วิทยาศาสตร์น่ารู้ (รู้ไว้ใช่ว่าใส่บ่าแบกหาม)

ลำดับตอนที่ #16 : ดวงจันทร์

 

บนท้องฟ้ายามเย็ม เราอาจเคยเห็นดวงจันทร์เป็นเสี้ยวเล็กๆ อยู่ทางทิศตะวันตก แต่บางวันเราก็เห็นดวงจันทร์ดวงกลมโต กำลังลอยพ้นขอบฟ้าทางทิศตะวันออก แล้วก็บางครั้งดวงจันทร์ก็กลายเป็นสีแดง ทำให้บางคนเชื่อว่าดวงจันทร์ที่สวยงามของเราถูกสัตว์ประหลาดทำร้าย แล้วจริงๆ แล้วดวงจันทร์คืออะไรกันแน่
ดวงจันทร์เป็นบริวารของโลกเรา เชื่อว่าเกิดจากการชนกันครั้งใหญ่ของโลกเรากับวัตถุขนาดเท่ากับดาวอังคาร ทำให้มีมวลบางส่วนหลุดออกมา แล้วก็โคจรรอบโลก กลายเป็นวงแหวนเหมือนกับวงแหวนของดาวเสาร์ ต่อมามวลที่เป็นวงแหวนก็มีการรวมตัวกัน กลายเป็นดวงจันทร์อย่างที่เราเห็นทุกวันนี้ เนื่องดวงจันทร์เป็นวัตถุขนาดเล็ก จึงมีแรงโน้มถ่วงน้อย ทำให้ไม่มีบรรยากาศ เวลาที่อุกกาบาตชน ก็จะกลายเป็นหลุมอุกกาบาต แล้วก็คงอยู่อย่างนั้นเป็นเวลานาน อย่างเช่นรอยเท้าของนีล อาร์มสตรอง ที่ไปเหยีบดวงจันทร์เมือ 30 กว่าปีที่แล้ว มันก็จะคงอยู่แบบนั้นไปอีกหลายล้านปี

ดวงจันทร์ของโลก เล็กว่าโลก ประมาณ 4 เท่า มีเส้นผ่านศูนย์กลาง 3476 กิโลเมตร อยู่ห่างจากเราโดยเฉลี่ย 384400 กิโลเมตร เนื่องจากวงโคจรเป็นวงรี บางครั้งก็เข้าหรืออยู่ห่างกว่าระยะนี้ แสงจากดวงจันทร์มาถึงโลกเราใช้เวลาเดินทางประมาณ 1 วินาที ดวงจันทร์โคจรรอบโลกเรา 1 รอบใช้เวลา 27.32 วัน แต่ที่เราเห็นดวงจันทร์กลับมาอยู่ที่เดิมบนท้องฟ้านั้นจะใช้เวลา 29.53 วัน เนื่องจากว่าระหว่างที่ดวงจันทร์โคจรรอบโลกนั้น โลกเราก็โคจรรอบดวงอาทิตย์ไปด้วย ทำให้กว่าที่ดวงจันทร์จะกลับมาอยู่ที่เดิมต้องใช้เวลาเกือบเดือน ทำให้จำนวนวันของปฏิทินจันทรคติ บางเดือนก็มี 29 วัน บางวันก็มี 30 วัน คือเดือนคู่มี 30 วัน เดือนคี่มี 29 วัน ดวงจันทร์มีแรงโน้มถ่วงน้อยกว่าโลกเรา 6 เท่า ถ้าเราชั่งน้ำหนักบนโลก ได้ 60 กิโลกรัม บนดวงจันทรจะชั่งได้แค่ 10 กิโลกรัม ทำให้นักบินอวกาศที่สวมชุดหนักๆ สามารถกระโดดได้สูงกกว่าบนโลกเรา
พื้นผิวบนดวงจันทร์เต็มไปด้วยหลุมอุกกาบาต ภูเขา ที่ราบ ร่องเขา ทะเลที่ไม่มีน้ำ และอาจมีน้ำแข็งที่ขั้วของดวงจันทร์ คนไทยเราเห็นเห็นพื้นผิวที่หลากหลายเป็นกระต่าย หรือบางคนก็เห็นเป็นตากับยายตำข้าว ฝรั่งเห็นเป็นหญิงสาว หรือเป็นแมลงปีกแข็ง แต่ดวงจันทร์ที่เราเห็นนั้นมีเพียงด้านเดียว ถ้าอยากเห็นอีกด้านต้องนั่งยานอวกาศไปดู เพราะดวงจันทร์หันด้านเดียวเข้าหาโลก บางครั้งเมื่อดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์และโลกมาอยู่ในแนวเดียวกันพอดี ก็จะทำให้เกิดสุริยุปราคา ซึ่งมีทั้งแบบเต็มดวง แบบวงแหวนและแบบางส่วน แต่ถ้าเงาของโลกไปตกที่ดวงจันทร์ ก็จะทำให้เกิดจันทรุปราคาหรือที่ชาวบ้านเรียกว่ากบกินเดือน หรือราหูอมจันทร์ ดวงจันทร์ช่วงที่โดนเงามืดของโลกบังทั้งหมดจะกลายเป็นสีแดง เนื่องจากแสงที่หักเหจากโลกเราไปตกที่ดวงจันทร์ คล้อายๆ กับที่เราเห็นท้องฟ้าช่วงเช้าหรือเย็นเป็นสีแดง ดวงจันทร์ที่เห็นบนท้องฟ้ายังมีอะไรที่น่าสนใจอีกหลายอย่าง ตอนนี้ก็มีโครงการที่จะส่งคนไปลงที่ดวงจันทร์อีกครั้ง เพื่อหาความรู้ใหม่กับดวงจันทร์ที่สวยงามของเรา

โดย  ฝ่ายวิชาการ สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี