คืนค่าการตั้งค่าทั้งหมด
คุณแน่ใจว่าต้องการคืนค่าการตั้งค่าทั้งหมด ?
ลำดับตอนที่ #5 : บทบัญญัติต่างๆ ในกฎหมายตราสามดวง
บทบััิ่าๆ ในหมายราสามว โย นาย
ำว่า “หมาย” ในสมัยนั้น มิไ้หมายถึัวบทหมายัที่เ้าใันในปัุบัน แ่หมายถึารบันทึไว้เป็นหลัาน หรือทำหนัสือไว้เป็นหลัาน ส่วนำที่หมายถึัวบทหมาย ะใ้ว่า พระไอยาร พระราบััิ พระราฤษีา พระราำหน และ ัะเห็นไ้าัวบทหมายลัษะ่าๆ ที่ประมวลไว้ในหมายราสามว
สาระสำัอหมายราสามวประอบ้วยส่วน่าๆ รวม ๒๖ ส่วน ันี้
พระอัยารำแหน่นาทหารหัวเมือ
หมายพิสูน์ำน้ำพิสูน์ลุยเพลิ
พระอัยารลัษะลัพาลูเมียผู้นท่าน
พระอัยารเบ็เสร็ (เบ็เล็)
พระอัยารลัษะวิวาที่าัน
๓๖ ้อ พระราบััิพระราำหนเ่า และพระราำหนใหม่
ือ ารประาศถึเหุผลและวามำเป็นในารรวบรวมำระสะสาัวบทหมาย่าๆ ที่ใ้บัับอยู่ในะนั้น นำมารวมเ้าไว้เป็นหมายราสามว เพื่อใ้เป็นหลัในารอำนวยวามยุิธรรมให้แ่ราษร และเน้นถึวามสำัอวราประทับว่า ัวบทหมายที่ำระเสร็ สามารถใ้บัับและอ้าอิไ้ ้อมีราพระราสีห์ ราพระสีห์ และราบัวแ้วประทับไว้ที่หมายเท่านั้น หาไม่มีราสามวนี้ ห้ามมิให้เื่อฟัเป็นอันา
พระธรรมศาสร์
เริ่ม้วยารล่าวถึำนานารั้แผ่นิน ารำเนิมนุษย์ารำเนิรั และเ้าผู้รอรั ารพบัมภีร์พระธรรมศาสร์เมื่อพระมโนสารฤาษี เหาะไปที่ำแพัรวาล ไ้พบรอยารึเป็นภาษาบาลีัวโเท่าาย้าสาร แล้วำมาบันทึเป็นัมภีร์พระธรรมศาสร์ มอบให้พระเ้าแผ่นินใ้เป็นหลัในารำรวามยุิธรรมในแผ่นิน ส่วนนี้เป็นไปามิวามเื่อออินเีย ึ่มอและไทยไ้รับอิทธิพลมาามลำับ
ในส่วนสำัอพระธรรมศาสร์ที่เป็นสาระสำัทาหมาย ไ้แ่ ารวา บทบััิที่เป็นหลัารในารปิบัิหน้าที่อผู้เป็นผู้พิพาษาุลาาร ในารัสินี้อพิพาททั้หลายอราษร โยผู้ที่เป็นผู้พิพาษาุลาารที่ี้อเป็นผู้ที่มีวามรู้แานใน้อหมาย และรู้เท่าทัน้อเท็ริ ั้แ่มูลเหุแห่ีทั้หลาย านะแห่ีามสภาพแห่้อหา ้ออ้า และ้อ่อสู้ี ารวานใหู้่วามเื่อถือและเื่อฟัวามไม่เียร้านในหน้าที่ วามมั่นในารปิบัิหน้าที่อย่าเป็นอิสระ ไม่ยอมให้มีารแทรแาฝ่ายใ ารใุ้ลพินิไ้อย่าถู้อ ถูหมาย โยเสมอภา และารปิบัิหน้าที่้วยวามื่อสัย์สุริ ไม่เห็นแ่อามิสสิน้า รวมทั้เนื้อวามว่า้วยมูลี ึ่มี ๒ ประเภทให่ๆ ไ้แ่ มูลี แห่ผู้พิพาษาุลาาร ๑๐ ประาร และมูลี แห่บุลอันเิพิพาทันรวม ๒๙ ประาร
หลัอินทภาษ
เป็นารวาหลัธรรมในารำรนและารปิบัิหน้าที่อ ผู้พิพาษาุลาารว่า ผู้พิพาษาุลาาร้อพิาราัสินอรรถี้วยวามเที่ยธรรม ปราศาวามลำเอียเ้า้าฝ่ายใ อันเิาอิ ๔ ประาร ไ้แ่ ันทาิ ือ ลำเอียเพราะรัอบเห็นแ่อามิสสินบน โทษาิ ือ ลำเอียเพราะโรธ ภยาิ ือ ลำเอียเพราะลัว และโมหาิ ือลำเอียเพราะหล และเปรียบเทียบว่า ผู้พิพาษาุลาารที่ัสินีวามโยลำเอียาวามเที่ยธรรม เป็นผู้มีบาปรรมอันหนัยิ่ว่าบาปอันเิาาร่าประานผู้หา วามผิมิไ้และผู้ทรศีลำนวนมาเสียอี แม้ะทำบุมามายนมิอาประมาไ้ ็ยัไม่อาลบล้าบาปรรมนี้ไ้ นอานี้ผู้พิพาษาุลาาร้อเป็นผู้รอบรู้และเี่ยวาในั้นอนอวิธีพิาราวามในศาลั้แ่รับและรวำฟ้อ ำให้าร ให้รู้ระ่าว่าส่วนใเป็น้อสำั ส่วนใเป็น้อปลีย่อย ารำหนประเ็น้อพิพาทที่เรียว่า ี้สอสถาน พิเราะห์ำพยาน่าๆ เพื่อ้นหาวามริให้ไ้ เสมือนนายพรานล่าเนื้อามแะรอยสัว์ที่ล่านไ้ัว ารัสินี้อถู้อแม่นยำ ประุเหยี่ยวโบับปลาัวที่มุ่หมายไว้ ้อยึถือพระธรรมศาสร์และหลัหมายทั้ปวเป็นหลัมั่น และัสินวาม้วยิริยาอันออาประุพาราสีห์
หลัอินทภาษึแฝไว้ทั้หลัธรรมแห่ผู้พิพาษาุลาารพึยึถือปิบัิ และิวามเื่อในเรื่อบาปบุุโทษอันเิแ่ ผู้ที่ปิบัิและไม่ปิบัิามหลัอินทภาษนี้
มนเทียรบาล
เนื้อหาโยรวมอมนเทียรบาลามหมายราสามว เป็นบทบััิ่าๆ เี่ยวับพระราานพระราวศ์ ารถวายวามปลอภัยแ่อ์ พระมหาษัริย์และพระราวศ์ และเรื่ออื่นๆ ที่เี่ยว้ออีหลายประาร แ่มิไ้มีบทบััิที่ัเนในารำหนลำับั้นผู้วรสืบราสันิวศ์ไว้อย่าัเน เพียแ่ำหนลำับั้นเรื่ออิสริยยศลำับที่นั่ะเ้าเฝ้า และหลัปิบัิ่าๆ อพระราโอรสอันเิาพระมาราที่มีศัิ์านะ่าันไว้ มีารล่าวถึลำับั้นและเรื่ออิสริยยศอพระราโอรส พระมเหสี และเ้านายในราสำนั ลำับศัิ์และเรื่อยศอ้าราารั้นผู้ให่ และ ระเบียบปิบัิ่าๆ ในพระบรมมหาราวั และเพระราาน ลอนบวนเส็่าๆ ารบำเหน็ราวัลแ่ผู้มีวามอบ และารลโทษผู้ที่มีวามผิในราาร่าๆ เ่น ราารสราม ารปิบัิน ารรัษาวินัยอ้าราาร และารลโทษ้าราารที่ระทำผิ พระราานุิ อันเป็นบทบััิที่เี่ยวับหมายำหนารประำวัน ในารประอบพระราานุิอพระเ้าแผ่นินใน่วลาวันและ่วลาืน ึ่มีมามาย อันเป็นสิ่แสให้เห็นว่าพระเ้าแผ่นินอไทยแ่โบราาลมาแล้ว ทรมีเวลาบรรทมและพัผ่อนเป็นารส่วนพระอ์น้อยมา มีรายละเอียและลัษะเรื่อแ่ายอษัริย์เ้านายในราสำนั และ้าราารระับ่าๆ ไว้ พระราพิธี่าๆ ที่้อประอบเป็นประำในแ่ละเือนรบทั้สิบสอเือน ัที่เรียว่า พระราพิธีสิบสอเือน ารลพระราอาาแ่พระราโอรส พระสนม และเ้านายในราสำนั ลอนารใ้ราาศัพท์ในารเรียเรื่ออุปโภทั้ปวอพระมหาษัริย์ และที่ใ้ในารสื่อสารับพระมหาษัริย์
นัประวัิศาสร์ไ้สันนิษานว่า มนเทียรบาลนี้มีมาแ่สมัยอยุธยาอน้นแล้ว และมี้อน่าสัเว่าหลัารและ้อบััิ่าๆ ในมนเทียรบาล มิไ้มีารอ้าอิว่านำมาาหลัในัมภีร์พระธรรมศาสร์ออินเียและมอแ่อย่าใ ึเป็นหมายที่แสให้เห็นถึราานนบธรรมเนียมประเพีและวันธรรมไทย ที่สร้าสมสืบ่อันมายาวนาน
พระธรรมนู
หมายลัษะพระธรรมนูอน้น บััิถึหลัเ์่าๆ ที่ว่า้วยเอำนาศาล่าๆ ในารพิาราพิพาษาีแ่ละประเภท ลอนอำนาหน้าที่อุนนาำแหน่่าๆ ที่ทำหน้าที่เป็นผู้พิพาษาุลาาร ารเริ่ม้นี้อทำารฟ้อร้อให้ถู้อามเอำนาศาล และ้อฟ้อยัหน่วยราารที่มีโรศาลในสััเท่านั้น ึ่มีหลายแห่ที่ ผู้ว่าราารรมไม่มีโรศาลในสัั ึไม่มีอำนารับฟ้อีไ้
บทบััิในอนลาและอนปลายเป็นารบััิอำนาหน้าที่อ้าราารให่น้อยทั่วราอาาัรทั้ฝ่ายทหารและ ฝ่ายพลเรือน ในารปิบัิราารามหน้าที่ โยสื่อวามหมายผ่านทาราประำำแหน่ ในส่วนนี้หาเปรียบเทียบับหมายปัุบัน ็ือ หมายเี่ยวับารบริหารราารแผ่นิน และอำนาหน้าที่อระทรวทบว รม่าๆ นั่นเอ
พระอัยารรมศัิ์
เป็นบทบััิ เี่ยวับารำหน่าัวอบุลามเพศ วัย และสถานะ่าๆ เมื่อ้อิ่าสินไหม ทแทนรีทำให้ผู้อื่นเสียหายแ่ีวิหรือ ร่าาย และเป็นบทบััิที่ว่า้วยหลัเ์ที่ผู้พิพาษาะำหน่าสินไหมทแทนและ่าปรับในรี่าๆ โยยึศัินาอผู้เสียหายแ่ีวิ ร่าาย ื่อเสีย และผู้ทำให้เิวามเสียหายัล่าวเป็นหลั
พระอัยารำแหน่นาพลเรือน
หมายลัษะนี้รวมทั้พระอัยารำแหน่นาทหารหัวเมือ ไม่มีารอ้าอิว่ามาาัมภีร์พระธรรมศาสร์แ่อย่าใ ึเป็นหมายในส่วน “พระรานิิศาสร์หรือพระรานิิี” อันเิาราานวันธรรม ประเพีารปรอ และภูมิปัาอนาิไทยที่สั่สมันมาอย่า่อเนื่อและยาวนาน นบััิเป็นหมายที่เป็นารำหนศัินา ำแหน่ ยศ และหน้าที่ อ้าราารไทยโบรา โยแบ่เป็น ๒ ฝ่ายให่ๆ ือ ฝ่ายพลเรือน และฝ่ายทหาร พระอัยารำแหน่นาพลเรือนเป็นหมายที่ำหนำแหน่ ยศ และหน้าที่อ้าราารฝ่ายหน้า ึ่เป็น้าราารฝ่ายพลเรือน ำหนศัินาและหลัเ์ารลโทษเ้านายเื้อพระวศ์ระับสู ำหนศัินาและหน้าที่อ้าราารฝ่ายใน่าๆ ไว้้วย พระบรมวศานุวศ์ที่มีศัินาสูสุือ พระมหาอุปรา ำรศัินาสูถึ ๑๐๐,๐๐๐
้าราารฝ่ายหน้าึ่เป็น้าราารฝ่ายพลเรือนระับสูสุือ “เ้าพาัรีศรีอรัษ” สมุหนายึ่เป็นอัรมหาเสนาบี ถือศัินาสูเป็นพิเศษ เรียว่า ถือศัินา ๑๐,๐๐๐ เออุราสีห ถือรา“พระราสีห์” เป็นผู้บัับบัาหัวเมือฝ่ายเหนือทั้ปว ราพระราสีห์ือ ราสำัวแรในราสามว
ำแหน่โษาธิบี หรือเ้าพระยาพระลั มี “ออพาศรีธรรมราฯ” เป็นผู้ปรอ มีหน้าที่บัับบัาหัวเมือายทะเละวันออ ศัินา ๑๐,๐๐๐ ถือรา “บัวแ้ว” ็ำหนไว้ในพระอัยารำแหน่นาพลเรือนเ่นัน
พระอัยารำแหน่นาทหารหัวเมือ
เป็นหมายที่ำหนศัินา ยศ และหน้าที่อ้าราารฝ่ายทหาร รวมทั้้าราารหัวเมือ ำแหน่สูสุือ “เ้าพามหาเสนาบีฯ” สมุหพระลาโหม ึ่เป็นอัรมหาเสนาบีอีำแหน่หนึ่ มีหน้าที่บัับบัาหัวเมือฝ่ายใ้ทั้ปว ถือศัินา ๑๐,๐๐๐ เป็นผู้ถือราพระสีห์ ราสำัวที่ ๒ ในราสามว
นอานี้ในพระอัยารำแหน่นา ทหารหัวเมือ ยัมีารเทียบศัินาับพระภิษุสามเรในพระพุทธศาสนา้วย เ่น สามเรรู้ธรรมและไม่รู้ธรรมมีศัินาเทียบเท่าราวาสผู้มีศัินา ๓๐๐ และ ๒๐๐ ามลำับ พระภิษุรู้ธรรมและไม่รู้ธรรมมีศัินาเทียบเท่าราวาสผู้มีศัินา ๖๐๐ และ ๔๐๐ ามลำับ
หมายทั้พระอัยารำแหน่นาพลเรือนและพระอัยารำแหน่นาทหารหัวเมือ ำหนให้นระับล่าสุอสัม ือ ยา วิพ และทาสลูทาส ถือศัินานละ ๕ ้วย แสว่าศัินา ๕ ือ นระับ่ำที่สุในสัมไทย
พระอัยารบานผแน
เป็นหมายำหนหลัเ์ารแบ่ปันำลัพลอฝ่ายทหารและฝ่ายพลเรือน ามลัษะารปรอสมัยโบรา โยแบ่ำลัพลเป็น “สมใน” ือผู้ที่เป็นฝ่ายใน และ “สมนอ” ือผู้ที่เป็นฝ่ายหน้า
ำลัพลัล่าว้อมีสัั “มูลนาย” ือผู้มีศัินาเิน ๔๐๐ ึ้นไป ไ้แ่ เ้าพระยา พระยา พระมหารารู พระ หลวเมือ เ้ารานิุล ุนหมื่น พันทนาย ึ่มีหลัานสำัือ “ทะเบียนหาว่าว” แสหมู่ไพร่หลว ไพร่สม ทั้ที่เป็นไทและเป็นทาส ึเป็นหมายที่ำหนให้มูลนายทำทะเบียนหาว่าวไพร่หลว ไพร่สม ทาสที่อยู่ในสัั และแ้ให้แ่ทาารอย่าถู้อ
นอานี้หมายบับนี้ยัำหนเรื่อารแบ่ปันบุรายหิที่เิาำลัพล ที่ฝ่ายพ่อและแม่เป็นทหาร้วยัน หรือเป็นพลเรือน้วยัน หรือพ่อเป็นทหาร แม่เป็นพลเรือน หรือพ่อเป็นพลเรือน แม่เป็นทหาร พ่อและแม่อยู่สััเียวัน หรืออยู่่าสัััน
หมายลัษะนี้ำหนหลัเ์เี่ยวับุสมบัิ อผู้มีวามสามารถและมีอำนาฟ้อี เ่น นวิลริบ้าใบ้ นาบอ นอทาน นสูอายุหลใหลแล้ว เ็อ่อนอายุยัไม่รู้วาม มาฟ้อร้อเรื่อใ ผู้เป็นุลาาร้อไ่สวน่อนว่าีมีมูลหรือไม่ ะรับฟ้อทันทีมิไ้ หรือบุลภายนอะนำีที่มิใ่ีอนและีที่มิใ่เป็นีอบิามาราปู่ย่าา ยายลุป้าน้าอาบุรภรรยาพี่น้ออนมาฟ้อเป็นีมิไ้ นอานี้ยัำหนลัษะ้อห้าม ึ่เป็นเหุัฟ้อ ๒๐ ประาร ึ่เมื่อู่วามยเหุัฟ้อประารใประารหนึ่ึ้น่อสู้ ุลาาร้อยฟ้อทันที เ่น ัฟ้อว่าเป็นีอุทลุมือ บุรหลานมาเป็นโท์ฟ้อพ่อแม่ปู่ย่าายายเป็นำเลย หรือเป็นาิพี่น้อเ้ามรผู้าย แ่ไ้วามว่ามิไ้่วยรัษาพยาบาลและทำศพเ้ามร ลับมาฟ้อร้อเรียมร ถ้าไ้วามันี้ ุลาาร้อยฟ้อทันที ลัษะัสำนวนึ่เป็นรีที่ศาลรับฟ้อแล้ว ระหว่าพิาราหาู่วามมีารระทำารอย่าใอย่าหนึ่ึ่เป็น้อห้าม ถือเป็นารัสำนวน ผู้ละเมิ้อห้ามเป็นฝ่ายแพ้ี เ่น ีฝ่ายที่ถูพบหลัานว่า ให้สิน้าสินบนุลาารให้เ้า้าน ้อถูปรับเป็นแพ้ี หรือุลาารนัู่วามฝ่ายใพิาราเรื่อใฝ่ายนั้นานัถึ ๓ รั้ ้อถูปรับให้แพ้ี
หมายบับนี้ยับััิถึลัษะัพยานอันเป็นารปิบัิโยมิอบเี่ยวับพยานในารพิาราี เ่น แนะนำเสี้ยมสอนให้พยานให้ารเ้า้าน ู่เ็พยานผู้ปิบัิัล่าว้อถูปรับให้แพ้ี และารประวิวาม โยระทำารหน่วเหนี่ยวแล้ให้ีวามเิล่า้า เ่น ไม่ยอมมาศาล อ้าว่าป่วย แ่วามริสบายี ศาลรวพบว่าไม่ริ ฝ่ายที่หน่วเหนี่ยวะถูปรับีเป็นแพ้ สุท้ายือ ลัษะว่า่าแ้่าแทนัน หมายถึารำหนประเภทีที่บุลสามารถเ้ามาฟ้อีหรือ่อสู้ีแทนผู้เสียหายหรือผู้ถูล่าวหาไ้ และารห้ามมิให้เ้ามาฟ้อีหรือสู้ีแทนัน ในีบาประเภท เ่น ารทำเินราปลอม ารวาเพลิ ารเป็นู้
หมายลัษะพยานล่าวถึวามสำัอพยานที่มี่อี และบาปบุุโทษ อันไ้แ่ พยานที่เบิวามามริ และผู้เป็นพยานเท็ ผู้พิพาษา้อมีวามรู้วามเ้าใในลัษะพยานบุล ๓๓ ำพวที่ไม่ให้ฟัเป็นพยาน เว้นแู่่วามยินยอม เ่น พยานที่เป็นนรั นอทาน เ็ไม่รู้วาม และไ้ำหนลัษะพยานบุลที่เรียามลำับวามน่าเื่อถือามาไปหาน้อย ๓ ำพว ือ ทิพพยาน ไ้แ่ พยานที่เป็นพระภิษุผู้ทรศีล นัปรา์ราบัิ และุนนาผู้มีบรราศัิ์ อุรพยาน ไ้แ่ ้าราารผู้น้อย พ่อ้า ประาน และอุริพยาน ไ้แ่ พี่น้อเพื่อนฝูอู่วาม และนหูหนวาบอ นเป็นโรร้าย นอทาน ารสืบพยานและารรับฟัพยานในรี่าๆ
ิรรรมฝาผนัวัโสมนัสวิหาร แสภาพารำื่อนและเี่ยนีเพื่อสอบสวนนร้าย
หมายพิสูน์ำน้ำพิสูน์ลุยเพลิ
หมายบับนี้เป็นมารารสุท้ายที่ะหาเ์ัสิน้อแพ้นะในระหว่าู่วามโยยึถือปราาร์ที่เหนือหรือเินเ์มารานามธรรมาิเป็นัวี้วั เ่น วิธีใหู้่วามลุยเพลิถ่านไฟหนา ๑ ืบ ยาว ๖ ศอ ว้า ๑ ศอ ฝ่ายใฝ่าเท้าไม่พอเป็นฝ่ายนะ แ่่อนะมาถึวิธีารนี้ ีัล่าวไ้ผ่านระบวนพิาราที่วระทำมาทั้หมแล้ว แ่ปราว่าีัล่าว าทั้ประัษ์พยาน พยานแวล้อม และพยานหลัานอื่นๆ ไม่อา้นหาวามริไ้ ึยอมให้ใ้วิธีพิสูน์ึ่มี ๗ ประาร ไ้แ่ ๑. ล้วะั่ว ๒. สาบาน ๓. ลุยเพลิ้วยัน ๔. ำน้ำ้วยัน ๕. ว่ายึ้นน้ำแ่ัน ๖.ว่าย้ามฟาแ่ัน ๗. ุเทียนนละเล่ม แล้วูว่าผู้ใหม่อน เป็นเ์แพ้นะันหมายลัษะนี้สะท้อนให้เห็นวามเื่อถือในอำนาสิ่ศัิ์สิทธิ์ และอำนาเหนือธรรมาิที่มีอิทธิพล่อสัมไทยมา้านานแล้ว
พระอัยารลัษะุลาาร
หมายบับนี้มีที่มาาารสำแลัษะอิ ๔ ประาร ไ้แ่ ันทาิ โทสาิ ภยาิ และโมหาิ ที่ผู้เป็นผู้พิพาษาุลาาร้อระทำนให้สามารถปิบัิ หน้าที่ไ้เที่ยร ไม่ลำเอียไปโยอิ ๔ ัล่าว รวมทั้ำหนรายละเอียที่เี่ยวับ้อพึปิบัิ ้อห้าม ้อำหน่าๆ ในารปิบัิหน้าที่อผู้พิพาษาเ้าพนัานอื่นๆ ที่เี่ยว้อ ลอนู่วาม
เป็นารำหนหลัเ์และเื่อนไารำเนินระบวนพิาราลัษะ่าๆ ในศาลั้น้นอันเป็นเหุให้อุทธร์ี่อศาลสูไ้ รวมทั้ผลที่ะเิแ่ผู้พิพาษาศาลั้น้น และู่วามรีที่รับฟัไ้หรือไม่ไ้ในารอุทธร์ โยเพาะรีที่ผู้พิพาษาศาลั้น้นทำานผิพลา ัสินวามไม่ยุิธรรม ะถูลโทษ และ้อรับผิใน่าเสียหายที่เิแู่่วามฝ่ายที่เสียหาย้วย
เป็นบทบััิที่เี่ยวับสิทธิและหน้าที่อบุลในรอบรัว ไ้แ่ สามี ภริยา บุร บิามารา ทั้ในทาแพ่และทาอาา เ่น ารสมรส ารเป็นู้ (ใ้เพาะหิผู้เป็นภรรยามีู้) าร่มืนระทำำเราหิ และเ็หิ ทรัพย์สินระหว่าสามีภริยา ารใ้่าเสียหาย และารลโทษในรี ละเมิ้อห้าม่าๆ ทาหมาย
เป็นบทบััิ เี่ยวับลัษะทาส ๗ ประาร ไ้แ่ ทาสที่เิในเรือนเบี้ย ทาสไ้มา้าบิามารา ทาสมีผู้ให้ ทาสที่ไ้่วยเมื่อ้อโทษทั์ ทาสที่เลี้ยูมาในยาม้าวยาหมาแพ ทาสเลย และทาสสินไถ่ ารเป็นทาสประเภท่าๆ ารั้่าัว ารไถ่ถอนารปิบัิน สิทธิหน้าที่อทาสประเภท่าๆ ระหว่าทาสับนายเิน และผู้ที่เี่ยว้อ และอื่นๆ รวมทั้ำหนว่าทาสือนอพระมหาษัริย์ ที่นายเินะลโทษถึายไม่ไ้
พระอัยารลัษะลัพาลูเมียผู้นท่าน
เป็นบทบััิเี่ยวับารระทำวามผิานลัพาเอา้าน ลูเมีย ทาส อผู้อื่นไปในลัษะ่าๆ เ่น ถ้าลัพาลูเมียผู้อื่นไป่อนไว้ในเรือน ะถูปรับไหม และลโทษในอัราหนึ่ หาลัพาหนีไปนอเมือ ะถูปรับไหม และลโทษในอีอัราหนึ่
เป็นบทบััิเี่ยวับารัารและแบ่ปันทรัพย์มรอเ้ามรผู้ที่เป็นุนนามีบรราศัิ์ พ่อ้า และประานธรรมาให้แ่ทายาทโยธรรม เ่น ู่สมรสระับ่าๆ ไ้แ่ ภริยาพระราทาน ภริยาสู่อ อนุภริยา ทาสภริยา และบุรที่เิาภริยา่าๆ ารทำบัีทรัพย์มร ารทำพินัยรรม
เป็นบทบััิเี่ยวับารู้ยืมเินันในลัษะ่าๆ ๑๓ ประาร เ่น ารู้เินระหว่า ผู้มีวามสัมพันธ์เป็นเรือาิัน ไ้แ่ บุร บุรเย ลูสะใภ้ พี่น้อ หลาน้าบิาหรือ้ามารา หลานเย ภรรยาหลว ภรรยาน้อย หาู้ยืมเินัน ่าฝ่าย่ามีสิทธิและหน้าที่่อันอย่าไร รวมทั้ารู้เินในลัษะทั่วไป และลัษะอื่นๆ
พระอัยารเบ็เสร็ (เบ็เล็)
เป็นบทบััิที่รอบลุมเรื่อ่าๆ หลาย้าน เ่น บทบััิเี่ยวับสิทธิและหน้าที่วามรับผิอบ และารใ้่าเสียหายอันเิาทำไร่ ทำนา ทำสวนรุล้ำินแน ันหรือเิาารระทำอสัว์พาหนะ เ่น ้า ม้า วัว วาย นอานั้นยัมีบทบััิเี่ยวับารยืม ารฝาทรัพย์ ารื้อาย ารเ่า ารเิอุบัิเหุเี่ยวับ ารรารทั้ทาบ เ่น เวียนโนัน และทาน้ำ เ่น เรือโนัน ารเล่นารพนัน แม้ระทั่ารเิอันรายาารทำไสยศาสร์ ารระทำุไสย ารวายาพิษ และารทำให้แท้ลู เนื่อามีบทบััิหลาหลายมา ึเรียื่อว่า พระอัยารเบ็เสร็ (เบ็เล็
พระอัยารลัษะวิวาที่าัน
เป็นบทบััิถึารระทำวามผิทะเลาะวิวาท่าทอัน และทำร้ายร่าายัน ทั้ที่เป็นาร่อยัน หรือใ้อาวุธทั้อมีม และไม่มีมทำร้ายัน เป็นเหุให้ผู้ถูทำร้ายไ้รับบาเ็บเป็นอันรายหรือบาเ็บสาหัส หรือถึแ่วามาย โยแบ่ลัษะารระทำผิเป็นหลายลัษะ และำหนโทษ และ่าเสียหายสำหรับารระทำแ่ละลัษะไว้แ่าัน และมีบทบััิที่แสถึผู้ให่้อมีเมา และผู้น้อยวรให้วามเารพผู้ให่ ารให้อภัยและารรัษาวามสัมพันธ์ภายในรอบรัวอันเป็นลัษะอนไทย เ่น ในรีที่เิารทะเลาะันในรัวเรือนระหว่าพ่อา แม่ยาย ลูเย ลูสะใภ้ พ่อผัว แม่ผัว เมียหลว เมียน้อย ปู่ย่าายาย ลุป้าน้าอา หาผู้เสียหายไม่ไ้รับอันรายถึสาหัส ให้ผู้ปรอบ้านเมือ เ่น นายร้อย นายแว นายอำเภอ ว่าล่าวามวามผิและามลำับารเป็นผู้ให่ผู้น้อย โยให้อมาทำวััน หรือหาผู้ให่บันาลโทสะีทาร็ะ้อเสีย่าเสียหายเป็นทวีู
เป็นบท บััิในารระทำผิทาอาาเี่ยวับทรัพย์ ที่มีลัษะารระทำผิหนัเบาแ่าัน โยำนึถึัวทรัพย์ที่ถูประทุษร้าย ัวเ้าทรัพย์ และอ์ประอบอื่นๆ เพื่อมีบทำหนโทษที่แ่าัน
มีารแบ่โรออเป็น ๘ ำพว ึ่ประอบ้วย “อโร” รวม ๓ ำพว และ “สมโร” รวม ๕ ำพว อโร ๓ ำพว ไ้แ่ ผู้เป็นัวารระทำเอ ผู้ใ้ให้ผู้อื่นระทำ และผู้สั่สอนวิาโร ส่วนสมโร ๕ ำพว ไ้แ่ ผู้ให้ที่พัแ่โร ผู้เป็นมิรสหายับโร ผู้สมรู้ร่วมิับโร ผู้ให้ที่ำบัหลบ่อนแ่โร และผู้อยู่ินอาศัยับโร ารระทำผิ็มีทั้ารปล้น าริ ารลั ึ่บารีมีารทำร้ายเ้าทรัพย์ถึแ่วามาย ลอนารระทำผิั้นอุฤษ์โทษ่าๆ เ่น ลัพระพุทธรูป หรือลออมี่าที่อ์พระ เ่น เอาอ์พระพุทธรูปทอไปเผาเพื่อลอเอาทอ โยารำหนโทษะหนัเบาลหลั่นไปามลัษะารระทำผิ
เป็นบทบััิไม่ใหุ้นนา และราษรทำารใๆ ที่เป็นารล่วละเมิ่ออ์พระมหาษัริย์ ไ้แ่ ารละเมิพระราโอาร พระราบััิ และพระราเสาวนีย์ ารระทำผิ่ออ์พระมหาษัริย์ ารเบียบัลัพระราทรัพย์และ่าภาษี่าธรรมเนียม่าๆ หรือารระทำวามผิ่อวามมั่นอรั ารระทำที่เป็นภยันรายแ่ประาน และวามผิอื่นๆ เ่น ระทำทุริเี่ยวับารเ์ำลัพลไปใ้ในราารสราม ารใ้ำลัอาวุธเ้า่มู่รรโทรัพย์แ่ราษรให้ไ้รับวามเือร้อน ารปิบัิหน้าที่ราารทั้ในฝ่ายทหารและฝ่ายพลเรือนโยมิอบหรือโยทุริ
พระอัยารอาาราษร์
เป็นบทบััิเี่ยวับารระทำ่าๆ ที่เป็นาร่มเหราษร้วยัน เ่น ลูหนี้ไม่ำระหนี้และหลบหนี้เ้าหนี้ เมื่อเ้าหนี้ไปพบเ้า็ใ้ำลัับุมมาอำเอาไว้โยพลาร ไม่มอบให้เ้าหน้าที่บ้านเมือเป็นผู้ำเนินาร รวมทั้ารระทำวามผิานทำให้เสียทรัพย์ เ่น ไปทำลายพืผล รั้วหรือบ้านเรือนผู้อื่นให้เสียหาย
พระอัยารบ
ำว่า บ ศึ ามหมายบับนี้ มิไ้หมายวามเพาะารยึอำนาปรอประเทศาอ์ พระมหาษัริย์เท่านั้น แ่รวมถึารระทำลัษะร้ายแร่าๆ ทั้ที่มีผล่อวามมั่นในราอาาัร และเป็นารระทำผิในลัษะที่ั่อวามสบเรียบร้อยและศีลธรรมอันีอประานอย่าร้ายแร เ่น ปล้นพระนร เผาพระราวั ปล้นและ เผาวั ่าบิามารารูบาอาารย์ ลัพา ระทำทารุัมือัเท้า และ่าเ็ทาร โทษที่ำหนไว้สำหรับารระทำผิที่มีลัษะรุนแรให้ผู้ถูลโทษไ้รับวามทรมาน นอานี้ยัมีารำหนารระทำอผู้มีหน้าที่ในอทัพยามเิศึสรามำหนิที่พึระทำ หรือพึเว้นามหลัพิัยสราม ารลโทษรีฝ่าฝืน และารปูนบำเหน็ให้ราวัลรีทำวามอบ และอื่นๆ
พระส์
มีรวม ๑๐ ้อให่ เป็นารวาหลัปิบัิ ้อพึปิบัิ ้อห้าม ารสอส่อูแล ารำับรวสอบ เพื่อให้พระภิษุส์ทั้หลายประพฤินไ้สมับสมเพศามพระธรรมวินัย และมีบทลโทษรี่าๆไว้ โยมีารยัวอย่าีที่พระส์ระทำผิ หรือประพฤิไม่สมวรออนอลู่นอทาไว้มามายหลายรี เ่น ารเสพเมถุนับสีา พูา หรือทำิริยาเี้ยวพาราสีสีา เสพสุรา เล่นารพนัน อวอุริเป็นผู้วิเศษ
๓๖ ้อ พระราบััิพระราำหนเ่า และพระราำหนใหม่
ประอบ้วย ๓๖ ้อ พระราบััิ ๒๒ บับ พระราำหนเ่า ๖๕ บับ เป็นหมายในส่วน “พระรานิิศาสร์ หรือพระรานิิี” ที่พระมหาษัริย์ทรำหนเ์่าๆ ใน้านารปรอ ารบริหารราารแผ่นิน ารศาลยุิธรรม รวมทั้แนวทาพระบรมราวินิัยีวาม่าๆ ที่เิึ้น โยยัวอย่าีและ้อเท็ริในีามที่เิึ้นริ ลอนพระบรมราวินิัยที่เี่ยว้อ แล้ววาเป็นไว้ใ้บัับ่อไป
หลัอินทภาษ พระธรรมนู พระอัยารรมศัิ์ พระอัยารลัษะรับฟ้อ พระอัยารลัษะพยานพิสูน์ำน้ำลุย เพลิ พระอัยารลัษะุลาาร พระอัยารลัษะอุทธร์ พระอัยารลัษะผัวเมีย พระอัยารทาส พระอัยารลัษะลัพาลูเมียผู้นท่าน พระอัยารลัษะมร พระอัยารลัษะู้หนี้ พระอัยารเบ็เสร็ (เบ็เล็) พระอัยารลัษะวิวาที่าัน พระอัยารลัษะโร พระอัยารอาาหลวอาาราษร์ และพระอัยารบศึ ล้วนแ่เป็นหมายสาาี ที่นำมูลี่าๆ ามัมภีร์พระธรรมศาสร์ มาบััิเป็นบทมารา่าๆ หมายส่วนนี้ึเป็น “พระราศาสร์”
ส่วนมนเทียรบาล พระอัยารำแหน่นาพลเรือน พระอัยารำแหน่นาทหารหัวเมือ พระส์ ๓๖ ้อ พระราบััิ พระราำหนเ่า และพระราำหนใหม่ เป็นบทบััิที่มิไ้นำมูลีามัมภีร์พระธรรมศาสร์มาเป็นหลั หมายส่วนนี้ึเป็น “พระรานิิศาสร์ หรือพระรานิิี”
ความคิดเห็น