟ้อี่อศาล เมื่อมีเหุอันวรเื่อไ้ว่าพยานบุละเินทาออไปนอราอาาัร ไม่มีที่อยู่เป็นหลัแหล่ หรือเป็นบุลมีถิ่นที่อยู่ห่าไลาศาลที่พิาราี หรือมีเหุอันวรเื่อว่าะมีารยุ่เหยิับพยานนั้นไม่ว่าโยทารหรือทาอ้อม หรือมีเหุำเป็นอื่นอันเป็นารยาแ่ารนำพยานนั้นมาสืบในภายหน้า พนัานอัยารโยนเอหรือโยไ้รับำร้ออาผู้เสียหายหรือาพนัานสอบสวน ะยื่นำร้อโยระบุารระทำทั้หลายที่อ้าว่าผู้้อหาไ้ระทำผิ่อศาลเพื่อให้ศาลมีำสั่ให้สืบพยานนั้นไว้ทันที็ไ้ ถ้ารู้ัวผู้ระทำวามผิ และผู้นั้นถูวบุมอยู่ในอำนาพนัานสอบสวนหรือพนัานอัยาร ให้พนัานอัยารนำัวผู้นั้นมาศาล หาถูวบุมอยู่ในอำนาอศาล ให้ศาลเบิัวผู้นั้นมาพิารา่อไป
เมื่อศาลไ้รับำร้อเ่นว่านั้น ให้ศาลสืบพยานนั้นทันที ในารนี้ ผู้้อหาะั้านหรือั้ทนายวามั้านพยานนั้น้วย็ไ้
ในรีามวรรสอ ถ้าเป็นรีที่ผู้้อหานั้นถูล่าวหาว่าระทำวามผิอาา ึ่หามีารฟ้อีะเป็นีึ่ศาละ้อั้ทนายวามให้ หรือำเลยมีสิทธิอให้ศาลั้ทนายวามให้ามมารา ๑๗๓ ่อนเริ่มสืบพยานัล่าว ให้ศาลถามผู้้อหาว่ามีทนายวามหรือไม่ ในรีที่ศาล้อั้ทนายวามให้ ถ้าศาลเห็นว่าั้ทนายวามให้ทัน็ให้ั้ทนายวามให้และำเนินารสืบพยานนั้นทันที แ่ถ้าศาลเห็นว่าไม่สามารถั้ทนายวามไ้ทันหรือผู้้อหาไม่อาั้ทนายวามไ้ทัน ็ให้ศาลัถามพยานนั้นให้แทน
ำเบิวามอพยานัล่าวให้ศาลอ่านให้พยานฟั หามีัวผู้้อหาอยู่ในศาล้วยแล้ว ็ให้ศาลอ่านำเบิวามัล่าว่อหน้าผู้้อหา
ถ้า่อมาผู้้อหานั้นถูฟ้อเป็นำเลยในารระทำวามผิอาานั้น ็ให้รับฟัำพยานัล่าวในารพิาราีนั้นไ้
ในรีที่ผู้้อหาเห็นว่า หานถูฟ้อเป็นำเลยแล้ว บุลึ่ำเป็นะ้อนำมาสืบเป็นพยานอนะเินทาออไปนอราอาาัร ไม่มีที่อยู่เป็นหลัแหล่ หรือเป็นบุลมีถิ่นที่อยู่ห่าไลาศาลที่พิาราี หรือมีเหุอันวรเื่อว่าะมีารยุ่เหยิับพยานนั้นไม่ว่าโยทารหรือทาอ้อม หรือมีเหุำเป็นอื่นอันเป็นารยาแ่ารนำพยานนั้นมาสืบในภายหน้า ผู้้อหานั้นะยื่นำร้อ่อศาลโยแสเหุผลวามำเป็น เพื่อให้ศาลมีำสั่อนุาให้สืบพยานบุลนั้นไว้ทันที็ไ้
เมื่อศาลเห็นสมวร ให้ศาลมีำสั่อนุาให้สืบพยานนั้นและแ้ให้พนัานสอบสวนและพนัานอัยารที่เี่ยว้อทราบ ในารสืบพยานัล่าว พนัานอัยารมีสิทธิที่ะั้านพยานนั้นไ้ และให้นำวามในวรรสาม วรรสี่ และวรรห้า มาใ้บัับโยอนุโลม
ให้นำบทบััิในมารา ๑๗๒ รี มาใ้บัับโยอนุโลมแ่ารสืบพยานที่เป็นเ็อายุไม่เินสิบแปปี
มารา ๒๓๗ รี[๑๕๙] ให้นำวามในมารา ๒๓๗ ทวิ มาใ้บัับโยอนุโลมแ่รี ารสืบพยานผู้เี่ยวา และพยานหลัานอื่น และแ่รีที่ไ้มีารฟ้อีไว้แล้วแ่มีเหุำเป็นที่้อสืบพยานหลัานไว้่อนถึำหนเวลาสืบพยานามปิามมารา ๑๗๓/๒ วรรสอ้วย
ในรีที่พยานหลัานทาวิทยาศาสร์ะสามารถพิสูน์ให้เห็นถึ้อเท็ริอันสำัในีไ้ หรือมีเหุอันวรเื่อว่า หามีารเนิ่น้าว่าะนำพยานหลัานทาวิทยาศาสร์อันสำัมาสืบในภายหน้าพยานหลัานนั้นะสูเสียไปหรือเป็นารยาแ่ารรวพิสูน์ ผู้้อหาหรือพนัานอัยารโยนเอหรือเมื่อไ้รับำร้อาพนัานสอบสวนหรือผู้เสียหาย ะยื่นำร้ออ ให้ศาลสั่ให้ทำารรวพิสูน์ทาวิทยาศาสร์ามวามในมารา ๒๔๔/๑ ไว้่อนฟ้อ็ไ้ ทั้นี้ ให้นำบทบััิในมารา ๒๓๗ ทวิ มาใ้บัับโยอนุโลม
หมว ๓
พยานเอสาร
มารา ๒๓๘ ้นบับเอสารเท่านั้นที่อ้าเป็นพยานไ้ ถ้าหา้นบับไม่ไ้ สำเนาที่รับรอว่าถู้อหรือพยานบุลที่รู้้อวาม็อ้าเป็นพยานไ้
ถ้าอ้าหนัสือราารเป็นพยาน แม้้นบับยัมีอยู่ะส่สำเนาที่เ้าหน้าที่รับรอว่าถู้อ็ไ้ เว้นแ่ในหมายเรียะบ่ไว้เป็นอย่าอื่น
มารา ๒๓๙ เอสารใึู่่วามอ้า แ่มิไ้อยู่ในวามยึถืออเา ถ้าู่วามนั้นแ้ถึลัษะและที่อยู่อเอสาร่อศาล ให้ศาลหมายเรียบุลผู้ยึถือนำเอสารนั้นมาส่ศาล
มารา ๒๔๐[๑๖๐] ในรีที่ศาลมิไ้ำหนให้มีวันรวพยานหลัานามมารา ๑๗๓/๑ เมื่อู่วามประส์ะอ้าเอสารที่อยู่ในวามรอบรออนเป็นพยานหลัาน ให้ยื่นพยานเอสารนั้น่อศาล่อนวันไ่สวนมูลฟ้อหรือวันสืบพยานไม่น้อยว่าสิบห้าวัน เพื่อใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่มีโอาสรวและอัสำเนาเอสารัล่าวไ้่อนที่ะนำสืบพยานเอสารนั้น เว้นแ่เอสารทีู่่วามประส์ะอ้าอินั้นเป็นบันทึำให้ารอพยาน หรือเป็นเอสารที่ปราื่อหรือที่อยู่อพยาน หรือศาลเห็นสมวรสั่เป็นอย่าอื่นอันเนื่อาสภาพและวามำเป็นแห่เอสารนั้น
ในรีที่ไม่อยู่ในบัับ้อส่เอสารามวรรหนึ่ เมื่อมีเอสารใ้เป็นพยานหลัานในั้นศาล ให้อ่านหรือส่ใหู้่วามรวู ถ้าู่วามฝ่ายใ้อารสำเนา ศาลมีอำนาสั่ให้ฝ่ายที่อ้าเอสารนั้นส่สำเนาให้อีฝ่ายหนึ่ามที่เห็นสมวร
ถ้าู่วามฝ่ายใไม่ส่เอสารามวรรหนึ่หรือสำเนาเอสารามวรรสอ หรือไม่ส่พยานเอสารหรือพยานวัถุามมารา ๑๗๓/๒ วรรหนึ่ ให้ศาลมีอำนาไม่รับฟัพยานหลัานนั้น เว้นแ่ศาลเห็นว่าเป็นรีเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรม หรือารไม่ปิบัิัล่าวมิไ้เป็นไปโยใและไม่เสียโอาสในารำเนินีอู่วามอีฝ่ายหนึ่
หมว ๔
พยานวัถุ
มารา ๒๔๑ สิ่ใใ้เป็นพยานวัถุ้อนำมาศาล
ในรีที่นำมาไม่ไ้ ให้ศาลไปรวรายานยัที่ที่พยานวัถุนั้นอยู่ามเวลาและวิธีึ่ศาลเห็นสมวรามลัษะแห่พยานวัถุ
มารา ๒๔๒ ในระหว่าสอบสวน ไ่สวนมูลฟ้อหรือพิารา สิ่อึ่เป็นพยานวัถุ้อใหู้่วามหรือพยานรวู
ถ้ามีารแ้ห่อหรือทำลายรา ารห่อหรือีราใหม่ให้ทำ่อหน้าู่วามหรือพยานที่เี่ยว้อนั้น
หมว ๕[๑๖๑]
ผู้เี่ยวา
มารา ๒๔๓[๑๖๒] ผู้ใโยอาีพหรือมิใ่็าม มีวามเี่ยวาในารใ ๆ เ่น ในทาวิทยาศาสร์ ศิลปะ ฝีมือ พาิยาร ารแพทย์ หรือหมาย่าประเทศ และึ่วามเห็นอผู้นั้นอามีประโยน์ในารวินิัยี ในารสอบสวน ไ่สวนมูลฟ้อหรือพิารา อาเป็นพยานในเรื่อ่า ๆ เป็น้นว่า รวร่าายหรือิอผู้เสียหาย ผู้้อหา หรือำเลย รวลายมือ ทำารทลอหรือิารอย่าอื่น ๆ
ผู้เี่ยวาอาทำวามเห็นเป็นหนัสือ็ไ้แ่้อส่สำเนาหนัสือัล่าวให้ศาลและู่วามอีฝ่ายหนึ่ทราบ และ้อมาเบิวามประอบหนัสือนั้น เว้นแ่มีเหุำเป็น หรือู่วามไม่ิใัถามผู้เี่ยวานั้น ศาละให้รับฟัวามเห็นเป็นหนัสือัล่าวโยผู้เี่ยวาไม่้อมาเบิวามประอบ็ไ้
ในรีที่ผู้เี่ยวา้อมาเบิวามประอบ ให้ส่สำเนาหนัสือัล่าว่อศาลในำนวนที่เพียพอล่วหน้าไม่น้อยว่าเ็วัน่อนวันเบิวามเพื่อใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่มารับไป
ในารเบิวามประอบ ผู้เี่ยวาะอ่าน้อวามที่เียนมา็ไ้
มารา ๒๔๔[๑๖๓] ถ้าศาลหรือพนัานฝ่ายปรอหรือำรวั้นผู้ให่เห็นำเป็นเนื่อในารไ่สวนมูลฟ้อ พิารา หรือสอบสวน ที่ะ้อรวศพ แม้ว่าะไ้บรรุหรือฝัแล้ว็าม ให้มีอำนาสั่ให้เอาศพนั้นให้ผู้เี่ยวารวไ้ แ่ารระทำามำสั่ัล่าวะ้อำนึถึหลัทาศาสนาและไม่่อให้เิอันรายร้ายแรอย่าอื่น
มารา ๒๔๔/๑[๑๖๔] ในรีวามผิอาาที่มีอัราโทษำุ หามีวามำเป็น้อใ้พยานหลัานทาวิทยาศาสร์เพื่อพิสูน์้อเท็ริใที่เป็นประเ็นสำัแห่ี ให้ศาลมีอำนาสั่ให้ทำารรวพิสูน์บุล วัถุ หรือเอสารใ โยวิธีารทาวิทยาศาสร์ไ้
ในรีที่ารรวพิสูน์ามวรรหนึ่ ำเป็น้อรวเ็บัวอย่าเลือ เนื้อเยื่อ ผิวหนั เส้นผมหรือน น้ำลาย ปัสสาวะ อุาระ สารัหลั่ สารพันธุรรมหรือส่วนประอบอร่าายาู่วามหรือบุลใ ให้ศาลมีอำนาสั่ให้แพทย์หรือผู้เี่ยวาำเนินารรวัล่าวไ้ แ่้อระทำเพียเท่าที่ำเป็นและสมวรโยใ้วิธีารที่่อให้เิวามเ็บปวน้อยที่สุเท่าที่ะระทำไ้ทั้ะ้อไม่เป็นอันราย่อร่าายหรืออนามัยอบุลนั้น และู่วามหรือบุลที่เี่ยว้อ้อให้วามยินยอม หาู่วามฝ่ายใไม่ยินยอมหรือระทำารป้อปััวามิให้บุลที่เี่ยว้อให้วามยินยอมโยไม่มีเหุอันสมวร ให้สันนิษานไว้เบื้อ้นว่า้อเท็ริเป็นไปามทีู่่วามฝ่ายร้ามล่าวอ้า
ในรีที่พยานหลัานทาวิทยาศาสร์สามารถพิสูน์ให้เห็นถึ้อเท็ริที่อาทำให้ศาลวินิัยี้าีไ้โยไม่้อสืบพยานหลัานอื่นอี หรือมีเหุอันวรเื่อว่าหามีารเนิ่น้าว่าะนำพยานหลัานทาวิทยาศาสร์อันสำัมาสืบในภายหน้าพยานหลัานนั้นะสูเสียไปหรือยาแ่ารรวพิสูน์ เมื่อู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ร้ออหรือเมื่อศาลเห็นสมวร ศาลอาสั่ให้ทำารรวพิสูน์ทาวิทยาศาสร์ามวามในวรรหนึ่และวรรสอไ้ทันทีโยไม่ำ้อรอให้ถึำหนวันสืบพยานามปิ ทั้นี้ ให้นำบทบััิในมารา ๒๓๗ ทวิ มาใ้บัับโยอนุโลม
่าใ้่ายในารรวพิสูน์ามมารานี้ให้สั่่ายาบประมาามระเบียบที่ะรรมารบริหารศาลยุิธรรมำหนโยวามเห็นอบาระทรวารลั
(๑) ้อเท็ริึ่รู้ันอยู่ทั่วไป
(๒) ้อเท็ริึ่ไม่อาโ้แย้ไ้ หรือ
(๓) ้อเท็ริทีู่่วามรับหรือถือว่ารับันแล้วในศาล
มารา ๘๔/๑[๕๓] ู่วามฝ่ายใล่าวอ้า้อเท็ริเพื่อสนับสนุนำู่วามอน ใหู้่วามฝ่ายนั้นมีภาระารพิสูน์้อเท็รินั้น แ่ถ้ามี้อสันนิษานไว้ในหมายหรือมี้อสันนิษานที่วระเป็นึ่ปราาสภาพปิธรรมาอเหุาร์เป็นุแู่่วามฝ่ายใ ู่วามฝ่ายนั้น้อพิสูน์เพียว่านไ้ปิบัิามเื่อนไแห่ารที่นะไ้รับประโยน์า้อสันนิษานนั้นรบถ้วนแล้ว
มารา ๘๕ ู่วามฝ่ายที่มีหน้าที่้อนำสืบ้อเท็ริย่อมมีสิทธิที่ะนำพยานหลัานใ ๆ มาสืบไ้ภายใ้บัับแห่ประมวลหมายนี้ หรือหมายอื่นอันว่า้วยารรับฟัพยานหลัานและารยื่นพยานหลัาน
มารา ๘๖ เมื่อศาลเห็นว่าพยานหลัานใเป็นพยานหลัานที่รับฟัไม่ไ้็ีหรือเป็นพยานหลัานที่รับฟัไ้ แ่ไ้ยื่นฝ่าฝืน่อบทบััิแห่ประมวลหมายนี้ ให้ศาลปิเสธไม่รับพยานหลัานนั้นไว้
เมื่อศาลเห็นว่าพยานหลัานใฟุ่มเฟือยเินสมวร หรือประวิให้ั้า หรือไม่เี่ยวแ่ประเ็น ให้ศาลมีอำนาารสืบพยานหลัานเ่นว่านั้น หรือพยานหลัานอื่น่อไป
เมื่อศาลเห็นว่าเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมเป็นารำเป็นที่ะ้อนำพยานหลัานอื่นอันเี่ยวับประเ็นในีมาสืบเพิ่มเิม ให้ศาลทำารสืบพยานหลัาน่อไป ึ่อารวมทั้ารที่ะเรียพยานที่สืบแล้วมาสืบใหม่้วย โยไม่้อมีฝ่ายใร้ออ
มารา ๘๗ ห้ามมิให้ศาลรับฟัพยานหลัานใเว้นแ่
(๑) พยานหลัานนั้นเี่ยวถึ้อเท็ริทีู่่วามฝ่ายหนึ่ฝ่ายใในีะ้อนำสืบ และ
(๒) ู่วามฝ่ายที่อ้าพยานหลัานไ้แสวามำนที่ะอ้าอิพยานหลัานนั้นัที่บััิไว้ในมารา ๘๘ และ ๙๐ แ่ถ้าศาลเห็นว่า เพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรม ำเป็นะ้อสืบพยานหลัานอันสำัึ่เี่ยวับประเ็น้อสำัในี โยฝ่าฝืน่อบทบััิออนุมารานี้ ให้ศาลมีอำนารับฟัพยานหลัานเ่นว่านั้นไ้
มารา ๘๘[๕๔] เมื่อู่วามฝ่ายใมีวามำนที่ะอ้าอิเอสารบับใหรือำเบิวามอพยานนใ หรือมีวามำนที่ะให้ศาลรวบุล วัถุ สถานที่ หรืออ้าอิวามเห็นอผู้เี่ยวาที่ศาลั้หรือวามเห็นอผู้มีวามรู้เี่ยวา เพื่อเป็นพยานหลัานสนับสนุน้ออ้าหรือ้อเถียอน ใหู้่วามฝ่ายนั้นยื่นบัีระบุพยาน่อศาล่อนวันสืบพยานไม่น้อยว่าเ็วัน โยแสเอสารหรือสภาพอเอสารที่ะอ้า และรายื่อ ที่อยู่อบุล ผู้มีวามรู้เี่ยวา วัถุ หรือสถานที่ึู่่วามฝ่ายนั้นระบุอ้าเป็นพยานหลัาน หรืออให้ศาลไปรว หรืออให้ั้ผู้เี่ยวาแล้วแ่รี พร้อมทั้สำเนาบัีระบุพยานัล่าวในำนวนที่เพียพอ เพื่อใหู้่วามฝ่ายอื่นมารับไปาเ้าพนัานศาล[๕๕]
ถ้าู่วามฝ่ายใมีวามำนะยื่นบัีระบุพยานเพิ่มเิม ให้ยื่นำแถลอระบุพยานเพิ่มเิม่อศาลพร้อมับบัีระบุพยานเพิ่มเิมและสำเนาบัีระบุพยานเพิ่มเิมัล่าวไ้ภายในสิบห้าวันนับแ่วันสืบพยาน
เมื่อระยะเวลาที่ำหนให้ยื่นบัีระบุพยานามวรรหนึ่หรือวรรสอ แล้วแ่รี ไ้สิ้นสุลแล้ว ถ้าู่วามฝ่ายใึ่ไ้ยื่นบัีระบุพยานไว้แล้ว มีเหุอันสมวรแสไ้ว่านไม่สามารถทราบไ้ว่า้อนำพยานหลัานบาอย่ามาสืบเพื่อประโยน์อน หรือไม่ทราบว่าพยานหลัานบาอย่าไ้มีอยู่ หรือมีเหุอันสมวรอื่นใ หรือถ้าู่วามฝ่ายใึ่มิไ้ยื่นบัีระบุพยานแสให้เป็นที่พอใแ่ศาลไ้ว่า มีเหุอันสมวรที่ไม่สามารถยื่นบัีระบุพยานามำหนเวลาัล่าวไ้ ู่วามฝ่ายนั้นอายื่นำร้อออนุาอ้าพยานหลัานเ่นว่านั้น่อศาลพร้อมับบัีระบุพยานและสำเนาบัีระบุพยานัล่าวไม่ว่าเวลาใ ๆ ่อนพิพาษาี และถ้าศาลเห็นว่า เพื่อให้ารวินิัยี้า้อสำัแห่ประเ็นเป็นไปโยเที่ยธรรม ำเป็นะ้อสืบพยานหลัานเ่นว่านั้น ็ให้ศาลอนุาามำร้อ
มารา ๘๙[๕๖] ู่วามฝ่ายใประส์ะนำสืบพยานหลัานอนเพื่อพิสูน์่อพยานอู่วามฝ่ายอื่นในรี่อไปนี้
(๑) หัล้าหรือเปลี่ยนแปลแ้ไถ้อยำพยานใน้อวามทั้หลายึ่พยานเ่นว่านั้นเป็นผู้รู้เห็นหรือ
(๒) พิสูน์้อวามอย่าหนึ่อย่าใอันเี่ยว้วยารระทำ ถ้อยำ เอสาร หรือพยานหลัานอื่นใึ่พยานเ่นว่านั้นไ้ระทำึ้น
ใหู้่วามฝ่ายนั้นถาม้านพยานัล่าวเสียในเวลาที่พยานเบิวาม เพื่อให้พยานมีโอาสอธิบายถึ้อวามเหล่านั้น แม้ว่าพยานนั้นะมิไ้เบิวามถึ้อวามัล่าว็าม
ในรีทีู่่วามฝ่ายนั้นมิไ้ถาม้านพยานอู่วามฝ่ายอื่นไว้ัล่าวมา้า้นแล้ว ่อมานำพยานหลัานมาสืบถึ้อวามนั้น ู่วามฝ่ายอื่นที่สืบพยานนั้นไว้อบที่ะั้านไ้ในะทีู่่วามฝ่ายนั้นนำพยานหลัานมาสืบ และในรีเ่นว่านี้ ให้ศาลปิเสธไม่ยอมรับฟัพยานหลัานเ่นว่ามานั้น
ในรีทีู่่วามฝ่ายที่ประส์ะนำสืบพยานหลัานเพื่อพิสูน์่อพยานามวรรหนึ่แสให้เป็นที่พอใอศาลว่า เมื่อเวลาพยานเบิวามนั้นนไม่รู้หรือไม่มีเหุอันวรรู้ถึ้อวามัล่าวมาแล้ว หรือถ้าศาลเห็นว่าเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมำเป็น้อสืบพยานหลัานเ่นว่านี้ศาละยอมรับฟัพยานหลัานเ่นว่านี้็ไ้ แ่ในรีเ่นนี้ ู่วามอีฝ่ายหนึ่ะอให้เรียพยานหลัานที่เี่ยว้อมาสืบอี็ไ้ หรือเมื่อศาลเห็นสมวระเรียมาสืบเอ็ไ้
มารา ๙๐[๕๗] ใหู้่วามฝ่ายที่อ้าอิเอสารเป็นพยานหลัานเพื่อสนับสนุน้ออ้าหรือ้อเถียอนามมารา ๘๘ วรรหนึ่ ยื่น่อศาลและส่ใหู้่วามฝ่ายอื่นึ่สำเนาเอสารนั้น่อนวันสืบพยานไม่น้อยว่าเ็วัน
ในรีทีู่่วามฝ่ายใยื่นำแถลหรือำร้อออนุาอ้าอิเอสารเป็นพยานหลัานามมารา ๘๘ วรรสอหรือวรรสาม ให้ยื่น่อศาลและส่ใหู้่วามฝ่ายอื่นึ่สำเนาเอสารนั้นพร้อมับารยื่นำแถลหรือำร้อัล่าว เว้นแ่ศาละอนุาให้ยื่นสำเนาเอสารภายหลัเมื่อมีเหุอันสมวร
ู่วามฝ่ายที่อ้าอิพยานหลัานไม่้อยื่นสำเนาเอสาร่อศาล และไม่้อส่สำเนาเอสารใหู้่วามฝ่ายอื่นในรีั่อไปนี้
(๑) เมื่อู่วามฝ่ายใอ้าอิเอสารเป็นุึู่่วามฝ่ายอื่นทราบีอยู่แล้วหรือสามารถรวราให้ทราบไ้โย่ายถึวามมีอยู่และวามแท้ริแห่เอสารนั้น เ่น หมายโ้อบระหว่าู่วามในี หรือสมุบัีาร้า และสมุบัีอธนาารหรือเอสารในสำนวนีเรื่ออื่น
(๒) เมื่อู่วามฝ่ายใอ้าอิเอสารบับเียวหรือหลายบับที่อยู่ในวามรอบรออู่วามฝ่ายอื่นหรืออบุลภายนอ
(๓) ถ้าารัสำเนาเอสาระทำให้ระบวนพิาราล่า้าเป็นที่เสื่อมเสียแู่่วามึ่อ้าอิเอสารนั้น หรือมีเหุผลแสว่าไม่อาัสำเนาเอสารให้เสร็ภายในำหนเวลาที่ให้ยื่นสำเนาเอสารนั้น
รีาม (๑) หรือ (๓) ใหู้่วามฝ่ายที่อ้าอิเอสารยื่นำอฝ่ายเียวโยทำเป็นำร้อ่อศาล ออนุาารยื่นสำเนาเอสารนั้นและอยื่น้นบับเอสารแทน เพื่อให้ศาลหรือู่วามฝ่ายอื่นรวูามเื่อนไที่ศาลเห็นสมวรำหน
รีาม (๒) ใหู้่วามฝ่ายที่อ้าอิเอสารอให้ศาลมีำสั่เรียเอสารนั้นมาาผู้รอบรอามมารา ๑๒๓ โย้อยื่นำร้อ่อศาลภายในำหนเวลาามวรรหนึ่หรือวรรสอ แล้วแ่รี และใหู้่วามฝ่ายนั้นมีหน้าที่ิามเพื่อให้ไ้เอสารัล่าวมาภายในเวลาที่ศาลำหน
มารา ๙๑ ู่วามทั้สอฝ่าย่ามีสิทธิที่ะอ้าอิพยานหลัานร่วมันไ้
มารา ๙๒ ถ้าู่วามหรือบุลใะ้อเบิวามหรือนำพยานหลัานนิใ ๆ มาแส และำเบิวามหรือพยานหลัานนั้นอาเปิเผย
(๑) หนัสือราารหรือ้อวามอันเี่ยวับานอแผ่นินึ่โยสภาพะ้อรัษาเป็นวามลับไว้ั่วราวหรือลอไป และู่วามหรือบุลนั้นเป็นผู้รัษาไว้ หรือไ้ทราบมาโยำแหน่ราาร หรือในหน้าที่ราาร หรือึ่ราารอื่นใ
(๒) เอสารหรือ้อวามที่เป็นวามลับใ ๆ ึ่นไ้รับมอบหมายหรือบอเล่าาลูวามในานะที่นเป็นทนายวาม
(๓) ารประิษ์ แบบ หรือารานอื่น ๆ ึ่ไ้รับวามุ้มรอามหมายไม่ให้เปิเผย
ู่วามหรือบุลเ่นว่านั้นอบที่ะปิเสธไม่ยอมเบิวามหรือนำพยานหลัานนั้น ๆ มาแสไ้ เว้นแ่ะไ้รับอนุาาพนัานเ้าหน้าที่หรือผู้ที่เี่ยว้อให้เปิเผยไ้
เมื่อู่วามหรือบุลใปิเสธไม่ยอมเบิวามหรือนำพยานหลัานมาแสัล่าวมาแล้ว ให้ศาลมีอำนาที่ะหมายเรียพนัานเ้าหน้าที่หรือบุลที่เี่ยว้อให้มาศาลและให้ี้แ้อวามามที่ศาล้อารเพื่อวินิัยว่า ารปิเสธนั้นอบ้วยเหุผลหรือไม่ ถ้าศาลเห็นว่า ารปิเสธนั้นไม่มีเหุผลฟัไ้ ศาลมีอำนาออำสั่มิใหู้่วามหรือบุลเ่นว่านั้นยประโยน์แห่มารานี้ึ้นใ้ และบัับให้เบิวามหรือนำพยานหลัานนั้นมาแสไ้
มารา ๙๓[๕๘] ารอ้าเอสารเป็นพยานหลัานให้ยอมรับฟัไ้เพาะ้นบับเอสารเท่านั้น เว้นแ่
(๑) เมื่อู่วามที่เี่ยว้อทุฝ่ายลันว่าสำเนาเอสารนั้นถู้อแล้วให้ศาลยอมรับฟัสำเนาเ่นว่านั้นเป็นพยานหลัาน
(๒) ถ้า้นบับเอสารนำมาไม่ไ้ เพราะถูทำลายโยเหุสุวิสัย หรือสูหาย หรือไม่สามารถนำมาไ้โยประารอื่น อันมิใ่เิาพฤิาร์ที่ผู้อ้า้อรับผิอบ หรือเมื่อศาลเห็นว่าเป็นรีำเป็นและเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมที่ะ้อสืบสำเนาเอสารหรือพยานบุลแทน้นบับเอสารที่นำมาไม่ไ้นั้น ศาละอนุาให้นำสำเนาหรือพยานบุลมาสืบ็ไ้
(๓) ้นบับเอสารที่อยู่ในวามอารัาหรือในวามวบุมอทาราารนั้นะนำมาแสไ้่อเมื่อไ้รับอนุาาทาราารที่เี่ยว้อเสีย่อน อนึ่ สำเนาเอสารึ่ผู้มีอำนาหน้าที่ไ้รับรอว่าถู้อแล้ว ให้ถือว่าเป็นอันเพียพอในารที่ะนำมาแส เว้นแ่ศาละไ้ำหนเป็นอย่าอื่น
(๔) เมื่อู่วามฝ่ายที่ถูู่วามอีฝ่ายหนึ่อ้าอิเอสารมาเป็นพยานหลัานยันนมิไ้ั้านารนำเอสารนั้นมาสืบามมารา ๑๒๕ ให้ศาลรับฟัสำเนาเอสารเ่นว่านั้นเป็นพยานหลัานไ้ แ่ทั้นี้ไม่ัอำนาศาลามมารา ๑๒๕ วรรสาม
มารา ๙๔ เมื่อใมีหมายบัับให้้อมีพยานเอสารมาแส ห้ามมิให้ศาลยอมรับฟัพยานบุลในรีอย่าใอย่าหนึ่ั่อไปนี้ แม้ถึว่าู่วามอีฝ่ายหนึ่ะไ้ยินยอม็ี
() อสืบพยานบุลแทนพยานเอสาร เมื่อไม่สามารถนำเอสารมาแส
() อสืบพยานบุลประอบ้ออ้าอย่าใอย่าหนึ่ เมื่อไ้นำเอสารมาแสแล้วว่า ยัมี้อวามเพิ่มเิม ัทอน หรือเปลี่ยนแปลแ้ไ้อวามในเอสารนั้นอยู่อี
แ่ว่าบทบััิแห่มารานี้ มิให้ใ้บัับในรีที่บััิไว้ในอนุมารา (๒) แห่มารา ๙๓ และมิให้ถือว่าเป็นารัสิทธิู่วามในอันที่ะล่าวอ้าและนำพยานบุลมาสืบประอบ้ออ้าว่า พยานเอสารที่แสนั้นเป็นเอสารปลอมหรือไม่ถู้อทั้หม หรือแ่บาส่วน หรือสัาหรือหนี้อย่าอื่นที่ระบุไว้ในเอสารนั้นไม่สมบูร์ หรือู่วามอีฝ่ายหนึ่ีวามหมายผิ
มารา ๙๕ ห้ามมิให้ยอมรับฟัพยานบุลใเว้นแ่บุลนั้น
(๑) สามารถเ้าใและอบำถามไ้ และ
(๒) เป็นผู้ที่ไ้เห็น ไ้ยิน หรือทราบ้อวามเี่ยวในเรื่อที่ะให้ารเป็นพยานนั้นมา้วยนเอโยร แ่วามใน้อนี้ให้ใ้ไ้่อเมื่อไม่มีบทบััิแห่หมายโยัแ้หรือำสั่อศาลว่าให้เป็นอย่าอื่น
ถ้าศาลไม่ยอมรับไว้ึ่ำเบิวามอบุลใ เพราะเห็นว่าบุลนั้นะเป็นพยานหรือให้ารัล่าว้า้นไม่ไ้ และู่วามฝ่ายที่เี่ยว้อร้อั้าน่อนที่ศาละำเนินี่อไป ให้ศาลรายานระบุนามพยาน เหุผลที่ไม่ยอมรับและ้อั้านอู่วามฝ่ายที่เี่ยว้อไว้ ส่วนเหุผลทีู่่วามฝ่ายั้านยึ้นอ้านั้น ให้ศาลใุ้ลพินิลไว้ในรายานหรือำหนใหู้่วามฝ่ายนั้นยื่นำแถล่อศาลเพื่อรวมไว้ในสำนวน
มารา ๙๕/๑[๕๙] ้อวามึ่เป็นารบอเล่าที่พยานบุลในำมาเบิวาม่อศาล็ี หรือที่บันทึไว้ในเอสารหรือวัถุอื่นใึ่ไ้อ้าเป็นพยานหลัาน่อศาล็ี หานำเสนอเพื่อพิสูน์วามริแห่้อวามนั้น ให้ถือเป็นพยานบอเล่า
ห้ามมิให้ศาลรับฟัพยานบอเล่า เว้นแ่
(๑) ามสภาพ ลัษะ แหล่ที่มา และ้อเท็ริแวล้อมอพยานบอเล่านั้น น่าเื่อว่าะพิสูน์วามริไ้ หรือ
(๒) มีเหุำเป็นเนื่อาไม่สามารถนำบุลึ่เป็นผู้ที่ไ้เห็น ไ้ยิน หรือทราบ้อวามเี่ยวในเรื่อที่ะให้ารเป็นพยานนั้น้วยนเอโยรมาเป็นพยานไ้ และมีเหุผลสมวรเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมที่ะรับฟัพยานบอเล่านั้น
ในรีที่ศาลเห็นว่าไม่วรรับไว้ึ่พยานบอเล่าใ ให้นำวามในมารา ๙๕ วรรสอ มาใ้บัับโยอนุโลม
มารา ๙๖ พยานที่เป็นนหูหนว หรือเป็นใบ้หรือทั้หูหนวและเป็นใบ้นั้นอาถูถามหรือให้ำอบโยวิธีเียนหนัสือ หรือโยวิธีอื่นใที่สมวรไ้ และำเบิวามอบุลนั้น ๆ ให้ถือว่าเป็นำพยานบุลามประมวลหมายนี้
มารา ๙๗ ู่วามฝ่ายหนึ่ ะอ้าู่วามอีฝ่ายหนึ่เป็นพยานอนหรือะอ้านเอเป็นพยาน็ไ้
มารา ๙๘ ู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ะอ้าบุลใเป็นพยานอน็ไ้เมื่อบุลนั้นเป็นผู้มีวามรู้เี่ยวาในศิลป วิทยาศาสร์ ารฝีมือ าร้า หรือารานที่ทำหรือในหมาย่าประเทศ และึ่วามเห็นอพยานอาเป็นประโยน์ในารวินิัยี้า้อวามในประเ็น ทั้นี้ ไม่ว่าพยานะเป็นผู้มีอาีพในารนั้นหรือไม่
มารา ๙๙ ถ้าศาลเห็นว่า ำเป็นที่ะ้อรวบุล วัถุ สถานที่หรือั้ผู้เี่ยวาามที่บััิไว้ในมารา ๑๒๙ และ ๑๓๐ เมื่อศาลเห็นสมวร ไม่ว่าารพิาราีะอยู่ในั้นใ หรือเมื่อมีำออู่วามฝ่ายใภายใ้บัับแห่บทบััิมารา ๘๗ และ ๘๘ ให้ศาลมีอำนาออำสั่ำหนารรวหรือารแ่ั้ผู้เี่ยวาเ่นว่านั้นไ้
บทบััิแห่มารานี้ไม่ัสิทธิอู่วามในอันที่ะเรียบุลผู้มีวามรู้เี่ยวามาเป็นพยานฝ่ายนไ้
มารา ๑๐๐[๖๐] ู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ึ่ประส์ะอ้าอิ้อเท็ริใและอใหู้่วามฝ่ายอื่นอบว่าะรับรอ้อเท็รินั้นว่าถู้อหรือไม่ อาส่ำบอล่าวเป็นหนัสือแ้รายาร้อเท็รินั้นไปใหู้่วามฝ่ายอื่น่อนวันสืบพยานไม่น้อยว่าเ็วัน[๖๑]
ถ้าู่วามฝ่ายอื่นไ้รับำบอล่าวโยอบแล้ว เมื่อู่วามฝ่ายที่ส่ำบอล่าวร้ออ่อศาลในวันสืบพยาน ให้ศาลสอบถามู่วามฝ่ายอื่นว่าะยอมรับ้อเท็ริามที่ไ้รับำบอล่าวนั้นว่าถู้อหรือไม่ แล้วให้ศาลำอบไว้ในรายานระบวนพิารา ถ้าู่วามฝ่ายนั้นไม่อบำถามเี่ยวับ้อเท็ริใ หรือปิเสธ้อเท็ริใโยไม่มีเหุแห่ารปิเสธโยัแ้ ให้ถือว่ายอมรับ้อเท็รินั้นแล้ว เว้นแ่ศาละเห็นว่าู่วามฝ่ายนั้นไม่อยู่ในวิสัยที่ะอบหรือแสเหุแห่ารปิเสธโยัแ้ในะนั้น ศาละมีำสั่ใหู้่วามฝ่ายนั้นทำำแถลเี่ยวับ้อเท็รินั้นมายื่น่อศาลภายในระยะเวลาที่ศาลเห็นสมวร็ไ้
บทบััิแห่มารานี้ให้ใ้บัับแ่เรื่อเอสารทั้หมหรือบับใบับหนึ่ทีู่่วามแสวามำนะอ้าอิ้วยโยอนุโลม แ่้อส่สำเนาเอสารนั้นไปพร้อมับำบอล่าวและ้อมี้นบับเอสารนั้นใหู้่วามฝ่ายอื่นรวูไ้เมื่อ้อาร เว้นแ่้นบับเอสารนั้นอยู่ในวามรอบรออู่วามฝ่ายอื่นหรืออบุลภายนอ
มารา ๑๐๑ ถ้าบุลใเรว่า พยานหลัานึ่นอา้ออ้าอิในภายหน้าะสูหายหรือยาแ่ารนำมา หรือถ้าู่วามฝ่ายใในีเรว่าพยานหลัานึ่นำนะอ้าอิะสูหายเสีย่อนที่ะนำมาสืบ หรือเป็นารยาที่ะนำมาสืบในภายหลับุลนั้นหรือู่วามฝ่ายนั้นอายื่นำอ่อศาลโยทำเป็นำร้ออหรือำร้อให้ศาลมีำสั่ให้สืบพยานหลัานนั้นไว้ทันที
เมื่อศาลไ้รับำอเ่นว่านั้น ให้ศาลหมายเรียผู้อและู่วามอีฝ่ายหนึ่หรือบุลภายนอที่เี่ยว้อมายัศาล และเมื่อไ้ฟับุลเหล่านั้นแล้ว ให้ศาลสั่ำอามที่เห็นสมวร ถ้าศาลสั่อนุาามำอแล้ว ให้สืบพยานไปามที่บััิไว้ในประมวลหมายนี้ ส่วนรายานและเอสารอื่น ๆ ที่เี่ยว้อับารนั้นให้ศาลเ็บรัษาไว้
ในรีทีู่่วามอีฝ่ายหนึ่หรือบุลภายนอที่เี่ยว้อไม่มีภูมิลำเนาอยู่ในราอาาัรและยัมิไ้เ้ามาในีนั้น เมื่อศาลไ้รับำอามวรรหนึ่ ให้ศาลสั่ำอนั้นอย่าำออันอาทำไ้แ่ฝ่ายเียว ถ้าศาลสั่อนุาามำอแล้วให้สืบพยานไปฝ่ายเียว[๖๒]
มารา ๑๐๑/๑[๖๓] ในรีที่มีเหุุเินึ่ำเป็น้อสืบพยานหลัานใเป็นารเร่่วนและไม่สามารถแ้ใหู้่วามฝ่ายอื่นทราบ่อนไ้ เมื่อมีารยื่นำอามมารา ๑๐๑ พร้อมับำฟ้อหรือำให้ารหรือภายหลัานั้น ู่วามฝ่ายที่อะยื่นำอฝ่ายเียวโยทำเป็นำร้อรวมไป้วย เพื่อให้ศาลมีำสั่โยไม่ั้า็ไ้ และถ้าำเป็นะอให้ศาลมีำสั่ให้ยึหรือให้ส่่อศาลึ่เอสารหรือวัถุที่ะใ้เป็นพยานหลัานที่อสืบไว้่อน้วย็ไ้
ำร้อามวรรหนึ่้อบรรยายถึ้อเท็ริที่แสว่ามีเหุุเินึ่ำเป็น้อสืบพยานหลัานใโยเร่่วนและไม่สามารถแ้ใหู้่วามฝ่ายอื่นทราบ่อนไ้ รวมทั้วามเสียหายที่ะเิึ้นาารที่มิไ้มีารสืบพยานหลัานัล่าว ส่วนในรีที่ะอให้ศาลมีำสั่ให้ยึหรือให้ส่่อศาลึ่เอสารหรือวัถุที่ะใ้เป็นพยานหลัาน ำร้อนั้น้อบรรยายถึ้อเท็ริที่แสถึวามำเป็นที่ะ้อยึหรือให้ส่เอสารหรือวัถุนั้นว่ามีอยู่อย่าไร ในารนี้ห้ามมิให้ศาลอนุาามำร้อนั้น เว้นแ่ะเป็นที่พอใอศาลาารไ่สวนว่ามีเหุุเินและมีวามำเป็นามำร้อนั้นริ แ่ทั้นี้ไม่ัสิทธิู่วามฝ่ายอื่นที่ะอให้ศาลออหมายเรียพยานัล่าวมาศาล เพื่อถาม้านและำเนินารามมารา ๑๑๗ ในภายหลั หาไม่อาำเนินารัล่าวไ้ ศาล้อใ้วามระมัระวัในารั่น้ำหนัพยานหลัาน
มารา ๑๐๑/๒[๖๔] ในรีที่ศาลมีำสั่อนุาามำอให้ยึหรือให้ส่เอสารหรือวัถุที่ะใ้เป็นพยานหลัาน ศาลอาำหนเื่อนไอย่าใามที่เห็นสมวร และะสั่้วยว่าให้ผู้อนำเินหรือหาประันามำนวนที่เห็นสมวรมาวาศาลเพื่อารำระ่าสินไหมทแทนสำหรับวามเสียหายที่อาเิึ้นแ่บุลใ เนื่อาศาลไ้มีำสั่โยมีวามเห็นหลไปว่ามีเหุำเป็นโยวามผิหรือเลินเล่ออผู้อ็ไ้
ให้นำวามในมารา ๒๖๑ มารา ๒๖๒ มารา ๒๖๓ มารา ๒๖๗ มารา ๒๖๘ และมารา ๒๖๙ มาใ้บัับแ่รีามวรรหนึ่โยอนุโลม และในรีที่ทรัพย์ึ่ศาลสั่ยึนั้นเป็นอบุลที่สาม ให้บุลที่สามมีสิทธิเสมือนเป็นำเลยในี และเมื่อหมวามำเป็นที่ะใ้เอสารหรือวัถุนั้นเป็นพยานหลัาน่อไปแล้ว เมื่อศาลเห็นสมวรหรือเมื่อผู้มีสิทธิะไ้รับืนร้ออ ให้ศาลมีำสั่ืนเอสารหรือวัถุนั้นแ่ผู้อ
มารา ๑๐๒ ให้ศาลที่พิาราีเป็นผู้สืบพยานหลัาน โยะสืบในศาลหรือนอศาล ที่ใ ๆ ็ไ้ แล้วแ่ศาละสั่ามที่เห็นสมวรามวามำเป็นแห่สภาพอพยานหลัานนั้น
แ่ถ้าศาลที่พิาราีเห็นเป็นารำเป็น ให้มีอำนามอบให้ผู้พิพาษานในหนึ่ในศาลนั้น หรือั้ให้ศาลอื่นสืบพยานหลัานแทนไ้ ให้ผู้พิพาษาที่รับมอบหรือศาลที่ไ้รับแ่ั้นั้นมีอำนาและหน้าที่เ่นเียวับศาลที่พิาราีรวมทั้อำนาที่ะมอบให้ผู้พิพาษานในหนึ่ในศาลนั้นหรือั้ศาลอื่นให้ทำารสืบพยานหลัานแทน่อไป้วย
ถ้าศาลที่พิาราีไ้แ่ั้ให้ศาลอื่นสืบพยานแทน ู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ะแถล่อศาลที่พิาราีว่า นมีวามำนะไปฟัารพิารา็ไ้ ในรีเ่นนี้ให้ศาลที่ไ้รับแ่ั้แ้วันำหนสืบพยานหลัานให้ผู้อทราบล่วหน้าอย่าน้อยไม่่ำว่าเ็วัน ู่วามที่ไปฟัารพิารานั้นอบที่ะใ้สิทธิไ้เสมือนหนึ่ว่าระบวนพิารานั้นไ้ำเนินในศาลที่พิาราี
ให้ส่สำเนาำฟ้อและำให้ารพร้อม้วยเอสารและหลัานอื่น ๆ อันำเป็นเพื่อสืบพยานหลัานไปยัศาลที่ไ้รับแ่ั้ัล่าวแล้ว ถ้าู่วามฝ่ายที่อ้าอิพยานหลัานนั้นมิไ้แถลวามำนที่ะไปฟัารพิารา ็ให้แ้ไปให้ศาลที่ไ้รับแ่ั้ทราบ้อประเ็นที่ะสืบ เมื่อไ้สืบพยานหลัานเสร็แล้ว ให้เป็นหน้าที่อศาลที่รับแ่ั้ะ้อส่รายานที่ำเป็นและเอสารอื่น ๆ ทั้หมอันเี่ยว้อในารสืบพยานหลัานไปยัศาลที่พิาราี
มารา ๑๐๓ ภายใ้บัับบทบััิแห่ประมวลหมายนี้ว่า้วยารานัารร้อสอ และารับไล่ออนอศาล ห้ามมิให้ศาลที่พิาราี หรือผู้พิพาษาที่รับมอบหมาย หรือศาลที่ไ้รับแ่ั้ัล่าว้า้นทำารสืบพยานหลัานใ โยมิไ้ให้โอาสเ็มที่แู่่วามทุฝ่ายในอันที่ะมาฟัารพิารา และใ้สิทธิเี่ยว้วยระบวนพิาราเ่นว่านั้น ามที่บััิไว้ในประมวลหมายนี้ ไม่ว่าพยานหลัานนั้นู่วามฝ่ายใะเป็นผู้อ้าอิหรือศาลเป็นผู้สั่ให้สืบ
มารา ๑๐๓/๑[๖๕] ในรีทีู่่วามลัน และศาลเห็นเป็นารำเป็นและสมวร ศาลอาแ่ั้เ้าพนัานศาลหรือเ้าพนัานอื่นึู่่วามเห็นอบให้ทำารสืบพยานหลัานส่วนใส่วนหนึ่ที่ะ้อระทำนอศาลแทนไ้
ให้เ้าพนัานผู้ปิบัิหน้าที่ามวรรหนึ่เป็นเ้าพนัานามประมวลหมายอาาและให้นำวามในมารา ๑๐๓ มาใ้บัับโยอนุโลม
มารา ๑๐๓/๒[๖๖] ู่วามฝ่ายที่เี่ยว้ออาร้ออ่อศาลให้ำเนินารสืบพยานหลัานไปามวิธีารทีู่่วามลัน ถ้าศาลเห็นสมวรเพื่อให้ารสืบพยานหลัานเป็นไปโยสะวรวเร็ว และเที่ยธรรม ศาละอนุาามำร้ออนั้น็ไ้ เว้นแ่ารสืบพยานหลัานนั้นะเป็นารไม่อบ้วยหมายหรือั่อวามสบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันีอประาน
มารา ๑๐๓/๓[๖๗] เพื่อให้ารสืบพยานหลัานเป็นไปโยสะว รวเร็ว และเที่ยธรรมประธานศาลีาโยวามเห็นอบอที่ประุมให่อศาลีามีอำนาออ้อำหนใ ๆ เพิ่มเิมเี่ยวับแนวทาารนำสืบพยานหลัานไ้ แ่้อไม่ัหรือแย้ับบทบััิในหมาย
้อำหนอประธานศาลีาามวรรหนึ่ เมื่อประาศในราิานุเบษาแล้ว ให้ใ้บัับไ้
มารา ๑๐๔ ให้ศาลมีอำนาเ็มที่ในอันที่ะวินิัยว่าพยานหลัานทีู่่วามนำมาสืบนั้นะเี่ยวับประเ็นและเป็นอันเพียพอ ให้เื่อฟัเป็นยุิไ้หรือไม่ แล้วพิพาษาีไปามนั้น
ในารวินิัยว่าพยานบอเล่าามมารา ๙๕/๑ หรือบันทึถ้อยำที่ผู้ให้ถ้อยำมิไ้มาศาลามมารา ๑๒๐/๑ วรรสามและวรรสี่ หรือบันทึถ้อยำามมารา ๑๒๐/๒ ะมีน้ำหนัให้เื่อไ้หรือไม่เพียในั้น ศาละ้อระทำ้วยวามระมัระวัโยำนึถึสภาพ ลัษะและแหล่ที่มาอพยานบอเล่าหรือบันทึถ้อยำนั้น้วย[๖๘]
มารา ๑๐๕ ู่วามฝ่ายใไม่ปิบัิามบทบััิแห่ประมวลหมายนี้ ว่า้วยพยานหลัาน ระทำใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่้อเสีย่าฤาธรรมเนียม หรือ่าธรรมเนียมเินว่าที่วรเสีย ่าฤาธรรมเนียมที่เพิ่มึ้นนั้น ให้ถือว่าเป็น่าฤาธรรมเนียมอันไม่ำเป็นามวามหมายแห่มารา ๑๖๖ และใหู้่วามฝ่ายที่่อให้เิึ้นนั้นเป็นผู้ออใ้ให้
หมว ๒
ว่า้วยารมาศาลอพยานและารัถามพยาน
มารา ๑๐๖[๖๙] ในรีทีู่่วามฝ่ายใไม่สามารถนำพยานอนมาศาลไ้เอ ู่วามฝ่ายนั้นอาอ่อศาล่อนวันสืบพยานให้ออหมายเรียพยานนั้นมาศาลไ้ โยศาลอาใหู้่วามฝ่ายนั้นแถลถึวามเี่ยวพันอพยานับ้อเท็ริในีอันำเป็นที่ะ้อออหมายเรียพยานัล่าว้วยและ้อส่หมายเรียพร้อมสำเนาำแถลอผู้อให้พยานรู้ล่วหน้าอย่าน้อยสามวัน
หมายเรียพยาน้อมี้อวามันี้
(๑) ื่อและำบลที่อยู่อพยาน ื่อู่วาม ศาล และทนายวามฝ่ายผู้อ
(๒) สถานที่และวันเวลาึ่พยานะ้อไป
(๓) ำหนโทษที่ะ้อรับในรีที่ไม่ไปามหมายเรียหรือเบิวามเท็
ถ้าศาลเห็นว่าพยานะไม่สามารถเบิวามไ้โยมิไ้ระเรียม ศาละแ้้อเท็ริึ่พยานอาถูัถามลไว้ในหมายเรีย้วย็ไ้
มารา ๑๐๖/๑[๗๐] ห้ามมิให้ออหมายเรียพยานั่อไปนี้
(๑) พระมหาษัริย์ พระราินี พระรัทายาท หรือผู้สำเร็ราารแทนพระอ์ไม่ว่าในรีใ ๆ
(๒) พระภิษุและสามเรในพุทธศาสนา ไม่ว่าในรีใ ๆ
(๓) ผู้ที่ไ้รับเอสิทธิ์หรือวามุ้มันามหมาย
ในรีาม (๒) และ (๓) ให้ศาลหรือผู้พิพาษาที่รับมอบ หรือศาลที่ไ้รับแ่ั้ออำบอล่าวว่าะสืบพยานนั้น สถานที่และวันเวลาใแทนารออหมายเรีย โยในรีาม (๒) ให้ส่ไปยัพยาน ส่วนาม (๓) ให้ส่ำบอล่าวไปยัสำนัานศาลยุิธรรมเพื่อำเนินารามบทบััิว่า้วยารนั้น หรือามหลัหมายระหว่าประเทศ
มารา ๑๐๗ ถ้าศาลเห็นว่าในารสืบสวนหาวามริำเป็น้อไปสืบพยาน สถานที่ึ่้อเท็ริอันประส์ะให้พยานเบิวามนั้นไ้เิึ้น ให้ศาลหรือผู้พิพาษาที่รับมอบ หรือศาลที่ไ้รับแ่ั้เพื่อารนั้นส่หมายเรียไปยัพยานระบุสถานที่และวันเวลาที่ะไปสืบพยาน แล้วสืบพยานไปามนั้น
มารา ๑๐๘[๗๑] พยานที่ไ้รับหมายเรียโยอบัที่บััิไว้ในมารา ๑๐๖ และมารา ๑๐๗ นั้น ำ้อไป สถานที่และามวันเวลาที่ำหนไว้ เว้นแ่มีเหุเ็บป่วยหรือมี้อแ้ัวอันำเป็นอย่าอื่นโยไ้แ้เหุนั้นให้ศาลทราบแล้ว และศาลเห็นว่า้ออ้าหรือ้อแ้ัวนั้นฟัไ้
มารา ๑๐๙ เมื่อพยานนใไ้เบิวามแล้ว ไม่ว่าพยานนั้นะไ้รับหมายเรีย หรือู่วามนำมาเอ็ี พยานนั้นย่อมหมหน้าที่ ๆ ะอยู่ที่ศาลอี่อไป เว้นแ่ศาละไ้สั่ให้พยานนั้นรออยอยู่ามระยะเวลาที่ศาละำหนไว้
มารา ๑๑๐ ถ้าพยานนใทีู่่วามไ้บอล่าววามำนะอ้าอิำเบิวามอพยานโยอบแล้ว ไม่ไปศาลในวันำหนนับสืบพยานนั้น ศาลอบที่ะำเนินารพิารา่อไป และี้าัสินีโยไม่้อสืบพยานเ่นว่านั้นไ้ แ่้ออยู่ภายใ้บัับบทบััิแห่มารา่อไปนี้
มารา ๑๑๑[๗๒] เมื่อศาลเห็นว่าำเบิวามอพยานที่ไม่มาศาลเป็น้อสำัในารวินิัยี้าี
(๑) แ่ศาลเห็นว่า้ออ้าว่าพยานไม่สามารถมาศาลนั้นเป็นเพราะเหุเ็บป่วยอพยาน หรือพยานมี้อแ้ัวอันำเป็นอย่าอื่นที่ฟัไ้ ศาละเลื่อนารนั่พิาราีไปเพื่อให้พยานมาศาลหรือเพื่อสืบพยานนั้น สถานที่และเวลาอันวรแ่พฤิาร์็ไ้ หรือ
(๒) ศาลเห็นว่าพยานไ้รับหมายเรียโยอบแล้ว ใไม่ไปยัศาลหรือไม่ไป สถานที่และามวันเวลาที่ำหนไว้ หรือไ้รับำสั่ศาลให้รออยอยู่แล้วใหลบเสีย ศาละเลื่อนารนั่พิาราีไปและออหมายับและเอาัวพยานััไว้นว่าพยานะไ้เบิวามามวันที่ศาลเห็นสมวร็ไ้ ทั้นี้ ไม่เป็นารลบล้าโทษามที่บััิไว้ในประมวลหมายอาา
มารา ๑๑๒[๗๓] ่อนเบิวามพยานทุน้อสาบานนามลัทธิศาสนาหรือารีประเพีแห่าิอน หรือล่าวำปิาว่าะให้ารามวามสัย์ริเสีย่อน เว้นแ่
(๑) พระมหาษัริย์ พระราินี พระรัทายาท หรือผู้สำเร็ราารแทนพระอ์
(๒) บุลที่มีอายุ่ำว่าสิบห้าปี หรือบุลที่ศาลเห็นว่าหย่อนวามรู้สึผิและอบ
(๓) พระภิษุและสามเรในพุทธศาสนา
(๔) บุลึู่่วามทั้สอฝ่ายลันว่าไม่้อให้สาบานหรือล่าวำปิา
มารา ๑๑๓ พยานทุน้อเบิวาม้วยวาาและห้ามไม่ให้พยานอ่าน้อวามที่เียนมา เว้นแ่ะไ้รับอนุาาศาล หรือเป็นพยานผู้เี่ยวา
มารา ๑๑๔ ห้ามไม่ให้พยานเบิวาม่อหน้าพยานอื่นที่ะเบิวามภายหลัและศาลมีอำนาที่ะสั่พยานอื่นที่อยู่ในห้อพิาราให้ออไปเสียไ้
แ่ถ้าพยานนใเบิวามโยไ้ฟัำพยานน่อนเบิวาม่อหน้านมาแล้ว และู่วามอีฝ่ายหนึ่อ้าว่าศาลไม่วรฟัำเบิวามเ่นว่านี้ เพราะเป็นารผิระเบียบถ้าศาลเห็นว่าำเบิวามเ่นว่านี้เป็นที่เื่อฟัไ้ หรือมิไ้เปลี่ยนแปลไปโยไ้ฟัำเบิวามอพยานน่อน หรือไม่สามารถทำให้ำวินิัยี้าอศาลเปลี่ยนแปลไปไ้ ศาละไม่ฟัว่าำเบิวามเ่นว่านี้เป็นผิระเบียบ็ไ้
มารา ๑๑๕[๗๔] พระมหาษัริย์ พระราินี พระรัทายาท ผู้สำเร็ราารแทนพระอ์หรือพระภิษุและสามเรในพุทธศาสนา แม้มาเป็นพยานะไม่ยอมเบิวามหรืออบำถามใ ๆ ็ไ้สำหรับบุลที่ไ้รับเอสิทธิ์หรือวามุ้มันามหมายะไม่ยอมเบิวามหรืออบำถามใ ๆ ภายใ้เื่อนไที่ำหนไว้ามหมายนั้น ๆ ็ไ้
มารา ๑๑๖ ในเบื้อ้นให้พยานอบำถามเรื่อ นาม อายุ ำแหน่ หรืออาีพภูมิลำเนาและวามเี่ยวพันับู่วาม
แล้วศาลอาปิบัิอย่าใอย่าหนึ่่อไปนี้
(๑) ศาลเป็นผู้ถามพยานเอ ล่าวือ แ้ให้พยานทราบประเ็นและ้อเท็ริ ึ่้อารสืบแล้วให้พยานเบิวามใน้อนั้น ๆ โยวิธีเล่าเรื่อามลำพัหรือโยวิธีอบำถามอศาล หรือ
(๒) ใหู้่วามัถาม และถาม้านพยานไปทีเียว ัที่บััิไว้ในมารา่อไปนี้
มารา ๑๑๗[๗๕] ู่วามฝ่ายที่อ้าพยานอบที่ะั้้อัถามพยานไ้ในทันใที่พยานไ้สาบานนและแสนามมารา ๑๑๒ และ ๑๑๖ แล้ว หรือถ้าศาลเป็นผู้ัถามพยาน่อน ็ใหู้่วามัถามไ้่อเมื่อศาลไ้ัถามเสร็แล้ว
เมื่อู่วามฝ่ายที่้ออ้าพยานไ้ัถามพยานเสร็แล้ว ู่วามอีฝ่ายหนึ่อบที่ะถาม้านพยานนั้นไ้
เมื่อไ้ถาม้านพยานเสร็แล้ว ู่วามฝ่ายที่อ้าพยานอบที่ะถามิไ้
เมื่อไ้ถามิพยานเสร็แล้ว ห้ามมิใหู้่วามฝ่ายใัถามพยานอี เว้นแ่ะไ้รับอนุาาศาล ถ้าู่วามฝ่ายใไ้รับอนุาให้ถามพยานไ้ัล่าวนี้ ู่วามอีฝ่ายหนึ่ย่อมถาม้านพยานไ้อีใน้อที่เี่ยวับำถามนั้น
ู่วามที่ระบุพยานนใไว้ ะไม่ิใสืบพยานนนั้น็ไ้ ในเมื่อพยานนนั้นยัมิไ้เบิวามาม้อถามอศาล หรืออู่วามฝ่ายที่อ้า แ่ถ้าพยานไ้เริ่มเบิวามแล้วพยานอาถูถาม้านหรือถามิไ้
ถ้าพยานเบิวามเป็นปรปัษ์แู่่วามฝ่ายที่อ้านมา ู่วามฝ่ายนั้นอาออนุา่อศาลเพื่อัถามพยานนั้นเสมือนหนึ่พยานนั้นเป็นพยานึู่่วามอีฝ่ายหนึ่อ้ามา
ารัถามพยาน็ี ารั้านพยาน็ี ารถามิพยาน็ี ถ้าู่วามนใไ้ั้ทนายวามไว้หลายน ให้ทนายวามนเียวเป็นผู้ถาม เว้นแ่ศาละเห็นสมวรเป็นอย่าอื่น
มารา ๑๑๘ ในารทีู่่วามฝ่ายที่อ้าพยานะัถามพยาน็ี หรือถามิพยาน็ี ห้ามมิใหู้่วามฝ่ายนั้นใ้ำถามนำ เว้นแู่่วามอีฝ่ายหนึ่ยินยอมหรือไ้รับอนุาาศาล
ในารทีู่่วามฝ่ายที่อ้าพยานะถามิพยาน ห้ามมิใหู้่วามฝ่ายนั้นใ้ำถามอื่นในอาำถามที่เี่ยวับำพยานเบิวามอบำถาม้าน
ไม่ว่าในรีใ ๆ ห้ามไม่ใหู้่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ถามพยาน้วย
(๑) ำถามอันไม่เี่ยวับประเ็นแห่ี
(๒) ำถามที่อาทำให้พยาน หรือู่วามอีฝ่ายหนึ่หรือบุลภายนอ้อรับโทษทาอาา หรือำถามที่เป็นหมิ่นประมาทพยาน เว้นแ่ำถามเ่นว่านั้นเป็น้อสาระสำัในอันที่ะี้า้อพิพาท
ถ้าู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ถามพยานฝ่าฝืน่อบทบััิแห่มารานี้ เมื่อศาลเห็นสมวร หรือเมื่อู่วามอีฝ่ายหนึ่ร้อั้าน ศาลมีอำนาที่ะี้าว่าวรให้ใ้ำถามนั้นหรือไม่ ในรีเ่นนี้ ถ้าู่วามฝ่ายที่เี่ยว้อั้านำี้าอศาล ่อนที่ศาละำเนินี่อไป ให้ศาลไว้ในรายานึ่ำถามและ้อั้าน ส่วนเหุทีู่่วามั้านยึ้นอ้านั้นให้ศาลใุ้ลพินิลไว้ในรายาน หรือำหนใหู้่วามฝ่ายนั้นยื่นำแถลเป็นหนัสือเพื่อรวมไว้ในสำนวน
มารา ๑๑๙ ไม่ว่าเวลาใ ๆ ในระหว่าที่พยานเบิวาม หรือภายหลัที่พยานไ้เบิวามแล้ว แ่่อนมีำพิพาษา ให้ศาลมีอำนาที่ะถามพยาน้วยำถามใ ๆ ามที่เห็นว่าำเป็น เพื่อให้ำเบิวามอพยานบริบูร์ หรือัเนยิ่ึ้น หรือเพื่อสอบสวนถึพฤิาร์ที่ทำให้พยานเบิวามเ่นนั้น
ถ้าพยานสอนหรือว่านั้นเบิวามััน ใน้อสำัแห่ประเ็น เมื่อศาลเห็นสมวรหรือเมื่อู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่มีำอ ให้ศาลมีอำนาเรียพยานเหล่านั้นมาสอบถามปาำพร้อมันไ้
มารา ๑๒๐ ถ้าู่วามฝ่ายใอ้าว่าำเบิวามอพยานนใทีู่่วามอีฝ่ายหนึ่อ้า หรือที่ศาลเรียมาไม่วรเื่อฟั โยเหุผลึ่ศาลเห็นว่ามีมูล ศาลอายอมใหู้่วามฝ่ายนั้นนำพยานหลัานมาสืบสนับสนุน้ออ้าอนไ้แล้วแ่ะเห็นวร
มารา ๑๒๐/๑[๗๖] เมื่อู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่มีำร้อและู่วามอีฝ่ายไม่ั้าน และศาลเห็นสมวรศาลอาอนุาใหู้่วามฝ่ายที่มีำร้อเสนอบันทึถ้อยำทั้หมหรือแ่บาส่วนอผู้ที่นประส์ะอ้าเป็นพยานยืนยัน้อเท็ริหรือวามเห็นอผู้ให้ถ้อยำ่อศาลแทนารัถามผู้ให้ถ้อยำเป็นพยาน่อหน้าศาลไ้
ู่วามที่ประส์ะเสนอบันทึถ้อยำแทนารัถามพยานัล่าวามวรรหนึ่ ะ้อยื่นำร้อแสวามำนพร้อมเหุผล่อศาล่อนวันี้สอสถาน หรือ่อนวันสืบพยาน ในรีที่ไม่มีารี้สอสถาน และให้ศาลพิาราำหนระยะเวลาทีู่่วามะ้อยื่นบันทึถ้อยำัล่าว่อศาลและส่สำเนาบันทึถ้อยำนั้นใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่ทราบล่วหน้าไม่น้อยว่าเ็วัน่อนวันสืบพยานนนั้น เมื่อมีารยื่นบันทึถ้อยำ่อศาลแล้วู่วามที่ยื่นไม่อาอถอนบันทึถ้อยำนั้น บันทึถ้อยำนั้นเมื่อพยานเบิวามรับรอแล้วให้ถือว่าเป็นส่วนหนึ่อำเบิวามอบำัถาม
ให้ผู้ให้ถ้อยำมาศาลเพื่อเบิวามอบำัถามเพิ่มเิม อบำถาม้าน และำถามิอู่วามหาผู้ให้ถ้อยำไม่มาศาล ให้ศาลปิเสธที่ะรับฟับันทึถ้อยำอผู้นั้นเป็นพยานหลัานในีแ่ถ้าศาลเห็นว่าเป็นรีำเป็นหรือมีเหุสุวิสัยที่ผู้ให้ถ้อยำไม่สามารถมาศาลไ้ และเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรม ะรับฟับันทึถ้อยำที่ผู้ให้ถ้อยำมิไ้มาศาลนั้นประอบพยานหลัานอื่น็ไ้
ในรีทีู่่วามลันให้ผู้ให้ถ้อยำไม่้อมาศาล หรือู่วามอีฝ่ายหนึ่ยินยอมหรือไม่ิใถาม้าน ให้ศาลรับฟับันทึถ้อยำัล่าวเป็นพยานหลัานในีไ้
มารา ๑๒๐/๒[๗๗] เมื่อู่วามมีำร้อร่วมันและศาลเห็นสมวร ศาลอาอนุาให้เสนอบันทึถ้อยำยืนยัน้อเท็ริหรือวามเห็นอผู้ให้ถ้อยำึ่มีถิ่นที่อยู่ใน่าประเทศ่อศาลแทนารนำพยานบุลมาเบิวาม่อหน้าศาลไ้ แ่ทั้นี้ไม่ัสิทธิผู้ให้ถ้อยำที่ะมาศาลเพื่อให้ารเพิ่มเิม
สำหรับลายมือื่ออผู้ให้ถ้อยำให้นำมารา ๔๗ วรรสาม มาใ้บัับโยอนุโลม
มารา ๑๒๐/๓[๗๘] บันทึถ้อยำามมารา ๑๒๐/๑ และมารา ๑๒๐/๒ ให้มีรายารั่อไปนี้
(๑) ื่อศาลและเลี
(๒) วัน เือน ปี และสถานที่ที่ทำบันทึถ้อยำ
(๓) ื่อและสุลอู่วาม
(๔) ื่อ สุล อายุ ที่อยู่ และอาีพ อผู้ให้ถ้อยำ และวามเี่ยวพันับู่วาม
(๕) รายละเอียแห่้อเท็ริ หรือวามเห็นอผู้ให้ถ้อยำ
(๖) ลายมือื่ออผู้ให้ถ้อยำและู่วามฝ่ายผู้เสนอบันทึถ้อยำ
ห้ามมิให้แ้ไเพิ่มเิมบันทึถ้อยำที่ไ้ยื่นไว้แล้ว่อศาล เว้นแ่เป็นารแ้ไ้อผิพลาหรือผิหลเล็น้อย
มารา ๑๒๐/๔[๗๙] ู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่อาอให้ศาลทำารสืบพยานบุลที่อยู่นอศาลโยระบบารประุมทาอภาพไ้ โยู่วามฝ่ายที่อ้าพยาน้อเป็นผู้รับผิอบในเรื่อ่าใ้่าย หาศาลเห็นว่าเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมศาละอนุาามำร้อนั้น็ไ้ โยให้ศาลำเนินระบวนพิาราไปาม้อำหนแนวทาารสืบพยานอประธานศาลีาโยวามเห็นอบอที่ประุมให่อศาลีาที่ออามมารา ๑๐๓/๓ รวมทั้ระบุวิธีารสืบพยาน สถานที่ และสัีพยานในารสืบพยานาม้อำหนอประธานศาลีาัล่าว และไม่ถือว่า่าใ้่ายนั้นเป็น่าฤาธรรมเนียมในารำเนินี
ารเบิวามามวรรหนึ่ให้ถือว่าพยานเบิวามในห้อพิาราอศาล
มารา ๑๒๑ ในารนั่พิาราทุรั้ เมื่อพยานนใเบิวามแล้ว ให้ศาลอ่านำเบิวามนั้นให้พยานฟั และให้พยานลลายมือื่อไว้ัที่บััิไว้ในมารา ๔๙ และ ๕๐
วามในวรรหนึ่ไม่ใ้บัับับรีที่มีารใ้บันทึถ้อยำแทนารเบิวามอพยานามมารา ๑๒๐/๑ หรือมารา ๑๒๐/๒ หรือรีที่มีารสืบพยานโยใ้ระบบารประุมทาอภาพามมารา ๑๒๐/๔ หรือรีที่มีารบันทึารเบิวามอพยานโยใ้วิธีารบันทึลในวัสุึ่สามารถถ่ายทอออเป็นภาพหรือเสียหรือโยใ้วิธีารอื่นใึู่่วามและพยานสามารถรวสอบถึวามถู้ออบันทึารเบิวามนั้นไ้ แ่ถ้าู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่หรือพยานอรวูบันทึารเบิวามอพยานนั้น ให้ศาลัให้มีารรวูบันทึารเบิวามนั้น[๘๐]
หมว ๓
ารนำพยานเอสารมาสืบ
มารา ๑๒๒ เมื่อู่วามฝ่ายใอ้าอิเอสารบับใเป็นพยานหลัานและู่วามอีฝ่ายหนึ่ั้านเอสารนั้นามที่บััิไว้ในมารา ๑๒๕ ถ้า้นบับเอสารอยู่ในวามรอบรออู่วามฝ่ายที่อ้าเอสาร ใหู้่วามฝ่ายนั้นนำ้นบับเอสารมาแส่อศาลในวันสืบพยาน[๘๑]
ไม่ว่าเวลาใ ๆ ่อนมีำพิพาษา ถ้าศาลไ้ำหนใหู้่วามฝ่ายที่อ้าเอสารส่้นบับ่อศาล โยที่ศาลเห็นสมวร หรือโยทีู่่วามอีฝ่ายหนึ่ยื่นำอ ใหู้่วามฝ่ายนั้นส่้นบับเอสาร่อศาล เพื่อศาลหรือู่วามอีฝ่ายหนึ่ะรวูไ้ามเื่อนไึ่ะไ้ำหนไว้ในระทรวว่า้วยารนั้น หรือามที่ศาละไ้ำหน แ่
(๑) ถ้าไม่สามารถะนำมาหรือยื่น้นบับเอสารัล่าว้า้น ู่วามฝ่ายนั้นอายื่นำอโยทำเป็นำร้อ่อศาลในวันหรือ่อนวันที่ำหนให้นำมาหรือให้ยื่น้นบับเอสารนั้น แถลให้ทราบถึวามไม่สามารถที่ะปิบัิามไ้พร้อมทั้เหุผล ถ้าศาลเห็นว่าผู้ยื่นำอไม่สามารถที่ะนำมาหรือยื่น้นบับเอสารไ้ ศาละมีำสั่อนุาให้นำ้นบับเอสารมาในวัน่อไป หรือะสั่เป็นอย่าอื่นามที่เห็นสมวรเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรม็ไ้ ในรีที่ผู้ยื่นำอมีวามประส์เพียให้ศาลยายระยะเวลาที่นะ้อนำมาหรือยื่น้นบับเอสารนั้น ำอนั้นะทำเป็นำอฝ่ายเียว็ไ้
(๒) ถ้าารที่ะนำมาหรือยื่น้นบับเอสาร่อศาลนั้น ะเป็นเหุให้เิารสูหาย หรือบุบสลายหรือมี้อั้อโยอุปสรรสำัหรือวามลำบายายิ่ใ ๆ ู่วามฝ่ายที่อ้าอิเอสารอายื่นำอฝ่ายเียวโยทำเป็นำร้อ่อศาล ในวันหรือ่อนวันสืบพยานแถลให้ทราบถึเหุเสียหาย อุปสรร หรือวามลำบาเ่นว่านั้น ถ้าศาลเห็นว่า้นบับเอสารนั้นไม่อานำมาหรือยื่น่อศาลไ้ ศาละมีำสั่ให้ยื่น้นบับเอสารนั้น สถานที่ใ่อเ้าพนัานนใ และภายในเื่อนไใ ๆ ามที่เห็นสมวร็ไ้ หรือะมีำสั่ให้ัสำเนาที่รับรอว่าถู้อทั้บับหรือเพาะส่วนที่เี่ยวแ่เรื่อมายื่นแทน้นบับ็ไ้
มารา ๑๒๓[๘๒] ถ้า้นบับเอสารึู่่วามฝ่ายหนึ่อ้าอิเป็นพยานหลัานนั้นอยู่ในวามรอบรออู่วามอีฝ่ายหนึ่ ู่วามฝ่ายที่อ้าะยื่นำอโยทำเป็นำร้อ่อศาลอให้สัู่่วามอีฝ่ายหนึ่ส่้นบับเอสารแทนารที่นะ้อส่สำเนาเอสารนั้น็ไ้ ถ้าศาลเห็นว่าเอสารนั้นเป็นพยานหลัานสำั และำร้อนั้นฟัไ้ ให้ศาลมีำสั่ใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่ยื่น้นบับเอสาร่อศาลภายในเวลาอันสมวรแล้วแ่ศาละำหน ถ้าู่วามอีฝ่ายหนึ่มี้นบับเอสารอยู่ในรอบรอไม่ปิบัิามำสั่เ่นว่านั้น ให้ถือว่า้อเท็ริแห่้ออ้าที่ผู้อะ้อนำสืบโยเอสารนั้น ู่วามอีฝ่ายหนึ่ไ้ยอมรับแล้ว
ถ้า้นบับเอสารอยู่ในวามรอบรออบุลภายนอ หรือในรอบรออทาราาร หรืออเ้าหน้าที่ึู่่วามที่อ้าไม่อาร้ออโยรให้ส่เอสารนั้นมาไ้ ให้นำบทบััิในวรร่อนว่า้วยารทีู่่วามฝ่ายที่อ้าเอสารยื่นำอ และารที่ศาลมีำสั่มาใ้บัับโยอนุโลม แ่ทั้นี้ฝ่ายที่อ้า้อส่ำสั่ศาลแ่ผู้รอบรอเอสารนั้นล่วหน้าอย่าน้อยเ็วัน ถ้าไม่ไ้เอสารนั้นมาสืบามำหน เมื่อศาลเห็นสมวร ็ให้ศาลสืบพยาน่อไปามที่บััิไว้ในมารา ๙๓ (๒)
มารา ๑๒๔ ถ้าู่วามฝ่ายที่อ้าเอสารไม่ยอมนำมาหรือยื่น้นบับเอสาร หรือถ้าู่วามฝ่ายนั้นไ้ทำให้เสียหาย ทำลาย ปิบั หรือทำ้วยประารอื่นใ ให้เอสารนั้นไร้ประโยน์โยมุ่หมายที่ะีันไม่ใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่อ้าอิเอสารนั้นเป็นพยานหลัาน ให้ถือว่า้อเท็ริแห่้ออ้าทีู่่วามอีฝ่ายหนึ่ะ้อนำสืบโยเอสารนั้น ู่วามฝ่ายที่ไม่นำมาหรือยื่นเอสารัล่าว้า้นนั้นไ้ยอมรับแล้ว
มารา ๑๒๕[๘๓] ู่วามฝ่ายที่ถูอีฝ่ายหนึ่อ้าอิเอสารมาเป็นพยานหลัานยันนอาั้านารนำเอสารนั้นมาสืบโยเหุที่ว่าไม่มี้นบับหรือ้นบับนั้นปลอมทั้บับหรือบาส่วน หรือสำเนานั้นไม่ถู้อับ้นบับ โยั้าน่อศาล่อนารสืบพยานเอสารนั้นเสร็
ถ้าู่วามึ่ประส์ะั้านมีเหุผลอันสมวรที่ไม่อาทราบไ้่อนารสืบพยานเอสารนั้นเสร็ว่า้นบับเอสารนั้นไม่มี หรือเอสารนั้นปลอม หรือสำเนาไม่ถู้อ ู่วามนั้นอายื่นำร้อออนุาั้านารอ้าเอสารมาสืบัล่าว้า้น่อศาล ไม่ว่าเวลาใ่อนศาลพิพาษา ถ้าศาลเห็นว่าู่วามนั้นไม่อาย้อั้านไ้่อนนั้น และำอนั้นมีเหุผลฟัไ้ ็ให้ศาลมีำสั่อนุาามำอ
ถ้าู่วามึ่ประส์ะั้านไม่ั้านารอ้าเอสารเสีย่อนารสืบพยานเอสารนั้นเสร็ หรือศาลไม่อนุาให้ั้านภายหลันั้น ห้ามมิใหู้่วามนั้นั้านารมีอยู่ และวามแท้ริอเอสารนั้น หรือวามถู้อแห่สำเนาเอสารนั้น แ่ทั้นี้ ไม่ัอำนาอศาลในอันที่ะไ่สวนและี้าในเรื่อารมีอยู่ วามแท้ริ หรือวามถู้อเ่นว่านั้น ในเมื่อศาลเห็นสมวร และไม่ัสิทธิอู่วามนั้นที่ะอ้าว่าสัาหรือหนี้ที่ระบุไว้ในเอสารนั้นไม่สมบูร์หรือู่วามอีฝ่ายหนึ่ีวามหมายผิ
มารา ๑๒๖ ภายใ้บัับแห่บทบััิมารา่อไปนี้ ถ้าู่วามที่ถูอีฝ่ายหนึ่อ้าอิเอสารมาเป็นพยานหลัานยันแ่น ปิเสธวามแท้ริอเอสารนั้น หรือวามถู้อแห่สำเนาเอสารนั้น และู่วามฝ่ายที่อ้ายัยืนยันวามแท้ริหรือวามถู้อแห่สำเนาอเอสาร ถ้าศาลเห็นสมวร ให้ศาลี้า้อโ้เถียนั้นไ้ทันทีในเมื่อเห็นว่าไม่ำเป็น้อสืบพยานหลัาน่อไป หรือมิะนั้นให้ี้าในเมื่อไ้สืบพยานามวิธี่อไปนี้ทั้หมหรือโยวิธีใวิธีหนึ่ ือ
(๑) รวสอบบรราเอสารที่มิไ้ถูั้านแล้วลไว้ึ่ารมีอยู่หรือ้อวามแห่เอสารที่ถูั้าน
(๒) ัถามพยานที่ทราบารมีอยู่หรือ้อวามแห่เอสารที่ถูั้าน หรือพยานผู้ที่สามารถเบิวามใน้อวามแท้ริแห่เอสาร หรือวามถู้อแห่สำเนา
(๓) ให้ผู้เี่ยวารวสอบเอสารที่ถูั้านนั้น
ในระหว่าที่ยัมิไ้ี้าัสินี ให้ศาลยึเอสารที่สสัยว่าปลอมหรือไม่ถู้อไว้ แ่วาม้อนี้ไม่บัับถึเอสารราารึ่ทาราารเรียืนไป
มารา ๑๒๗ เอสารมหานึ่พนัานเ้าหน้าที่ไ้ทำึ้นหรือรับรอ หรือสำเนาอันรับรอถู้อแห่เอสารนั้น และเอสารเอนที่มีำพิพาษาแสว่าเป็นอแท้ริและถู้อนั้น ให้สันนิษานไว้่อนว่าเป็นอแท้ริและถู้อ เป็นหน้าที่อู่วามฝ่ายที่ถูอ้าเอสารนั้นมายัน ้อนำสืบวามไม่บริสุทธิ์หรือวามไม่ถู้อแห่เอสาร
มารา ๑๒๗ ทวิ[๘๔] ้นบับพยานเอสารหรือพยานวัถุอันสำัทีู่่วามไ้ยื่น่อศาลหรือที่บุลภายนอไ้ยื่น่อศาล หาผู้ที่ยื่น้อใ้เป็นประำหรือามวามำเป็นหรือมีวามสำัในารเ็บรัษา ศาละอนุาให้ผู้ที่ยื่นรับืนไป โยใหู้่วามรวู และให้ผู้ที่ยื่นส่สำเนาหรือภาพถ่ายไว้แทน หรือะมีำสั่อย่าใามที่เห็นสมวร็ไ้
หมว ๔
ารรวและารแ่ั้ผู้เี่ยวาโยศาล
มารา ๑๒๘[๘๕] ถ้าพยานหลัานที่ศาละทำารรวนั้นเป็นบุลหรือสัหาริมทรัพย์ึ่อานำมาศาลไ้ ใหู้่วามฝ่ายที่ไ้รับอนุาให้นำสืบพยานหลัานเ่นว่านั้นนำบุลหรือทรัพย์นั้นมาในวันสืบพยาน หรือวันอื่นใที่ศาละไ้ำหนให้นำมา
ถ้าารรวไม่สามารถระทำไ้ในศาล ให้ศาลทำารรว สถานที่ เวลา และภายในเื่อนไ ามที่ศาละเห็นสมวร แล้วแ่สภาพแห่ารรวนั้น ๆ
มารา ๑๒๘/๑[๘๖] ในรีที่ำเป็น้อใ้พยานหลัานทาวิทยาศาสร์เพื่อพิสูน์้อเท็ริใที่เป็นประเ็นสำัแห่ี เมื่อศาลเห็นสมวรหรือเมื่อู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ร้ออ ศาลมีอำนาสั่ให้ทำารรวพิสูน์บุล วัถุหรือเอสารใ ๆ โยวิธีารทาวิทยาศาสร์ไ้
ในรีที่พยานหลัานทาวิทยาศาสร์ะสามารถพิสูน์ให้เห็นถึ้อเท็ริที่ทำให้ศาลวินิัยี้าีไ้โยไม่้อสืบพยานหลัานอื่นอี เมื่อศาลเห็นสมวรหรือเมื่อู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ร้ออ ศาลอาสั่ให้ทำารรวพิสูน์ามวรรหนึ่โยไม่้อรอให้ถึวันสืบพยานามปิ็ไ้
ในรีที่ารรวพิสูน์ามวรรหนึ่หรือวรรสอำเป็น้อเ็บัวอย่า เลือ เนื้อเยื่อ ผิวหนั เส้นผมหรือน ปัสสาวะ อุาระ น้ำลายหรือสารัหลั่อื่น สารพันธุรรม หรือส่วนประอบอื่นอร่าาย หรือสิ่ที่อยู่ในร่าายาู่วามหรือบุลใ ศาลอาใหู้่วามหรือบุลใรับารรวพิสูน์าแพทย์หรือผู้เี่ยวาอื่นไ้ แ่้อระทำเพียเท่าที่ำเป็นและสมวร ทั้นี้ ถือเป็นสิทธิอู่วามหรือบุลนั้นที่ะยินยอมหรือไม่็ไ้
ในรีทีู่่วามฝ่ายใไม่ยินยอมหรือไม่ให้วามร่วมมือ่อารรวพิสูน์ามวรรหนึ่หรือวรรสอ หรือไม่ให้วามยินยอมหรือระทำารัวามิให้บุลที่เี่ยว้อให้วามยินยอม่อารรวเ็บัวอย่าส่วนประอบอร่าายามวรรสาม ็ให้สันนิษานไว้่อนว่า้อเท็ริเป็นไปามทีู่่วามฝ่ายร้ามล่าวอ้า
่าใ้่ายในารรวพิสูน์ามมารานี้ ใหู้่วามฝ่ายที่ร้ออให้รวพิสูน์เป็นผู้รับผิอบโยให้ถือว่าเป็นส่วนหนึ่อ่าฤาธรรมเนียม แ่ถ้าผู้ร้ออไม่สามารถเสีย่าใ้่ายไ้หรือเป็นรีที่ศาลเป็นผู้สั่ให้รวพิสูน์ ให้ศาลสั่่ายามระเบียบที่ะรรมารบริหารศาลยุิธรรมำหน ส่วนวามรับผิใน่าใ้่ายัล่าวให้เป็นไปามมารา ๑๕๘ หรือมารา ๑๖๑
มารา ๑๒๙ ในารที่ศาละมีำสั่ให้แ่ั้ผู้เี่ยวาัล่าวมาในมารา ๙๙ โยที่ศาลเห็นสมวรหรือโยทีู่่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ร้ออนั้น
(๑) ารแ่ั้ผู้เี่ยวาเ่นว่านั้นให้อยู่ในุลพินิอศาล แ่ศาละเรียู่วามมาให้ลันำหนัวผู้เี่ยวาที่ะแ่ั้นั้น็ไ้ แ่ศาละบัับบุลใให้เป็นผู้เี่ยวาไม่ไ้ นอาบุลนั้นไ้ยินยอมลื่อเป็นผู้เี่ยวาไว้ในทะเบียนผู้เี่ยวาอศาลแล้ว
(๒) ผู้เี่ยวาที่ศาลแ่ั้อาถูั้านไ้และ้อสาบานหรือปิาน ทั้มีสิทธิที่ะไ้รับ่าธรรมเนียมและรับใ้่าใ้่ายที่ไ้ออไปามที่ำหนไว้ในระทรวว่า้วยารนั้น
มารา ๑๓๐ ผู้เี่ยวาที่ศาลแ่ั้อาแสวามเห็น้วยวาาหรือเป็นหนัสือ็ไ้ แล้วแ่ศาละ้อาร ถ้าศาลยัไม่เป็นที่พอใในวามเห็นอผู้เี่ยวาที่ทำเป็นหนัสือนั้น หรือเมื่อู่วามฝ่ายใเรียร้อโยทำเป็นำร้อ ให้ศาลเรียให้ผู้เี่ยวาทำวามเห็นเพิ่มเิมเป็นหนัสือ หรือเรียให้มาศาลเพื่ออธิบาย้วยวาา หรือให้ั้ผู้เี่ยวานอื่นอี
ถ้าผู้เี่ยวาที่ศาลั้ะ้อแสวามเห็น้วยวาาหรือ้อมาศาลเพื่ออธิบาย้วยวาา ให้นำบทบััิในลัษะนี้ว่า้วยพยานบุลมาใ้บัับโยอนุโลม
มารา ๑๕ วิธีพิารา้อใึ่ประมวลหมายนี้มิไ้บััิไว้โยเพาะ ให้นำบทบััิแห่ประมวลหมายวิธีพิาราวามแพ่มาใ้บัับเท่าที่พอะใ้บัับไ้
มารา ๑๗๓/๒[๑๒๒] ในวันรวพยานหลัาน ใหู้่วามส่พยานเอสารและพยานวัถุที่ยัอยู่ในวามรอบรออน่อศาลเพื่อใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่รวสอบ เว้นแ่ศาละมีำสั่เป็นอย่าอื่นอันเนื่อาสภาพและวามำเป็นแห่พยานหลัานนั้นเอ หรือพยานหลัานนั้นเป็นบันทึำให้ารอพยาน หลัานั้นใหู้่วามแ่ละฝ่ายแถลแนวทาารเสนอพยานหลัาน่อศาล และให้ศาลสอบถามู่วามถึวามเี่ยว้อับประเ็นและวามำเป็นที่้อสืบพยานหลัานที่อ้าอิลอนารยอมรับพยานหลัานออีฝ่ายหนึ่ เสร็แล้วให้ศาลำหนวันสืบพยาน และแ้ใหู้่วามทราบล่วหน้าไม่น้อยว่าเ็วัน ในรีที่โท์ไม่มาศาลในวันรวพยานหลัานให้นำบทบััิมารา ๑๖๖ มาใ้บัับโยอนุโลม
ในรีำเป็นเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรม เมื่อศาลเห็นสมวรหรือู่วามฝ่ายหนึ่ฝ่ายใร้ออ ศาละมีำสั่ให้สืบพยานหลัานที่เี่ยวับประเ็นสำัในีไว้ล่วหน้า่อนถึำหนวัน
มารา ๒๒๖ พยานวัถุ พยานเอสาร หรือพยานบุลึ่น่าะพิสูน์ไ้ว่าำเลยมีผิหรือบริสุทธิ์ ให้อ้าเป็นพยานหลัานไ้ แ่้อเป็นพยานนิที่มิไ้เิึ้นาารูใ มีำมั่นสัา ู่เ็ หลอลวหรือโยมิอบประารอื่น และให้สืบามบทบััิแห่ประมวลหมายนี้หรือหมายอื่นอันว่า้วยารสืบพยาน
มารา ๒๒๖/๑[๑๔๖] ในรีที่วามปราแ่ศาลว่า พยานหลัานใเป็นพยานหลัานที่เิึ้นโยอบแ่ไ้มาเนื่อาารระทำโยมิอบ หรือเป็นพยานหลัานที่ไ้มาโยอาศัย้อมูลที่เิึ้นหรือไ้มาโยมิอบ ห้ามมิให้ศาลรับฟัพยานหลัานนั้น เว้นแ่ารรับฟัพยานหลัานนั้นะเป็นประโยน์่อารอำนวยวามยุิธรรมมาว่าผลเสียอันเิาผลระทบ่อมารานอระบบานยุิธรรมทาอาาหรือสิทธิเสรีภาพพื้นานอประาน
ในารใุ้ลพินิรับฟัพยานหลัานามวรรหนึ่ ให้ศาลพิาราถึพฤิาร์ทั้ปวแห่ี โย้อำนึถึปััย่า ๆ ั่อไปนี้้วย
(๑) ุ่าในเิพิสูน์ วามสำั และวามน่าเื่อถืออพยานหลัานนั้น
(๒) พฤิาร์และวามร้ายแรอวามผิในี
(๓) ลัษะและวามเสียหายที่เิาารระทำโยมิอบ
(๔) ผู้ที่ระทำารโยมิอบอันเป็นเหุให้ไ้พยานหลัานมานั้นไ้รับารลโทษหรือไม่เพียใ
มารา ๒๒๖/๒[๑๔๗] ห้ามมิให้ศาลรับฟัพยานหลัานที่เี่ยวับารระทำวามผิรั้อื่น ๆ หรือวามประพฤิในทาเสื่อมเสียอำเลย เพื่อพิสูน์ว่าำเลยเป็นผู้ระทำวามผิในีที่ถูฟ้อ เว้นแ่พยานหลัานอย่าหนึ่อย่าใ ั่อไปนี้
(๑) พยานหลัานที่เี่ยวเนื่อโยรับอ์ประอบวามผิอีที่ฟ้อ
(๒) พยานหลัานที่แสถึลัษะ วิธี หรือรูปแบบเพาะในารระทำวามผิอำเลย
(๓) พยานหลัานที่หัล้า้อล่าวอ้าอำเลยถึารระทำ หรือวามประพฤิในส่วนีอำเลย
วามในวรรหนึ่ไม่ห้ามารนำสืบพยานหลัานัล่าว เพื่อให้ศาลใ้ประอบุลพินิในารำหนโทษหรือเพิ่มโทษ
มารา ๒๒๖/๓[๑๔๘] ้อวามึ่เป็นารบอเล่าที่พยานบุลในำมาเบิวาม่อศาลหรือที่บันทึไว้ในเอสารหรือวัถุอื่นใึ่อ้าเป็นพยานหลัาน่อศาล หานำเสนอเพื่อพิสูน์วามริแห่้อวามนั้น ให้ถือเป็นพยานบอเล่า
ห้ามมิให้ศาลรับฟัพยานบอเล่า เว้นแ่
(๑) ามสภาพ ลัษะ แหล่ที่มา และ้อเท็ริแวล้อมอพยานบอเล่านั้นน่าเื่อว่าะพิสูน์วามริไ้ หรือ
(๒) มีเหุำเป็น เนื่อาไม่สามารถนำบุลึ่เป็นผู้ที่ไ้เห็น ไ้ยิน หรือทราบ้อวามเี่ยวในเรื่อที่ะให้ารเป็นพยานนั้น้วยนเอโยรมาเป็นพยานไ้ และมีเหุผลสมวรเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรมที่ะรับฟัพยานบอเล่านั้น
ในรีที่ศาลเห็นว่าไม่วรรับไว้ึ่พยานบอเล่าใ และู่วามฝ่ายที่เี่ยว้อร้อั้าน่อนที่ศาละำเนินี่อไป ให้ศาลรายานระบุนาม หรือนิและลัษะอพยานบอเล่า เหุผลที่ไม่ยอมรับ และ้อั้านอู่วามฝ่ายที่เี่ยว้อไว้ ส่วนเหุผลทีู่่วามฝ่ายั้านยึ้นอ้านั้น ให้ศาลใุ้ลพินิลไว้ในรายานหรือำหนใหู้่วามฝ่ายนั้นยื่นำแถล่อศาลเพื่อรวมไว้ในสำนวน
มารา ๒๒๖/๔[๑๔๙] ในีวามผิเี่ยวับเพศ ห้ามมิให้ำเลยนำสืบ้วยพยานหลัานหรือถาม้าน้วยำถามอันเี่ยวับพฤิรรมทาเพศอผู้เสียหายับบุลอื่นนอาำเลย เว้นแ่ะไ้รับอนุาาศาลามำอ
ศาละอนุาามำอในวรรหนึ่ เพาะในรีที่ศาลเห็นว่าะ่อให้เิวามยุิธรรมในารพิาราพิพาษาี
มารา ๒๒๖/๕[๑๕๐] ในั้นพิาราหามีเหุำเป็นหรือเหุอันสมวร ศาลอารับฟับันทึำเบิวามในั้นไ่สวนมูลฟ้อหรือบันทึำเบิวามอพยานที่เบิวามไว้ในีอื่นประอบพยานหลัานอื่นในีไ้
มารา ๒๒๗ ให้ศาลใุ้ลพินิวินิัยั่น้ำหนัพยานหลัานทั้ปว อย่าพิพาษาลโทษนว่าะแน่ใว่ามีารระทำผิริและำเลยเป็นผู้ระทำวามผินั้น
เมื่อมีวามสสัยามสมวรว่าำเลยไ้ระทำผิหรือไม่ ให้ยประโยน์แห่วามสสัยนั้นให้ำเลย
มารา ๒๒๗/๑[๑๕๑] ในารวินิัยั่น้ำหนัพยานบอเล่า พยานัทอ พยานที่ำเลยไม่มีโอาสถาม้าน หรือพยานหลัานที่มี้อบพร่อประารอื่นอันอาระทบถึวามน่าเื่อถืออพยานหลัานนั้น ศาละ้อระทำ้วยวามระมัระวั และไม่วรเื่อพยานหลัานนั้นโยลำพัเพื่อลโทษำเลย เว้นแ่ะมีเหุผลอันหนัแน่น มีพฤิาร์พิเศษแห่ี หรือมีพยานหลัานประอบอื่นมาสนับสนุน
พยานหลัานประอบามวรรหนึ่ หมายถึ พยานหลัานอื่นที่รับฟัไ้ และมีแหล่ที่มาเป็นอิสระ่าหาาพยานหลัานที่้อารพยานหลัานประอบนั้น ทั้ะ้อมีุ่าเิพิสูน์ที่สามารถสนับสนุนให้พยานหลัานอื่นที่ไปประอบมีวามน่าเื่อถือมาึ้น้วย
มารา ๒๒๘ ระหว่าพิาราโยพลารหรือู่วามฝ่ายใร้ออ ศาลมีอำนาสืบพยานเพิ่มเิม ะสืบเอหรือส่ประเ็น็ไ้
มารา ๒๒๙ ศาลเป็นผู้สืบพยาน ะสืบในศาลหรือนอศาล็ไ้ แล้วแ่เห็นวรามลัษะอพยาน
มารา ๒๒๙/๑[๑๕๒] ภายใ้บัับมารา ๑๗๓/๑ ในารไ่สวนมูลฟ้อหรือารพิารา โท์้อยื่นบัีระบุพยานหลัาน โยแสถึประเภทและลัษะอวัถุ สถานที่พอสัเป หรือเอสารเท่าที่ะระบุไ้ รวมทั้รายื่อ ที่อยู่อบุลหรือผู้เี่ยวา ึ่โท์ประส์ะนำสืบ หรืออให้ศาลไปรวหรือแ่ั้่อศาลไม่น้อยว่าสิบห้าวัน่อนวันไ่สวนมูลฟ้อหรือวันสืบพยาน พร้อมทั้สำเนาบัีระบุพยานหลัานัล่าวในำนวนที่เพียพอเพื่อให้ำเลยรับไป ส่วนำเลยให้ยื่นบัีระบุพยานหลัานพร้อมสำเนา่อนวันสืบพยานำเลย
ในารไ่สวนรีร้ออืนอลาที่ศาลสั่ริบหรือรีร้ออให้ศาลริบทรัพย์ ให้บุลที่เี่ยว้อยื่นบัีระบุพยานหลัาน่อศาลไม่น้อยว่าเ็วัน่อนวันไ่สวนพร้อมทั้สำเนาบัีระบุพยานหลัานัล่าวในำนวนที่เพียพอ เพื่อให้บุลที่เี่ยว้ออื่น ถ้ามี รับไป
เมื่อระยะเวลาที่ำหนให้ยื่นบัีระบุพยานหลัานามวรรหนึ่หรือวรรสอ แล้วแ่รี ไ้สิ้นสุล ถ้าู่วามหรือบุลที่เี่ยว้อึ่ไ้ยื่นบัีระบุพยานหลัานไว้แล้วมีเหุอันสมวรแสไ้ว่านไม่สามารถทราบไ้ว่า้อนำพยานหลัานบาอย่ามาสืบ หรือไม่ทราบว่าพยานหลัานบาอย่าไ้มีอยู่ หรือมีเหุสมวรอื่นใ หรือถ้าู่วามหรือบุลที่เี่ยว้อฝ่ายใึ่มิไ้ยื่นบัีระบุพยานหลัานเ่นว่านั้นแสให้เป็นที่พอใแ่ศาลไ้ว่า มีเหุอันสมวรที่ไม่สามารถยื่นบัีระบุพยานหลัานามำหนเวลาัล่าวไ้ ู่วามหรือบุลเ่นว่านั้น อาร้อออนุาอ้าพยานหลัานัล่าว่อศาล พร้อมับบัีระบุพยานหลัานและสำเนาบัีระบุพยานหลัานนั้นไม่ว่าเวลาใ ๆ ่อนเสร็สิ้นารสืบพยานอฝ่ายนั้นสำหรับรีทีู่่วามหรือบุลเ่นว่านั้นไ้ยื่นบัีระบุพยานหลัานไว้แล้ว หรือ่อนเสร็สิ้นารพิาราสำหรับรีทีู่่วามหรือบุลเ่นว่านั้นไม่ไ้ยื่นบัีระบุพยานหลัานและถ้าศาลเห็นว่าำเป็นะ้อสืบพยานหลัานัล่าว เพื่อให้ารวินิัยี้า้อสำัแห่ประเ็นเป็นไปโยเที่ยธรรม ให้ศาลมีอำนาอนุาให้สืบและรับฟัพยานหลัานเ่นว่านั้นไ้
ห้ามมิให้ศาลอนุาให้สืบและรับฟัพยานหลัานใึู่่วามหรือบุลที่เี่ยว้อึ่อ้าพยานหลัานนั้นมิไ้แสวามำนะอ้าอิพยานหลัานนั้นามวรรหนึ่ วรรสอ หรือวรรสาม หรือามมารา ๑๗๓/๑ วรรสอหรือวรรสาม แ่ถ้าศาลเห็นว่าำเป็นที่ะ้อุ้มรอพยาน หรือะ้อสืบพยานหลัานัล่าวเพื่อให้ารวินิัยี้า้อสำัแห่ประเ็นเป็นไปโยเที่ยธรรม หรือเพื่อให้โอาสแ่ำเลยในาร่อสู้ีอย่าเ็มที่ ให้ศาลมีอำนาอนุาให้สืบและรับฟัพยานหลัานเ่นว่านั้นไ้
มารา ๒๓๐[๑๕๓] เมื่อู่วามที่เี่ยว้อร้ออหรือเมื่อศาลเห็นเป็นารสมวร ศาลอาเินเผิสืบพยานหลัาน หรือเมื่อมีเหุำเป็นไม่สามารถนำพยานหลัานมาสืบที่ศาลนั้น และารสืบพยานหลัานโยวิธีอื่นไม่สามารถระทำไ้ ศาลมีอำนาส่ประเ็นให้ศาลอื่นสืบพยานหลัานแทน ให้ศาลที่รับประเ็นมีอำนาและหน้าที่ัศาลเิม รวมทั้มีอำนาส่ประเ็น่อไปยัศาลอื่นไ้
ภายใ้บัับมารา ๑๗๒ และมารา ๑๗๒ ทวิ ให้ส่สำนวนหรือสำเนาฟ้อ สำเนาำให้ารและเอสารหรืออลาเท่าที่ำเป็นให้แ่ศาลที่รับประเ็นเพื่อสืบพยานหลัาน หาำเลย้อัอยู่ในระหว่าพิาราให้ผูุ้มัส่ัวำเลยไปยัศาลที่รับประเ็น แ่ถ้าำเลยในรีามมารา ๑๗๒ ทวิ ไม่ิใไปฟัารพิาราะยื่นำถามพยานหรือำแถลอให้รวพยานหลัาน็ไ้ ให้ศาลสืบพยานหลัานไปามนั้น
เมื่อสืบพยานหลัานามที่ไ้รับมอบหมายเสร็สิ้นแล้ว ให้ส่ถ้อยำสำนวนพร้อมทั้เอสารหรืออลาืนศาลเิม
มารา ๒๓๐/๑[๑๕๔] ในรีที่มีเหุำเป็นอันไม่อานำพยานมาเบิวามในศาลไ้ เมื่อู่วามร้ออหรือศาลเห็นสมวร ศาลอาอนุาให้พยานัล่าวเบิวามที่ศาลอื่นหรือสถานที่ทำารอทาราารหรือสถานที่แห่อื่นนอศาลนั้น โยัให้มีารถ่ายทอภาพและเสียในลัษะารประุมทาอภาพไ้ ทั้นี้ ภายใ้ารวบุมอศาลที่มีเอำนาเหนือท้อที่นั้นามหลัเ์และวิธีารที่ำหนใน้อบัับอประธานศาลีา โยไ้รับวามเห็นอบาที่ประุมให่อศาลีาและประาศในราิานุเบษาแล้ว ให้ใ้บัับไ้
ารเบิวามามวรรหนึ่ให้ถือเสมือนว่าพยานเบิวามในห้อพิาราอศาล
มารา ๒๓๐/๒[๑๕๕] ในรีที่ไม่อาสืบพยานามมารา ๒๓๐/๑ ไ้ เมื่อู่วามร้ออหรือศาลเห็นสมวร ศาลอาอนุาให้เสนอบันทึถ้อยำยืนยัน้อเท็ริหรือวามเห็นอผู้ให้ถ้อยำึ่มีถิ่นที่อยู่ใน่าประเทศ่อศาลแทนารนำพยานบุลมาเบิวาม่อหน้าศาลไ้ แ่ทั้นี้ ไม่ัสิทธิผู้ให้ถ้อยำที่ะมาศาลเพื่อให้ารเพิ่มเิม
บันทึถ้อยำามวรรหนึ่ ให้มีรายารั่อไปนี้
(๑) ื่อศาลและเลี
(๒) วัน เือน ปี และสถานที่ที่ทำบันทึถ้อยำ
(๓) ื่อและสุลอู่วาม
(๔) ื่อ สุล อายุ ที่อยู่ และอาีพอผู้ให้ถ้อยำ และวามเี่ยวพันับู่วาม
(๕) รายละเอียแห่้อเท็ริ หรือวามเห็นอผู้ให้ถ้อยำ
(๖) ลายมือื่ออผู้ให้ถ้อยำ และู่วามฝ่ายผู้เสนอบันทึถ้อยำ
สำหรับลายมือื่ออผู้ให้ถ้อยำให้นำมารา ๔๗ วรรสาม แห่ประมวลหมายวิธีพิาราวามแพ่ มาใ้บัับโยอนุโลม
ห้ามมิให้แ้ไเพิ่มเิมบันทึถ้อยำที่ไ้ยื่นไว้แล้ว่อศาล เว้นแ่เป็นารแ้ไ้อผิพลาหรือผิหลเล็น้อย
มารา ๒๓๑ เมื่อู่วามหรือผู้ใะ้อให้ารหรือส่พยานหลัานอย่าหนึ่อย่าใ ั่อไปนี้
(๑) เอสารหรือ้อวามที่ยัเป็นวามลับในราารอยู่
(๒) เอสารหรือ้อวามลับ ึ่ไ้มาหรือทราบเนื่อในอาีพหรือหน้าที่อเา
(๓) วิธีาร แบบแผนหรือานอย่าอื่นึ่หมายุ้มรอไม่ยอมให้เปิเผย ู่วามหรือบุลนั้นมีอำนาไม่ยอมให้ารหรือส่พยานหลัาน เว้นแ่ไ้รับอนุาาเ้าหน้าที่หรือบุลที่เี่ยว้อับวามลับนั้น
ถ้าู่วามหรือบุลใไม่ยอมให้าร หรือไม่ส่พยานหลัานัล่าวแล้ว ศาลมีอำนาหมายเรียเ้าหน้าที่หรือบุลผู้เี่ยว้อับวามลับนั้นมาแถล่อศาล เพื่อวินิัยว่าารไม่ยอมนั้นมีเหุผล้ำุนหรือไม่ ถ้าเห็นว่าไร้เหุผล ให้ศาลบัับให้ ๆ ารหรือส่พยานหลัานนั้น
หมว ๒
พยานบุล
มารา ๒๓๒ ห้ามมิให้โท์อ้าำเลยเป็นพยาน
มารา ๒๓๓[๑๕๖] ำเลยอาอ้านเอเป็นพยานไ้ ในรีที่ำเลยอ้านเอเป็นพยาน ศาละให้เ้าสืบ่อนพยานอื่นฝ่ายำเลย็ไ้ ถ้าำเบิวามอำเลยนั้นปรัปรำหรือเสียหายแ่ำเลยอื่น ำเลยอื่นนั้นั้านไ้
ในรีที่ำเลยเบิวามเป็นพยาน ำเบิวามอำเลยย่อมใ้ยันำเลยนั้นไ้ และศาลอารับฟัำเบิวามนั้นประอบพยานหลัานอื่นอโท์ไ้
มารา ๒๓๔ พยานไม่้ออบำถามึ่โยรหรืออ้อม อาะทำให้เาถูฟ้อีอาา เมื่อมีำถามเ่นนั้น ให้ศาลเือนพยาน
มารา ๒๓๕ ในระหว่าพิารา เมื่อเห็นสมวร ศาลมีอำนาถามโท์ำเลยหรือพยานนใไ้
ห้ามมิให้ถามำเลยเพื่อประโยน์แ่เพาะะเพิ่มเิมีโท์ึ่บพร่อ เว้นแ่ำเลยะอ้านเอเป็นพยาน
มารา ๒๓๖ ในระหว่าพิาราศาลมีอำนาสั่ให้ผู้ที่ะเป็นพยานึ่มิใ่ำเลย ออไปอยู่นอห้อพิารานว่าะเ้ามาเบิวาม อนึ่เมื่อพยานเบิวามแล้วะให้รออยู่ในห้อพิารา่อน็ไ้
มารา ๒๓๗[๑๕๗] บันทึำเบิวามพยานั้นไ่สวนมูลฟ้อหรือพิารานั้น ให้ศาลอ่านให้พยานฟั่อหน้าำเลย เว้นแ่ในรีับััิไว้ในมารา ๑๖๕ วรรสาม
ในรีทีู่่วามลัน ศาลอาอนุาให้ถือเอาบันทึำเบิวามพยานในั้นไ่สวนมูลฟ้อเป็นำเบิวามพยานในั้นพิารา โยพยานไม่้อเบิวามใหม่หรือให้พยานเบิวามอบำถาม้านอำเลยไปทันทีไ้ เว้นแ่ใน้อหาวามผิที่หมายำหนอัราโทษอย่า่ำำุั้แ่ห้าปีึ้นไปหรือโทษสถานที่หนัว่านั้น
มารา ๒๓๗ ทวิ[๑๕๘] ่อนฟ้อี่อศาล เมื่อมีเหุอันวรเื่อไ้ว่าพยานบุละเินทาออไปนอราอาาัร ไม่มีที่อยู่เป็นหลัแหล่ หรือเป็นบุลมีถิ่นที่อยู่ห่าไลาศาลที่พิาราี หรือมีเหุอันวรเื่อว่าะมีารยุ่เหยิับพยานนั้นไม่ว่าโยทารหรือทาอ้อม หรือมีเหุำเป็นอื่นอันเป็นารยาแ่ารนำพยานนั้นมาสืบในภายหน้า พนัานอัยารโยนเอหรือโยไ้รับำร้ออาผู้เสียหายหรือาพนัานสอบสวน ะยื่นำร้อโยระบุารระทำทั้หลายที่อ้าว่าผู้้อหาไ้ระทำผิ่อศาลเพื่อให้ศาลมีำสั่ให้สืบพยานนั้นไว้ทันที็ไ้ ถ้ารู้ัวผู้ระทำวามผิ และผู้นั้นถูวบุมอยู่ในอำนาพนัานสอบสวนหรือพนัานอัยาร ให้พนัานอัยารนำัวผู้นั้นมาศาล หาถูวบุมอยู่ในอำนาอศาล ให้ศาลเบิัวผู้นั้นมาพิารา่อไป
เมื่อศาลไ้รับำร้อเ่นว่านั้น ให้ศาลสืบพยานนั้นทันที ในารนี้ ผู้้อหาะั้านหรือั้ทนายวามั้านพยานนั้น้วย็ไ้
ในรีามวรรสอ ถ้าเป็นรีที่ผู้้อหานั้นถูล่าวหาว่าระทำวามผิอาา ึ่หามีารฟ้อีะเป็นีึ่ศาละ้อั้ทนายวามให้ หรือำเลยมีสิทธิอให้ศาลั้ทนายวามให้ามมารา ๑๗๓ ่อนเริ่มสืบพยานัล่าว ให้ศาลถามผู้้อหาว่ามีทนายวามหรือไม่ ในรีที่ศาล้อั้ทนายวามให้ ถ้าศาลเห็นว่าั้ทนายวามให้ทัน็ให้ั้ทนายวามให้และำเนินารสืบพยานนั้นทันที แ่ถ้าศาลเห็นว่าไม่สามารถั้ทนายวามไ้ทันหรือผู้้อหาไม่อาั้ทนายวามไ้ทัน ็ให้ศาลัถามพยานนั้นให้แทน
ำเบิวามอพยานัล่าวให้ศาลอ่านให้พยานฟั หามีัวผู้้อหาอยู่ในศาล้วยแล้ว ็ให้ศาลอ่านำเบิวามัล่าว่อหน้าผู้้อหา
ถ้า่อมาผู้้อหานั้นถูฟ้อเป็นำเลยในารระทำวามผิอาานั้น ็ให้รับฟัำพยานัล่าวในารพิาราีนั้นไ้
ในรีที่ผู้้อหาเห็นว่า หานถูฟ้อเป็นำเลยแล้ว บุลึ่ำเป็นะ้อนำมาสืบเป็นพยานอนะเินทาออไปนอราอาาัร ไม่มีที่อยู่เป็นหลัแหล่ หรือเป็นบุลมีถิ่นที่อยู่ห่าไลาศาลที่พิาราี หรือมีเหุอันวรเื่อว่าะมีารยุ่เหยิับพยานนั้นไม่ว่าโยทารหรือทาอ้อม หรือมีเหุำเป็นอื่นอันเป็นารยาแ่ารนำพยานนั้นมาสืบในภายหน้า ผู้้อหานั้นะยื่นำร้อ่อศาลโยแสเหุผลวามำเป็น เพื่อให้ศาลมีำสั่อนุาให้สืบพยานบุลนั้นไว้ทันที็ไ้
เมื่อศาลเห็นสมวร ให้ศาลมีำสั่อนุาให้สืบพยานนั้นและแ้ให้พนัานสอบสวนและพนัานอัยารที่เี่ยว้อทราบ ในารสืบพยานัล่าว พนัานอัยารมีสิทธิที่ะั้านพยานนั้นไ้ และให้นำวามในวรรสาม วรรสี่ และวรรห้า มาใ้บัับโยอนุโลม
ให้นำบทบััิในมารา ๑๗๒ รี มาใ้บัับโยอนุโลมแ่ารสืบพยานที่เป็นเ็อายุไม่เินสิบแปปี
มารา ๒๓๗ รี[๑๕๙] ให้นำวามในมารา ๒๓๗ ทวิ มาใ้บัับโยอนุโลมแ่รี ารสืบพยานผู้เี่ยวา และพยานหลัานอื่น และแ่รีที่ไ้มีารฟ้อีไว้แล้วแ่มีเหุำเป็นที่้อสืบพยานหลัานไว้่อนถึำหนเวลาสืบพยานามปิามมารา ๑๗๓/๒ วรรสอ้วย
ในรีที่พยานหลัานทาวิทยาศาสร์ะสามารถพิสูน์ให้เห็นถึ้อเท็ริอันสำัในีไ้ หรือมีเหุอันวรเื่อว่า หามีารเนิ่น้าว่าะนำพยานหลัานทาวิทยาศาสร์อันสำัมาสืบในภายหน้าพยานหลัานนั้นะสูเสียไปหรือเป็นารยาแ่ารรวพิสูน์ ผู้้อหาหรือพนัานอัยารโยนเอหรือเมื่อไ้รับำร้อาพนัานสอบสวนหรือผู้เสียหาย ะยื่นำร้ออ ให้ศาลสั่ให้ทำารรวพิสูน์ทาวิทยาศาสร์ามวามในมารา ๒๔๔/๑ ไว้่อนฟ้อ็ไ้ ทั้นี้ ให้นำบทบััิในมารา ๒๓๗ ทวิ มาใ้บัับโยอนุโลม
หมว ๓
พยานเอสาร
มารา ๒๓๘ ้นบับเอสารเท่านั้นที่อ้าเป็นพยานไ้ ถ้าหา้นบับไม่ไ้ สำเนาที่รับรอว่าถู้อหรือพยานบุลที่รู้้อวาม็อ้าเป็นพยานไ้
ถ้าอ้าหนัสือราารเป็นพยาน แม้้นบับยัมีอยู่ะส่สำเนาที่เ้าหน้าที่รับรอว่าถู้อ็ไ้ เว้นแ่ในหมายเรียะบ่ไว้เป็นอย่าอื่น
มารา ๒๓๙ เอสารใึู่่วามอ้า แ่มิไ้อยู่ในวามยึถืออเา ถ้าู่วามนั้นแ้ถึลัษะและที่อยู่อเอสาร่อศาล ให้ศาลหมายเรียบุลผู้ยึถือนำเอสารนั้นมาส่ศาล
มารา ๒๔๐[๑๖๐] ในรีที่ศาลมิไ้ำหนให้มีวันรวพยานหลัานามมารา ๑๗๓/๑ เมื่อู่วามประส์ะอ้าเอสารที่อยู่ในวามรอบรออนเป็นพยานหลัาน ให้ยื่นพยานเอสารนั้น่อศาล่อนวันไ่สวนมูลฟ้อหรือวันสืบพยานไม่น้อยว่าสิบห้าวัน เพื่อใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่มีโอาสรวและอัสำเนาเอสารัล่าวไ้่อนที่ะนำสืบพยานเอสารนั้น เว้นแ่เอสารทีู่่วามประส์ะอ้าอินั้นเป็นบันทึำให้ารอพยาน หรือเป็นเอสารที่ปราื่อหรือที่อยู่อพยาน หรือศาลเห็นสมวรสั่เป็นอย่าอื่นอันเนื่อาสภาพและวามำเป็นแห่เอสารนั้น
ในรีที่ไม่อยู่ในบัับ้อส่เอสารามวรรหนึ่ เมื่อมีเอสารใ้เป็นพยานหลัานในั้นศาล ให้อ่านหรือส่ใหู้่วามรวู ถ้าู่วามฝ่ายใ้อารสำเนา ศาลมีอำนาสั่ให้ฝ่ายที่อ้าเอสารนั้นส่สำเนาให้อีฝ่ายหนึ่ามที่เห็นสมวร
ถ้าู่วามฝ่ายใไม่ส่เอสารามวรรหนึ่หรือสำเนาเอสารามวรรสอ หรือไม่ส่พยานเอสารหรือพยานวัถุามมารา ๑๗๓/๒ วรรหนึ่ ให้ศาลมีอำนาไม่รับฟัพยานหลัานนั้น เว้นแ่ศาลเห็นว่าเป็นรีเพื่อประโยน์แห่วามยุิธรรม หรือารไม่ปิบัิัล่าวมิไ้เป็นไปโยใและไม่เสียโอาสในารำเนินีอู่วามอีฝ่ายหนึ่
หมว ๔
พยานวัถุ
มารา ๒๔๑ สิ่ใใ้เป็นพยานวัถุ้อนำมาศาล
ในรีที่นำมาไม่ไ้ ให้ศาลไปรวรายานยัที่ที่พยานวัถุนั้นอยู่ามเวลาและวิธีึ่ศาลเห็นสมวรามลัษะแห่พยานวัถุ
มารา ๒๔๒ ในระหว่าสอบสวน ไ่สวนมูลฟ้อหรือพิารา สิ่อึ่เป็นพยานวัถุ้อใหู้่วามหรือพยานรวู
ถ้ามีารแ้ห่อหรือทำลายรา ารห่อหรือีราใหม่ให้ทำ่อหน้าู่วามหรือพยานที่เี่ยว้อนั้น
หมว ๕[๑๖๑]
ผู้เี่ยวา
มารา ๒๔๓[๑๖๒] ผู้ใโยอาีพหรือมิใ่็าม มีวามเี่ยวาในารใ ๆ เ่น ในทาวิทยาศาสร์ ศิลปะ ฝีมือ พาิยาร ารแพทย์ หรือหมาย่าประเทศ และึ่วามเห็นอผู้นั้นอามีประโยน์ในารวินิัยี ในารสอบสวน ไ่สวนมูลฟ้อหรือพิารา อาเป็นพยานในเรื่อ่า ๆ เป็น้นว่า รวร่าายหรือิอผู้เสียหาย ผู้้อหา หรือำเลย รวลายมือ ทำารทลอหรือิารอย่าอื่น ๆ
ผู้เี่ยวาอาทำวามเห็นเป็นหนัสือ็ไ้แ่้อส่สำเนาหนัสือัล่าวให้ศาลและู่วามอีฝ่ายหนึ่ทราบ และ้อมาเบิวามประอบหนัสือนั้น เว้นแ่มีเหุำเป็น หรือู่วามไม่ิใัถามผู้เี่ยวานั้น ศาละให้รับฟัวามเห็นเป็นหนัสือัล่าวโยผู้เี่ยวาไม่้อมาเบิวามประอบ็ไ้
ในรีที่ผู้เี่ยวา้อมาเบิวามประอบ ให้ส่สำเนาหนัสือัล่าว่อศาลในำนวนที่เพียพอล่วหน้าไม่น้อยว่าเ็วัน่อนวันเบิวามเพื่อใหู้่วามอีฝ่ายหนึ่มารับไป
ในารเบิวามประอบ ผู้เี่ยวาะอ่าน้อวามที่เียนมา็ไ้
มารา ๒๔๔[๑๖๓] ถ้าศาลหรือพนัานฝ่ายปรอหรือำรวั้นผู้ให่เห็นำเป็นเนื่อในารไ่สวนมูลฟ้อ พิารา หรือสอบสวน ที่ะ้อรวศพ แม้ว่าะไ้บรรุหรือฝัแล้ว็าม ให้มีอำนาสั่ให้เอาศพนั้นให้ผู้เี่ยวารวไ้ แ่ารระทำามำสั่ัล่าวะ้อำนึถึหลัทาศาสนาและไม่่อให้เิอันรายร้ายแรอย่าอื่น
มารา ๒๔๔/๑[๑๖๔] ในรีวามผิอาาที่มีอัราโทษำุ หามีวามำเป็น้อใ้พยานหลัานทาวิทยาศาสร์เพื่อพิสูน์้อเท็ริใที่เป็นประเ็นสำัแห่ี ให้ศาลมีอำนาสั่ให้ทำารรวพิสูน์บุล วัถุ หรือเอสารใ โยวิธีารทาวิทยาศาสร์ไ้
ในรีที่ารรวพิสูน์ามวรรหนึ่ ำเป็น้อรวเ็บัวอย่าเลือ เนื้อเยื่อ ผิวหนั เส้นผมหรือน น้ำลาย ปัสสาวะ อุาระ สารัหลั่ สารพันธุรรมหรือส่วนประอบอร่าายาู่วามหรือบุลใ ให้ศาลมีอำนาสั่ให้แพทย์หรือผู้เี่ยวาำเนินารรวัล่าวไ้ แ่้อระทำเพียเท่าที่ำเป็นและสมวรโยใ้วิธีารที่่อให้เิวามเ็บปวน้อยที่สุเท่าที่ะระทำไ้ทั้ะ้อไม่เป็นอันราย่อร่าายหรืออนามัยอบุลนั้น และู่วามหรือบุลที่เี่ยว้อ้อให้วามยินยอม หาู่วามฝ่ายใไม่ยินยอมหรือระทำารป้อปััวามิให้บุลที่เี่ยว้อให้วามยินยอมโยไม่มีเหุอันสมวร ให้สันนิษานไว้เบื้อ้นว่า้อเท็ริเป็นไปามทีู่่วามฝ่ายร้ามล่าวอ้า
ในรีที่พยานหลัานทาวิทยาศาสร์สามารถพิสูน์ให้เห็นถึ้อเท็ริที่อาทำให้ศาลวินิัยี้าีไ้โยไม่้อสืบพยานหลัานอื่นอี หรือมีเหุอันวรเื่อว่าหามีารเนิ่น้าว่าะนำพยานหลัานทาวิทยาศาสร์อันสำัมาสืบในภายหน้าพยานหลัานนั้นะสูเสียไปหรือยาแ่ารรวพิสูน์ เมื่อู่วามฝ่ายใฝ่ายหนึ่ร้ออหรือเมื่อศาลเห็นสมวร ศาลอาสั่ให้ทำารรวพิสูน์ทาวิทยาศาสร์ามวามในวรรหนึ่และวรรสอไ้ทันทีโยไม่ำ้อรอให้ถึำหนวันสืบพยานามปิ ทั้นี้ ให้นำบทบััิในมารา ๒๓๗ ทวิ มาใ้บัับโยอนุโลม
่าใ้่ายในารรวพิสูน์ามมารานี้ให้สั่่ายาบประมาามระเบียบที่ะรรมารบริหารศาลยุิธรรมำหนโยวามเห็นอบาระทรวารลั
เก็บเข้าคอลเล็กชัน
ความคิดเห็น