ลำดับตอนที่ #1
คืนค่าการตั้งค่าทั้งหมด
คุณแน่ใจว่าต้องการคืนค่าการตั้งค่าทั้งหมด ?
ลำดับตอนที่ #1 : ดอกไม้จากหุบเขาอันไกลโพ้น
เมื่อล่าวถึอทิวลิปแล้ว หลาย ๆ นมัะนึถึภาพทุ่อทิวลิปว้าให่และมีัหันลมั้อยู่ท่ามลาทุ่อไม้นี้อันเป็นภาพลัษ์อประเทศเนเธอร์แลน์ทีุ่้นาผู้น ประอบับประเทศเนเธอร์แลน์มีพื้นที่ปลูอทิวลิปมาถึ 108,000 าราิโลเมรและผลิหัวทิวลิปส่ออถึ 4.32 ล้านหัว่อปี[1] ึมิใ่เรื่อแปลที่ผู้นะเ้าใว่า เนเธอร์แลน์ือถิ่นำเนิออทิวลิป แ่ในวามริ ว่าาวยุโรปะรู้ัอทิวลิป็ล่วเลยมาถึริส์ริส์ศวรรษที่ 16 แล้วึ่อทิวลิปไ้เปรียบเสมือนสัลัษ์เพื่อประาศแสนยานุภาพอัรวรริออโมันที่ไ้พิิอาาัรอาวริสเียน
อย่าไร็าม าวออโมัน็เป็นเพียผู้นำพาอไม้นี้ออมาาถิ่นำเนิอมันที่อยู่ไลไปทาะวันอออัรวรริออโมัน นั่น็ือ เทือเาเทียนาน (Tian Shan - 天山) ึ่แปลว่า “เทือเาสวรร์”[2] แม้ื่อะล่าวเ่นนั้น็าม แ่บริเวเทือเามีเพียวามแห้แล้และหนาวเย็น มีเพียบริเวที่ราบีนเา้านล่าที่มีวามอุมสมบูร์บ้าพอที่ะให้าวเิร์เร่ร่อนไ้พำนัอาศัย เลี้ยสัว์ และทำาร้าายับเมือใล้เียที่เป็นุแวะพัออาราวานที่เินทาบนเส้นทาสายไหม เ่น าร์าร์, อัุ, ูา และอร์ลา เป็น้น และาวเิร์ที่เร่ร่อนเลี้ยสัว์เหล่านี้็ไ้้นพบับอไม้ทิวลิปสีเหลือส้มที่ึ้นอามเป็นลุ่มในหุบเาเทียนานระหว่าารเินทาลใ้ท่ามลาอาาศอันหนาวเหน็บ ึ่ในมุมมออนเร่ร่อนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่เ่นนี้ อไม้สีเหลือส้มที่อามบนผืนินที่แห้แล้ในหุบเาอาะเป็นสิ่สวยามเพียไม่ี่อย่าที่พวเาะพบเห็น าวเิร์ึมอว่า อไม้นี้เป็นสัลัษ์แห่ีวิและวามอุมสมบูร์ และไ้รับเอามาเป็นสัลัษ์อาวเิร์[3] แม้ะล่าวไ้ว่าหุบเาเทียนานเป็นถิ่นำเนิออทิวลิป แ่อไม้นี้็ไ้ยายพันธุ์้ามที่ราบสูในเอเียลามาถึบริเวายฝั่ทะเลแสเปียน และแพร่ยายไปไลถึายฝั่ทะเลำและทาใ้อเทือเาอเัสมานับพันปีแล้ว[4] และาวเิร์็มิใ่เป็นนาิเียวที่ไ้รู้ัับอทิวลิป
ใน่วริส์ศวรรษที่ 10-11 เมื่อาวเิร์เร่ร่อนอพยพมายัินแนะวันออลา พวเา็ไ้พบว่า อไม้ที่พวเารู้ัไ้ลายเป็นสิ่อล้ำ่าอาวเปอร์เียไปเสียแล้ว แม้ เวลานี้ยัไม่มี้อมูลหลัานใที่สามารถระบุ่วเวลาที่าวเปอร์เีย้นพบอทิวลิป แ่ในริส์ศวรรษที่ 11 ึ่ะนั้นเปอร์เียอยู่ภายใ้ารปรออราวศ์าวานิ (Ghazvanid)[5] ็พบว่ามีารปลูอทิวลิปภายในพระราอุทยานอพระราวัเมืออิสฟาฮานแล้ว อีทั้มีารล่าวถึอทิวลิปในบทวีอนัวิาาราวเปอร์เียสามนที่มีีวิใน่วสมัยนั้น้วยไ้แ่ โอมาร์ าย์ยัม (Omar Khayyam), าีแห่ิรา (Sa’di of Shiraz) และฮาเฟส-เอ ีราี (Hafez-e Sirazi)[6]
สำหรับาวเปอร์เีย อทิวลิปถือเป็นอไม้ที่มีวามสำัไม่แพ้อุหลาบ ในบทวีอาีไ้แสถึารให้วามสำัออทิวลิปในระับเียวันหรือใล้เียันมา ึ่บทวี “สวนอุหลาบ” (Gulistan) อเาที่เียนึ้นในปี .ศ. 1259 ไ้ล่าวถึสวนในอุมิว่า เป็นสวนที่ะมี “เสียอสายน้ำที่เย็น่ำและเสียนร้อทั่วทั้สวน มีผลไม้มามาย และมีอทิวลิปหลาสีสันสใสับอุหลาบที่มีลิ่นหอม”[7] นอาบทวีอาีแล้ว ยัมีเรื่อเล่าานมามายเี่ยวับ้นำเนิออทิวลิป ึ่เรื่อที่เป็นที่รู้ัมาที่สุเป็นำนานวามรัอเ้าายหนุ่มื่อ “ฟาร์ฮั” ที่ไ้หลรัหิสาวื่อ “ิริน” และ้วยวามเศร้าโศทุ์ระทมเมื่อหิสาวผู้นั้นถู่าาย เ้าายึยอมพลีีพนเอามหิสาวที่นรัสุหัวใ (บาำนานเล่าว่า เ้าายใ้วานแหวอนเอ บ้า็เล่าว่า เ้าายวบม้าหน้าผาาย) เลือทุหยที่หลั่รินลบนผืนินที่แห้แล้ันารไ้ให้ำเนิอทิวลิปสีแสอันเป็นสัลัษ์อวามรัที่สมบูร์แบบและเป็นนิรันร์
แม้าวเปอร์เียะให้วามสำัมาเพียใ แ่ระนั้นาวเปอร์เีย็มิไ้เผยแพร่อทิวลิปให้เป็นที่รู้ั หาแ่เป็นนเร่ร่อนเื้อสายเิร์่าหาที่เริ่มนำอทิวลิปออเินทามุ่สู่ะวันเรื่อย ๆ เผ่าเลูเป็นหนึ่ในนเผ่าเิร์ที่ไ้นำหัวทิวลิปิัวไปปลูยัสถานที่ทุแห่ที่พวนั้ถิ่นาน ึทำให้อทิวลิปเินทาสู่ินแนอนาโเลียที่พวเลูพิิไ้มาาัรวรริไบแนไทน์ ึ่มีหลัานเป็นภาพวารูปอทิวลิปบนแผ่นระเบื้อทีุ่้นไ้าพระราวัูบาาบัอสุล่านอลาเอิน ไูบัที่ 1 (Alaeddin Kaykubad I) ที่สร้าอยู่ริมทะเลสาปเบย์เฮีร์ (Beysahir)[8] ่อมาเมื่อ “ออสมันแห่โัท” (Osman of Sogut) ไ้ปราบาภิเษนเอึ้นเป็นัรพรริอัรวรริออโมัน อทิวลิป็ไ้รับารยสถานภาพเป็นอไม้ออ์อัลเลาะห์ ึ่าวออโมันใ้ำเรียอทิวลิปว่า “ลอเล่” (Lâle - لاله) โยเียนเป็นัวอัษรอาระบิที่เหมือนับัวอัษรที่เียนำว่า “อัลเลาะห์” [9](Allah - الله) และอทิวลิปยัเป็นสัลัษ์อวามนอบน้อม่ออ์อัลเลาะห์้วย เพราะเมื่ออทิวลิปบานเ็มที่ ส่วนอะน้อมโ้ล นอานี้ าวเิร์ยัมีวามเื่อว่า หาผู้ใยอม่อสู้และายเพื่อศาสนา วิาอเาะเินทาสู่ินแนสวรร์ผ่านเส้นทาที่โรย้วยลีบอทิวลิป้วย[10] ารยสถานะอทิวลิปเป็นอไม้ทาศาสนาทำให้ผู้นมอว่า อทิวลิปเป็นเสมือนเรื่อราศัิ์สิทธิ์ ึ่ใน่วลาริส์ศวรรษที่ 16 เมื่ออทิวลิปลายเป็นอไม้ที่รู้ัทั่วไปในัรวรริแล้ว าวออโมันำนวนมา็ไ้นำอทิวลิปมาปลูเพื่อหวัว่า เมื่อนายไป วิาอนะเินทาไปสู่สวรร์ไ้ อีทั้หิสาวสามันาวออโมัน็ไ้เย็บรูปอทิวลิปบนเสื้ออสามีที่ใส่ะออรบในสราม เพื่อุ้มรอผู้สวมใส่ให้รอีวิาสราม้วย[11]
อย่าไร็าม ใน่วริส์ศวรรษที่ 14 ถึ่ว้นริส์ศวรรษที่ 15 าวออโมันยัเร่รัในศาสนาอิสลามมา และารวาภาพสิ่มีีวิในลัษะเหมือนรินั้นถือเป็นเรื่อผิหลัศาสนา ันั้น ึเป็นเรื่อยาที่ะสามารถหาหลัานภาพอทิวลิปที่ัเนไ้ นระทั่ใน่วริส์ศวรรษที่ 16 ้อบััิทาศาสนาไ้ผ่อนปรนลไป อทิวลิปึเริ่มปราในศิลปรรมอออโมัน เ่น ภาพวารูปสุล่านเลิมที่ 2 (Selim II) ที่วาใน่วทศวรรษที่ 1560 แสให้เห็นรูปอทิวลิปสีน้ำเินบนเสื้อลุมั้นนอที่พระอ์สวมใส่, ภาพวารูปอทิวลิปสีเหลือที่มีลัษะเสมือนริอิรรื่อ อาลี อุสูาริ (Ali Uskudari) ึ่วาในรัสมัยอสุล่านอาห์เหม็ที่ 3 (Ahmed III), ลายปูนปั้นรูปอทิวลิปที่ประับอยู่เหนือเาผิในพระราวัท๊อปาปิ ในนรอิสันบูล และภาพสวนอีเนึ่มีอทิวลิปอยู่ในบริเวใ้้นไม้ที่อีฟถูล่อลวให้ินผลไม้แห่วามสำนึ[12] เป็น้น
แ่ถึระนั้น็าม ไม่ว่าาวเปอร์เียหรือาวออโมันะให้วามสำัับอทิวลิปมามายเพียใ ทั้สอาิ่า็ยัมิไ้มีารเพาะปลูอทิวลิปเป็นำนวนมาในลัษะอารเษรรรม โยที่อไม้นินี้ยัเป็นอไม้ป่าที่เ็บเี่ยวมาใ้เป็นรั้ราวเท่านั้นนระทั่ในรัสมัยอสุล่านสุไลมานที่ 1 ผู้ส่าาม (Suleyman II The Magnificent) ึ่ทรเป็นเหลนอสุล่านเมห์เหม็ที่ 2 (Mehmed II) ผู้พิินรอนสแนิโนเปิลในปี.ศ. 1453 ึ่หลัาารพิิเพียไม่ี่สิบปี าวออโมัน็ไ้สร้าสวนำนวนมามายเปลี่ยนภูมิทัศน์พื้นที่รร้าเสื่อมโทรมอึรามบ้านเรือนให้ลมลืนไปับธรรมาิ เพียสวนอสุล่านเพียผู้เียว็มีเรียรายาม่อแบบอสฟอรัสและทะเลมาร์มาร่ามาถึ 60 แห่ เพราะสำหรับาวออโมัน สวนเป็นสถานที่พัผ่อนหย่อนใที่ใ้หลีหนีวามวุ่นวายในีวิและอาาศร้อนอบอ้าวในฤูร้อน อีทั้าวออโมันยัเื่อว่า สวนยัเป็นทรัพย์สมบัิเพียสิ่เียวที่ะิามววิาไปยัสวรร์ไ้ เนื่อาารีวามธรรมเนียมปิบัิทาศาสนาอิสลามหรือ “ฮะิทห์” (Hadith)[13] ว่า วิาอผู้ายที่ไ้เินทาไปสวรร์ะสามารถสาน่อสิ่ที่นเอ้อารทำเมื่อรั้ยัมีีวิอยู่ไ้ ประอบับวามเื่อว่า อไม้ทุอบนโลเป็นรรมสิทธิ์อสวรร์ ันั้นเมื่อวิาอผู้ายไปสวรร์ สวนอไม้ที่ไ้สร้าไว้เมื่อผู้ายยัรั้มีีวิอยู่็ะเินทาไปสวรร์้วย เพื่อสาน่อสิ่ที่ผู้าย้อารทำ[14]
ันั้น อไม้ที่สวยามและหายาึเป็นที่้อารเพื่อสร้าสวนที่สวยาม โยเพาะในส่วนอพระราอุทยานภายในพระราวัท๊อปาปิในนรอิสันบูลนั้น นับั้แ่วันที่สร้าพระราวัมา สุล่านเมห์เหม็็ทร้อารสร้าให้สวนอพระราวัแห่นี้สวยามยิ่ว่าสิ่ใ ๆ ที่สร้าในสมัยอไบแนไทน์ เมื่อถึรัสมัยอสุล่านสุไลมานผู้ส่าาม นััสวนอราสำนั็ไ้มีวามพยายามที่ะเพาะพันธุ์และัแ่สายพันธุ์อทิวลิปสายพันธุ์ั้เิมที่เป็นลีบอห่อลมเหมือนไ่และมีนาเล็ ลายเป็นอทิวลิปสายพันธุ์อิสันบูลที่มีลีบยาวเรียวและปลายลีบเรียวเล็เหมือนเ็ม ึ่มีารสันนิษานว่า ลัษะอสายพันธุ์นี้อาะไ้รับารเพาะพันธุ์และัแ่ในบริเวายฝั่อนเหนืออทะเลำ[15]
นอาสายพันธุ์นี้แล้ว ยัมีสายพันธุ์อื่น ๆ เิึ้นอีำนวนหนึ่ึ่มีวามสวยามมาและเป็นสายพันธุ์ที่หายา้วย เ่น นูร์ อิ อิน (Nur-i-Adin) ึ่แปลว่า “แสแห่สวรร์”, ูร์ อิ เยา (Dur-i-Yekta) ึ่แปลว่า “ไ่มุามที่ไม่มีสิ่ใเปรียบไ้” และฮาเล เอฟา (Halet-efza) ึ่แปลว่า “ผู้สร้าเสริมวามพึพอใ” เป็น้น ึ่สายพันธุ์ัล่าวนี้ไ้รับารัแ่สายพันธุ์โยนัารศาสนาื่อ เอบูู (Seyhulislam Ebusuud Efendi) แม้ะเป็นสายพันธุ์ที่ไ้รับารเพาะพันธุ์โยมนุษย์ แ่ลอ่วีวิอเอบูู เามีหัวอทิวลิปสายพันธุ์เหล่านั้นเพียไม่ี่หยิบมือ อีทั้เมื่อศาสร์ารัแ่สายพันธุ์เป็นที่รู้ัแพร่หลายและมีวามพยายามะัแ่สายพันธุ์อทิวลิป้วยวิธีาร่า ๆ เ่น ารนำไวน์แรน้ำอทิวลิปเพื่อให้อออมามีสีแเ้ม เป็น้น แ่ในท้ายที่สุเหล่าผู้เพาะพันธ์อทิวลิปเหล่านั้น่า็ประสบปัหาเียวันนั่น็ือ อทิวลิปใ้เวลานานว่าที่ะอออและผลลัพธ์อสีออทิวลิปที่ไ้็ยัไม่แน่นอน ทำให้อทิวลิปสายพันธุ์ใหม่มัเิึ้น้วยวามบัเอิมาว่าะเป็นวามั้ใอเหล่านัเพาะพันธุ์ทิวลิป[16]
ภาพหัวหน้าราอรัษ์อสุล่านหรือบอสันิส ปาา
ที่มา: http://heavypetal.ca/archives/2007/02/book-review-tulipomania-by-mike-dash/
แ่ถึระนั้น็าม ัรพรริ (สุล่าน) แห่ัรวรริออโมัน ็ยัทร้อารอไม้สำหรับัแ่พระราอุทยานภายในพระราวัมาึ้นเรื่อย ๆ เนื่อาสุล่านออโมันไ้ทรใ้พระราอุทยานนั้นเป็นสิ่ึ่แสถึอำนาและวามมั่ั่อัรวรริให้ประัษ์่อสายาอผู้มาเยือนและทูานุทูทั้หลาย วามสวยามอารวาแผนผัอพระราอุทยาน รวมไปถึารเสาะหาอไม้หายามาปลูไว้ึเป็นเรื่อที่สำัอย่ายิ่ ประมาทศวรรษที่ 1630 ในรัสมัยสุล่านเลิมที่ 2 (Selim II) ทาราสำนัมีารสั่อไม้่า ๆ าร้านายอไม้ในอิสันบูล (หรืออนสแนิโนเปิล) 80 ร้านและานัเพาะพันธุ์อไม้ถึ 300 น[17] รวมทั้มีารนำเ้าอไม้าินแนอื่นภายในัรวรริ้วย[18] าวาม้อารให้พระราอุทยานมีวามสวยามอยู่เสมอ สุล่านึทรมีผู้ทำหน้าทีู่แลพระราอุทยานำนวนมา ึ่ในรัสมัยอสุล่านสุไลมานผู้ส่าาม พระอ์ทรมี้ารับใ้ในารูแลพระราอุทยานอพระราวัถึ 5,000 นและในำนวนนี้ มีายรร์ำนวนประมา 1,000 นเป็นนวบุมูแลพระราอุทยานที่เรียว่า “บอสันิส” (Bostancis) ึ่มีหน้าที่สำัในารพิทัษ์และูแลพระราอุทยานอสุล่าน แ่บอสันิสมิใ่นูแลพระราอุทยานโยทั่วไป พวเายัเป็นราอรัษ์สำัอสุล่านและมีอำนาในารประหารีวิ้ารับใ้และ้าราารามำสั่อสุล่าน้วย นอาหน้าทีู่แลพระราอุทยานและารลโทษแล้ว พวเาเป็นนลุ่มเียวที่มีอำนาหน้าที่ในารัอไม้เพื่อนำไปแ่ภายในพระราวั โยเพาะอทิวลิป ึ่ะไ้รับารัเพื่อนำไปใส่แันแ้วที่มีลวลายเส้นีรอบล้ายเลียวที่เรียว่า เ์ม อิ บูลบูล (Cesm-i-bulbul แปลว่า ลวลายนัยน์าอนไนิเล)[19]
แม้ว่าาวออโมันะื่นอบให้อไม้อยู่ในพระราอุทยานมาว่าารัอไม้ใส่แัน แ่่านิยมารนำอไม้ใส่แัน็แพร่หลายอยู่ในราสำนั เพื่อสร้าวามรื่นรมย์ภายในห้ออสุล่าน และ่านิยมนี้ทำให้เมื่อาวยุโรปเินทาเ้ามาในัรวรริ พวเา็ไ้รู้ัอทิวลิปในานะสัลัษ์แห่อำนาอัรวรริออโมัน และารเินทาเ้ามาในัรวรริ็ทำให้พวเาเริ่มเปลี่ยนทัศนิบาอย่าเี่ยวับาวออโมันไป แม้ว่าภาพลัษ์อวามโหร้ายและลุ่มหลัหาราะอาวออโมันะมิไ้ัออสิ้นไป (แม้ในปัุบันนี้ มุมมอวามเ้าใอนทั่วไปเี่ยวับฮาเร็ม็ยัเป็นภาพามารม์อายหนุ่มนเียวท่ามลาหิสาวมามายที่่ายินีร่วมรัับายหนุ่มผู้นั้น ึ่ภาพลัษ์นี้เป็นวามเ้าใผิที่าวะวันสร้าึ้น) แ่็ไ้สร้าทัศนิเี่ยวับาวออโมันในแ่ที่ีึ้น ไม่ว่าะเป็นวามนิยมในสิ่อหรูหราและหายา, ื่นมวามสวยามอธรรมาิ และประนีประนอมผ่อนปรนทาศาสนา่อประานอัรวรริ พระราอุทยานอไม้เป็นสิ่หนึ่ที่้อา้อใผู้มาเยือนาแนะวันทุน และยาที่ะปิเสธไ้ว่า อทิวลิปเป็นสิ่ที่้อา้อใมา่อผู้ที่พบเห็นและาวออโมัน็ื่นมอไม้นินี้ยิ่ว่าอไม้อื่นใทั้สิ้น
ไฮน์ริ ามิวเนน ฟอน ฟรอสเน ,แรน์ ไพรเออร์ เียน
อนสแนิน พาเลโอโลัส, แรน์ มาสเอร์ รวทาน
[1]AboutFlowerBulbs. Global flower bulb production (Online). Available: http://www.aboutflowerbulbs.com/bulb_globalization.htm (Access Date: 7 December 2009)
[2]เทือเานี้เป็นาอภาริที่ 3 ในเม Call of Duty: Modern Warfare 2 ที่ัวเอ้อปีนภูเาน้ำแ็ามผู้อแม็ทาวิ
[3]Mike Dash. Tulipomania: the story of the world’s most coveted flower and the extraordinary passions it aroused. (New York: Three Rivers Press, 2000), page 6
[4]Ibid, page 7
[5]าวานิเป็นราวศ์หนึ่อเปอร์เียที่ปรอินแนเปอร์เียใน่วปี.ศ. 963-1187
[6]บทวีอโอมาร์และฮาเฟสไ้อุปมาวามามออทิวลิปเปรียบเทียบับวามามอสรี ึ่ในบทวีไ้ล่าวถึหิสาวที่มีแ้มามประุอทิวลิป
[7]Mike Dash. Tulipomania, page 7
[8]Ibid, page 8
[9]ำว่า “อัลเลาะห์” (Allāh - الله) นี้เป็นำที่ย่อลาำเ็มว่า “อัล-อิเลาะห์” (Al-’ilāh - الإله) ึ่ำนี้สามารถเียนละัวอัษร “อริฟ” (Arif - ا ) ไ้ ทำให้ไ้ำว่า “อิเลาะห์” ( ’ilāh - لإله) ที่แปลว่า “พระเ้า” เหมือนันึ่ัวอัษรที่เียนำ ๆ นี้มีลัษะเหมือนับำว่า “ลอเล่” (Lâle - لاله) ที่ใ้เป็นำเรียอทิวลิป (ภาษาอาระบิะเียนาวาไป้าย) (Wiktionary)
[10]Mike Dash. Tulipomania, page 11
[11]Ibid, page 19
[12]Ibid, page 11
[13]“ฮะิทห์” ือ หลัธรรมเนียมปิบัิทาศาสนาอิสลามที่บันทึาำสั่สอนและารปิบัินอท่านศาสามุฮัมหมั ึ่นำมาใ้อ้าอิในารีวามพระัมภีร์ุรอาน
[14]Mike Dash. Tulipomania, page 9-10
[15]Ibid, page 20
[16]Ibid.
[17]มีเอสารอาน โเมอร์ (Jan Somer) นัเินทาาวัท์ไ้ล่าวยืนยันเรื่อนี้ไว้ว่า “าวเิร์เป็นผู้รัสวนและอไม้มา หาบ้านอใรไม่มีสวนเล็ ๆ ัแห่ พวเาะมอว่า น ๆ นั้นเป็นนยาน...ในนรอนสแนิโนเปิละมีลาแห่หนึ่ที่ะายเพียอไม้และสมุนไพร ึ่พวเานอไม้เหล่านี้มาาบริเวทะเลำและาินแนอื่นั้แ่อียิป์ถึอินเีย” [Jan Somer. Beschrijvinge van een Zee ende Landt Reyse Naer de Levante. 2nd edition. (Amsterdam: Joost Hargers, 1649), page 4–4v, 10, 11, 29]
[18]Mike Dash. Tulipomania, page 21
[19]Ibid, page 25
แผนที่เส้นทาสายไหมที่แสถึเส้นทาที่ลาผ่านเิเาเทียนาน
ที่มา: Wikipedia
ที่มา: Wikipedia
อย่าไร็าม าวออโมัน็เป็นเพียผู้นำพาอไม้นี้ออมาาถิ่นำเนิอมันที่อยู่ไลไปทาะวันอออัรวรริออโมัน นั่น็ือ เทือเาเทียนาน (Tian Shan - 天山) ึ่แปลว่า “เทือเาสวรร์”[2] แม้ื่อะล่าวเ่นนั้น็าม แ่บริเวเทือเามีเพียวามแห้แล้และหนาวเย็น มีเพียบริเวที่ราบีนเา้านล่าที่มีวามอุมสมบูร์บ้าพอที่ะให้าวเิร์เร่ร่อนไ้พำนัอาศัย เลี้ยสัว์ และทำาร้าายับเมือใล้เียที่เป็นุแวะพัออาราวานที่เินทาบนเส้นทาสายไหม เ่น าร์าร์, อัุ, ูา และอร์ลา เป็น้น และาวเิร์ที่เร่ร่อนเลี้ยสัว์เหล่านี้็ไ้้นพบับอไม้ทิวลิปสีเหลือส้มที่ึ้นอามเป็นลุ่มในหุบเาเทียนานระหว่าารเินทาลใ้ท่ามลาอาาศอันหนาวเหน็บ ึ่ในมุมมออนเร่ร่อนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่เ่นนี้ อไม้สีเหลือส้มที่อามบนผืนินที่แห้แล้ในหุบเาอาะเป็นสิ่สวยามเพียไม่ี่อย่าที่พวเาะพบเห็น าวเิร์ึมอว่า อไม้นี้เป็นสัลัษ์แห่ีวิและวามอุมสมบูร์ และไ้รับเอามาเป็นสัลัษ์อาวเิร์[3] แม้ะล่าวไ้ว่าหุบเาเทียนานเป็นถิ่นำเนิออทิวลิป แ่อไม้นี้็ไ้ยายพันธุ์้ามที่ราบสูในเอเียลามาถึบริเวายฝั่ทะเลแสเปียน และแพร่ยายไปไลถึายฝั่ทะเลำและทาใ้อเทือเาอเัสมานับพันปีแล้ว[4] และาวเิร์็มิใ่เป็นนาิเียวที่ไ้รู้ัับอทิวลิป
ภาพอทิวลิปป่าที่ึ้นอามบริเวทุ่ห้าสเปป์ในประเทศาัสถาน
ที่มา: Wikipedia
ที่มา: Wikipedia
ใน่วริส์ศวรรษที่ 10-11 เมื่อาวเิร์เร่ร่อนอพยพมายัินแนะวันออลา พวเา็ไ้พบว่า อไม้ที่พวเารู้ัไ้ลายเป็นสิ่อล้ำ่าอาวเปอร์เียไปเสียแล้ว แม้ เวลานี้ยัไม่มี้อมูลหลัานใที่สามารถระบุ่วเวลาที่าวเปอร์เีย้นพบอทิวลิป แ่ในริส์ศวรรษที่ 11 ึ่ะนั้นเปอร์เียอยู่ภายใ้ารปรออราวศ์าวานิ (Ghazvanid)[5] ็พบว่ามีารปลูอทิวลิปภายในพระราอุทยานอพระราวัเมืออิสฟาฮานแล้ว อีทั้มีารล่าวถึอทิวลิปในบทวีอนัวิาาราวเปอร์เียสามนที่มีีวิใน่วสมัยนั้น้วยไ้แ่ โอมาร์ าย์ยัม (Omar Khayyam), าีแห่ิรา (Sa’di of Shiraz) และฮาเฟส-เอ ีราี (Hafez-e Sirazi)[6]
สำหรับาวเปอร์เีย อทิวลิปถือเป็นอไม้ที่มีวามสำัไม่แพ้อุหลาบ ในบทวีอาีไ้แสถึารให้วามสำัออทิวลิปในระับเียวันหรือใล้เียันมา ึ่บทวี “สวนอุหลาบ” (Gulistan) อเาที่เียนึ้นในปี .ศ. 1259 ไ้ล่าวถึสวนในอุมิว่า เป็นสวนที่ะมี “เสียอสายน้ำที่เย็น่ำและเสียนร้อทั่วทั้สวน มีผลไม้มามาย และมีอทิวลิปหลาสีสันสใสับอุหลาบที่มีลิ่นหอม”[7] นอาบทวีอาีแล้ว ยัมีเรื่อเล่าานมามายเี่ยวับ้นำเนิออทิวลิป ึ่เรื่อที่เป็นที่รู้ัมาที่สุเป็นำนานวามรัอเ้าายหนุ่มื่อ “ฟาร์ฮั” ที่ไ้หลรัหิสาวื่อ “ิริน” และ้วยวามเศร้าโศทุ์ระทมเมื่อหิสาวผู้นั้นถู่าาย เ้าายึยอมพลีีพนเอามหิสาวที่นรัสุหัวใ (บาำนานเล่าว่า เ้าายใ้วานแหวอนเอ บ้า็เล่าว่า เ้าายวบม้าหน้าผาาย) เลือทุหยที่หลั่รินลบนผืนินที่แห้แล้ันารไ้ให้ำเนิอทิวลิปสีแสอันเป็นสัลัษ์อวามรัที่สมบูร์แบบและเป็นนิรันร์
แม้าวเปอร์เียะให้วามสำัมาเพียใ แ่ระนั้นาวเปอร์เีย็มิไ้เผยแพร่อทิวลิปให้เป็นที่รู้ั หาแ่เป็นนเร่ร่อนเื้อสายเิร์่าหาที่เริ่มนำอทิวลิปออเินทามุ่สู่ะวันเรื่อย ๆ เผ่าเลูเป็นหนึ่ในนเผ่าเิร์ที่ไ้นำหัวทิวลิปิัวไปปลูยัสถานที่ทุแห่ที่พวนั้ถิ่นาน ึทำให้อทิวลิปเินทาสู่ินแนอนาโเลียที่พวเลูพิิไ้มาาัรวรริไบแนไทน์ ึ่มีหลัานเป็นภาพวารูปอทิวลิปบนแผ่นระเบื้อทีุ่้นไ้าพระราวัูบาาบัอสุล่านอลาเอิน ไูบัที่ 1 (Alaeddin Kaykubad I) ที่สร้าอยู่ริมทะเลสาปเบย์เฮีร์ (Beysahir)[8] ่อมาเมื่อ “ออสมันแห่โัท” (Osman of Sogut) ไ้ปราบาภิเษนเอึ้นเป็นัรพรริอัรวรริออโมัน อทิวลิป็ไ้รับารยสถานภาพเป็นอไม้ออ์อัลเลาะห์ ึ่าวออโมันใ้ำเรียอทิวลิปว่า “ลอเล่” (Lâle - لاله) โยเียนเป็นัวอัษรอาระบิที่เหมือนับัวอัษรที่เียนำว่า “อัลเลาะห์” [9](Allah - الله) และอทิวลิปยัเป็นสัลัษ์อวามนอบน้อม่ออ์อัลเลาะห์้วย เพราะเมื่ออทิวลิปบานเ็มที่ ส่วนอะน้อมโ้ล นอานี้ าวเิร์ยัมีวามเื่อว่า หาผู้ใยอม่อสู้และายเพื่อศาสนา วิาอเาะเินทาสู่ินแนสวรร์ผ่านเส้นทาที่โรย้วยลีบอทิวลิป้วย[10] ารยสถานะอทิวลิปเป็นอไม้ทาศาสนาทำให้ผู้นมอว่า อทิวลิปเป็นเสมือนเรื่อราศัิ์สิทธิ์ ึ่ใน่วลาริส์ศวรรษที่ 16 เมื่ออทิวลิปลายเป็นอไม้ที่รู้ัทั่วไปในัรวรริแล้ว าวออโมันำนวนมา็ไ้นำอทิวลิปมาปลูเพื่อหวัว่า เมื่อนายไป วิาอนะเินทาไปสู่สวรร์ไ้ อีทั้หิสาวสามันาวออโมัน็ไ้เย็บรูปอทิวลิปบนเสื้ออสามีที่ใส่ะออรบในสราม เพื่อุ้มรอผู้สวมใส่ให้รอีวิาสราม้วย[11]
ภาพสุล่านเลิมที่ 2 ะทรำลัฝึฝนารยิธนู ึ่วาึ้นโยิรรื่อ นิาริ (Nigari) ในปี่วทศวรรษที่ 1560 ภาพนี้แสให้เห็นเสื้อลุมั้นนอออ์สุล่านที่มีรูปอทิวลิปสีน้ำเิน
ที่มา: TOPKAPI PALACE MUSEUM (าปิทินอระทรวาร่าประเทศอุรีปี.ศ. 2004)
ที่มา: TOPKAPI PALACE MUSEUM (าปิทินอระทรวาร่าประเทศอุรีปี.ศ. 2004)
อย่าไร็าม ใน่วริส์ศวรรษที่ 14 ถึ่ว้นริส์ศวรรษที่ 15 าวออโมันยัเร่รัในศาสนาอิสลามมา และารวาภาพสิ่มีีวิในลัษะเหมือนรินั้นถือเป็นเรื่อผิหลัศาสนา ันั้น ึเป็นเรื่อยาที่ะสามารถหาหลัานภาพอทิวลิปที่ัเนไ้ นระทั่ใน่วริส์ศวรรษที่ 16 ้อบััิทาศาสนาไ้ผ่อนปรนลไป อทิวลิปึเริ่มปราในศิลปรรมอออโมัน เ่น ภาพวารูปสุล่านเลิมที่ 2 (Selim II) ที่วาใน่วทศวรรษที่ 1560 แสให้เห็นรูปอทิวลิปสีน้ำเินบนเสื้อลุมั้นนอที่พระอ์สวมใส่, ภาพวารูปอทิวลิปสีเหลือที่มีลัษะเสมือนริอิรรื่อ อาลี อุสูาริ (Ali Uskudari) ึ่วาในรัสมัยอสุล่านอาห์เหม็ที่ 3 (Ahmed III), ลายปูนปั้นรูปอทิวลิปที่ประับอยู่เหนือเาผิในพระราวัท๊อปาปิ ในนรอิสันบูล และภาพสวนอีเนึ่มีอทิวลิปอยู่ในบริเวใ้้นไม้ที่อีฟถูล่อลวให้ินผลไม้แห่วามสำนึ[12] เป็น้น
แ่ถึระนั้น็าม ไม่ว่าาวเปอร์เียหรือาวออโมันะให้วามสำัับอทิวลิปมามายเพียใ ทั้สอาิ่า็ยัมิไ้มีารเพาะปลูอทิวลิปเป็นำนวนมาในลัษะอารเษรรรม โยที่อไม้นินี้ยัเป็นอไม้ป่าที่เ็บเี่ยวมาใ้เป็นรั้ราวเท่านั้นนระทั่ในรัสมัยอสุล่านสุไลมานที่ 1 ผู้ส่าาม (Suleyman II The Magnificent) ึ่ทรเป็นเหลนอสุล่านเมห์เหม็ที่ 2 (Mehmed II) ผู้พิินรอนสแนิโนเปิลในปี.ศ. 1453 ึ่หลัาารพิิเพียไม่ี่สิบปี าวออโมัน็ไ้สร้าสวนำนวนมามายเปลี่ยนภูมิทัศน์พื้นที่รร้าเสื่อมโทรมอึรามบ้านเรือนให้ลมลืนไปับธรรมาิ เพียสวนอสุล่านเพียผู้เียว็มีเรียรายาม่อแบบอสฟอรัสและทะเลมาร์มาร่ามาถึ 60 แห่ เพราะสำหรับาวออโมัน สวนเป็นสถานที่พัผ่อนหย่อนใที่ใ้หลีหนีวามวุ่นวายในีวิและอาาศร้อนอบอ้าวในฤูร้อน อีทั้าวออโมันยัเื่อว่า สวนยัเป็นทรัพย์สมบัิเพียสิ่เียวที่ะิามววิาไปยัสวรร์ไ้ เนื่อาารีวามธรรมเนียมปิบัิทาศาสนาอิสลามหรือ “ฮะิทห์” (Hadith)[13] ว่า วิาอผู้ายที่ไ้เินทาไปสวรร์ะสามารถสาน่อสิ่ที่นเอ้อารทำเมื่อรั้ยัมีีวิอยู่ไ้ ประอบับวามเื่อว่า อไม้ทุอบนโลเป็นรรมสิทธิ์อสวรร์ ันั้นเมื่อวิาอผู้ายไปสวรร์ สวนอไม้ที่ไ้สร้าไว้เมื่อผู้ายยัรั้มีีวิอยู่็ะเินทาไปสวรร์้วย เพื่อสาน่อสิ่ที่ผู้าย้อารทำ[14]
ภาพอทิวลิปสายพันธุ์อิสันบูลที่มีปลายลีบเรียวแหลมุใบมี ภาพนี้วาโยิรรื่อ อาลี อุสูารี ในรัสมัยสุล่านอาห์เหม็ที่ 3
ที่มา: ISTANBUL UNIVERSITY LIBRARY (าปิทินอระทรวาร่าประเทศอุรีปี.ศ. 2004)
ที่มา: ISTANBUL UNIVERSITY LIBRARY (าปิทินอระทรวาร่าประเทศอุรีปี.ศ. 2004)
ันั้น อไม้ที่สวยามและหายาึเป็นที่้อารเพื่อสร้าสวนที่สวยาม โยเพาะในส่วนอพระราอุทยานภายในพระราวัท๊อปาปิในนรอิสันบูลนั้น นับั้แ่วันที่สร้าพระราวัมา สุล่านเมห์เหม็็ทร้อารสร้าให้สวนอพระราวัแห่นี้สวยามยิ่ว่าสิ่ใ ๆ ที่สร้าในสมัยอไบแนไทน์ เมื่อถึรัสมัยอสุล่านสุไลมานผู้ส่าาม นััสวนอราสำนั็ไ้มีวามพยายามที่ะเพาะพันธุ์และัแ่สายพันธุ์อทิวลิปสายพันธุ์ั้เิมที่เป็นลีบอห่อลมเหมือนไ่และมีนาเล็ ลายเป็นอทิวลิปสายพันธุ์อิสันบูลที่มีลีบยาวเรียวและปลายลีบเรียวเล็เหมือนเ็ม ึ่มีารสันนิษานว่า ลัษะอสายพันธุ์นี้อาะไ้รับารเพาะพันธุ์และัแ่ในบริเวายฝั่อนเหนืออทะเลำ[15]
นอาสายพันธุ์นี้แล้ว ยัมีสายพันธุ์อื่น ๆ เิึ้นอีำนวนหนึ่ึ่มีวามสวยามมาและเป็นสายพันธุ์ที่หายา้วย เ่น นูร์ อิ อิน (Nur-i-Adin) ึ่แปลว่า “แสแห่สวรร์”, ูร์ อิ เยา (Dur-i-Yekta) ึ่แปลว่า “ไ่มุามที่ไม่มีสิ่ใเปรียบไ้” และฮาเล เอฟา (Halet-efza) ึ่แปลว่า “ผู้สร้าเสริมวามพึพอใ” เป็น้น ึ่สายพันธุ์ัล่าวนี้ไ้รับารัแ่สายพันธุ์โยนัารศาสนาื่อ เอบูู (Seyhulislam Ebusuud Efendi) แม้ะเป็นสายพันธุ์ที่ไ้รับารเพาะพันธุ์โยมนุษย์ แ่ลอ่วีวิอเอบูู เามีหัวอทิวลิปสายพันธุ์เหล่านั้นเพียไม่ี่หยิบมือ อีทั้เมื่อศาสร์ารัแ่สายพันธุ์เป็นที่รู้ัแพร่หลายและมีวามพยายามะัแ่สายพันธุ์อทิวลิป้วยวิธีาร่า ๆ เ่น ารนำไวน์แรน้ำอทิวลิปเพื่อให้อออมามีสีแเ้ม เป็น้น แ่ในท้ายที่สุเหล่าผู้เพาะพันธ์อทิวลิปเหล่านั้น่า็ประสบปัหาเียวันนั่น็ือ อทิวลิปใ้เวลานานว่าที่ะอออและผลลัพธ์อสีออทิวลิปที่ไ้็ยัไม่แน่นอน ทำให้อทิวลิปสายพันธุ์ใหม่มัเิึ้น้วยวามบัเอิมาว่าะเป็นวามั้ใอเหล่านัเพาะพันธุ์ทิวลิป[16]
ภาพหัวหน้าราอรัษ์อสุล่านหรือบอสันิส ปาา
ที่มา: http://heavypetal.ca/archives/2007/02/book-review-tulipomania-by-mike-dash/
แ่ถึระนั้น็าม ัรพรริ (สุล่าน) แห่ัรวรริออโมัน ็ยัทร้อารอไม้สำหรับัแ่พระราอุทยานภายในพระราวัมาึ้นเรื่อย ๆ เนื่อาสุล่านออโมันไ้ทรใ้พระราอุทยานนั้นเป็นสิ่ึ่แสถึอำนาและวามมั่ั่อัรวรริให้ประัษ์่อสายาอผู้มาเยือนและทูานุทูทั้หลาย วามสวยามอารวาแผนผัอพระราอุทยาน รวมไปถึารเสาะหาอไม้หายามาปลูไว้ึเป็นเรื่อที่สำัอย่ายิ่ ประมาทศวรรษที่ 1630 ในรัสมัยสุล่านเลิมที่ 2 (Selim II) ทาราสำนัมีารสั่อไม้่า ๆ าร้านายอไม้ในอิสันบูล (หรืออนสแนิโนเปิล) 80 ร้านและานัเพาะพันธุ์อไม้ถึ 300 น[17] รวมทั้มีารนำเ้าอไม้าินแนอื่นภายในัรวรริ้วย[18] าวาม้อารให้พระราอุทยานมีวามสวยามอยู่เสมอ สุล่านึทรมีผู้ทำหน้าทีู่แลพระราอุทยานำนวนมา ึ่ในรัสมัยอสุล่านสุไลมานผู้ส่าาม พระอ์ทรมี้ารับใ้ในารูแลพระราอุทยานอพระราวัถึ 5,000 นและในำนวนนี้ มีายรร์ำนวนประมา 1,000 นเป็นนวบุมูแลพระราอุทยานที่เรียว่า “บอสันิส” (Bostancis) ึ่มีหน้าที่สำัในารพิทัษ์และูแลพระราอุทยานอสุล่าน แ่บอสันิสมิใ่นูแลพระราอุทยานโยทั่วไป พวเายัเป็นราอรัษ์สำัอสุล่านและมีอำนาในารประหารีวิ้ารับใ้และ้าราารามำสั่อสุล่าน้วย นอาหน้าทีู่แลพระราอุทยานและารลโทษแล้ว พวเาเป็นนลุ่มเียวที่มีอำนาหน้าที่ในารัอไม้เพื่อนำไปแ่ภายในพระราวั โยเพาะอทิวลิป ึ่ะไ้รับารัเพื่อนำไปใส่แันแ้วที่มีลวลายเส้นีรอบล้ายเลียวที่เรียว่า เ์ม อิ บูลบูล (Cesm-i-bulbul แปลว่า ลวลายนัยน์าอนไนิเล)[19]
ภาพแันที่มีลวลายเป็นลายเส้นีรอบเป็นเลียวที่เรียว่า เ์ม อิ บูลบูล (ลวลายนัยน์าอนไนิเล) ึ่เป็นเทนิเพาะอศิลปะเรื่อแ้วอาวเิร์ที่นับวมุสลิมนิายูฟีื่อ เมห์เหม็ เเ (Mehmed Dede)ไ้เรียนรู้และประยุ์าารเรียนรู้ศิลปะารทำเรื่อแ้วสีนม (Opal glass) าเวนิ ึ่สุล่านเลิมที่ 3 ส่ัวเาไปศึษา ที่แห่นั้นใน่วปลายศวรรษที่ 18
ที่มา: http://www.exploreistanbul.com/Category.aspx?CategoryID=30&ArticleID=265
ที่มา: http://www.exploreistanbul.com/Category.aspx?CategoryID=30&ArticleID=265
แม้ว่าาวออโมันะื่นอบให้อไม้อยู่ในพระราอุทยานมาว่าารัอไม้ใส่แัน แ่่านิยมารนำอไม้ใส่แัน็แพร่หลายอยู่ในราสำนั เพื่อสร้าวามรื่นรมย์ภายในห้ออสุล่าน และ่านิยมนี้ทำให้เมื่อาวยุโรปเินทาเ้ามาในัรวรริ พวเา็ไ้รู้ัอทิวลิปในานะสัลัษ์แห่อำนาอัรวรริออโมัน และารเินทาเ้ามาในัรวรริ็ทำให้พวเาเริ่มเปลี่ยนทัศนิบาอย่าเี่ยวับาวออโมันไป แม้ว่าภาพลัษ์อวามโหร้ายและลุ่มหลัหาราะอาวออโมันะมิไ้ัออสิ้นไป (แม้ในปัุบันนี้ มุมมอวามเ้าใอนทั่วไปเี่ยวับฮาเร็ม็ยัเป็นภาพามารม์อายหนุ่มนเียวท่ามลาหิสาวมามายที่่ายินีร่วมรัับายหนุ่มผู้นั้น ึ่ภาพลัษ์นี้เป็นวามเ้าใผิที่าวะวันสร้าึ้น) แ่็ไ้สร้าทัศนิเี่ยวับาวออโมันในแ่ที่ีึ้น ไม่ว่าะเป็นวามนิยมในสิ่อหรูหราและหายา, ื่นมวามสวยามอธรรมาิ และประนีประนอมผ่อนปรนทาศาสนา่อประานอัรวรริ พระราอุทยานอไม้เป็นสิ่หนึ่ที่้อา้อใผู้มาเยือนาแนะวันทุน และยาที่ะปิเสธไ้ว่า อทิวลิปเป็นสิ่ที่้อา้อใมา่อผู้ที่พบเห็นและาวออโมัน็ื่นมอไม้นินี้ยิ่ว่าอไม้อื่นใทั้สิ้น
ไฮน์ริ ามิวเนน ฟอน ฟรอสเน ,แรน์ ไพรเออร์ เียน
อนสแนิน พาเลโอโลัส, แรน์ มาสเอร์ รวทาน
[1]AboutFlowerBulbs. Global flower bulb production (Online). Available: http://www.aboutflowerbulbs.com/bulb_globalization.htm (Access Date: 7 December 2009)
[2]เทือเานี้เป็นาอภาริที่ 3 ในเม Call of Duty: Modern Warfare 2 ที่ัวเอ้อปีนภูเาน้ำแ็ามผู้อแม็ทาวิ
[3]Mike Dash. Tulipomania: the story of the world’s most coveted flower and the extraordinary passions it aroused. (New York: Three Rivers Press, 2000), page 6
[4]Ibid, page 7
[5]าวานิเป็นราวศ์หนึ่อเปอร์เียที่ปรอินแนเปอร์เียใน่วปี.ศ. 963-1187
[6]บทวีอโอมาร์และฮาเฟสไ้อุปมาวามามออทิวลิปเปรียบเทียบับวามามอสรี ึ่ในบทวีไ้ล่าวถึหิสาวที่มีแ้มามประุอทิวลิป
[7]Mike Dash. Tulipomania, page 7
[8]Ibid, page 8
[9]ำว่า “อัลเลาะห์” (Allāh - الله) นี้เป็นำที่ย่อลาำเ็มว่า “อัล-อิเลาะห์” (Al-’ilāh - الإله) ึ่ำนี้สามารถเียนละัวอัษร “อริฟ” (Arif - ا ) ไ้ ทำให้ไ้ำว่า “อิเลาะห์” ( ’ilāh - لإله) ที่แปลว่า “พระเ้า” เหมือนันึ่ัวอัษรที่เียนำ ๆ นี้มีลัษะเหมือนับำว่า “ลอเล่” (Lâle - لاله) ที่ใ้เป็นำเรียอทิวลิป (ภาษาอาระบิะเียนาวาไป้าย) (Wiktionary)
[10]Mike Dash. Tulipomania, page 11
[11]Ibid, page 19
[12]Ibid, page 11
[13]“ฮะิทห์” ือ หลัธรรมเนียมปิบัิทาศาสนาอิสลามที่บันทึาำสั่สอนและารปิบัินอท่านศาสามุฮัมหมั ึ่นำมาใ้อ้าอิในารีวามพระัมภีร์ุรอาน
[14]Mike Dash. Tulipomania, page 9-10
[15]Ibid, page 20
[16]Ibid.
[17]มีเอสารอาน โเมอร์ (Jan Somer) นัเินทาาวัท์ไ้ล่าวยืนยันเรื่อนี้ไว้ว่า “าวเิร์เป็นผู้รัสวนและอไม้มา หาบ้านอใรไม่มีสวนเล็ ๆ ัแห่ พวเาะมอว่า น ๆ นั้นเป็นนยาน...ในนรอนสแนิโนเปิละมีลาแห่หนึ่ที่ะายเพียอไม้และสมุนไพร ึ่พวเานอไม้เหล่านี้มาาบริเวทะเลำและาินแนอื่นั้แ่อียิป์ถึอินเีย” [Jan Somer. Beschrijvinge van een Zee ende Landt Reyse Naer de Levante. 2nd edition. (Amsterdam: Joost Hargers, 1649), page 4–4v, 10, 11, 29]
[18]Mike Dash. Tulipomania, page 21
[19]Ibid, page 25
เก็บเข้าคอลเล็กชัน
ความคิดเห็น