รติมารตี

ลำดับตอนที่ #2 : ตอนที่๑ เจ้ารตี

สมัยผมเป็นเด็ก ๆ อายุได้สักสี่ห้าขวบ ผมจำได้ว่าเจ้าสืบพาผมไปกราบเจ้ารตี 

ในวังที่ผมอยู่มีเจ้านายฝ่ายหญิงต่าง ๆ ที่ขึ้นชื่อสวยสดงดงาม ไม่ว่าจะเป็นเจ้าเลอโฉม รดา หรือแม้แต่หม่อมสิปางหรือหม่อมมะเฟือง แต่ที่ผู้คนชมท่านเหล่านั้นว่างามนักงามหนา คงเพราะไม่เคยเห็นเจ้ารตีเป็นแน่ ภาพที่ผมเห็นคือผู้หญิงที่สวยที่สุดเท่าที่ผมจะเคยพบพานและจนถึงวันนี้ผมก็ไม่เคยเห็นใครที่จะพอทัดเทียมเจ้ารตีได้ 

ผมในวัยเด็กรู้สึกตื่นเต้นและประหม่าที่ได้เห็นผู้หญิงที่สวยขนาดนี้ ผมกราบลงไปที่เท้าขาวเนียนโดยไม่อาจละสายตาจากเท้างาม ๆ นั่นได้ ผมกับเจ้ารตีอายุห่างกันได้สิบปีเศษ ๆ แม้ตอนนั้นผมจะไม่เข้าใจเรื่องความสัมพันธ์ชายหญิงมากนักแต่ก็เผลอพูดไปอย่างไม่ประสานัก 

“สวยจัง ผมอยากแต่งงานกับเจ้ารตี” 

ตอนนั้นเจ้ารตีหัวเราะจนตาปิด ตามธรรมเนียมเก่าแก่สวรรยาราชแล้วการแต่งงานในเครือญาติของพวกเจ้าเป็นการรักษาสายเลือดให้บริสุทธิ์และก็ไม่ใช่เรื่องน่ารังเกียจแต่อย่างใด ขอแค่ไม่ใช่พี่น้องร่วมท้องมารดาเดียวกันก็ไม่มีใครขัดข้อง ว่าตามศักดิ์แล้วถ้าจะแต่งกันจริง ๆ ก็แต่งได้ 

พ่อเจ้าองค์ก่อนมีลูกชายสามองค์ องค์โตคือเจ้าจินดา องค์ต่อมาคือพ่อเจ้าอดิศร องค์สุดท้องคือเจ้าสืบ โดยเจ้าจินดากับเจ้าอดิศรเกิดจากแม่เจ้า ส่วนเจ้าสืบเกิดจากหม่อมคนโปรด เจ้าจินดาแม้มีฐานะเป็นลูกคนโตแต่เพราะชอบความสนุกสนานมากกว่าบริหารบ้านเมืองจึงยกตำแหน่งให้เจ้าอดิศรขึ้นเป็นใหญ่ต่อ 

เจ้าจินดามีชายาหนึ่ง หม่อมอีกหก อยู่กันอบอุ่นไม่เคยทะเลาะเบาะแว้งอะไร ๆ มากมาย เท่าที่ผมได้ยินมา ชายากับหม่อม ๆ ของท่านรักกันเองมากกว่ารักท่านเสียอีก เจ้าจินดามีลูกชายกับชายาคือเจ้าประยงค์และหลานชายคือเจ้าประพันธ์ และก็มีลูกสาวกับหม่อมหลายคน หม่อมมะเฟืองเป็นคนเดียวที่ไม่มีลูกเต้า

เจ้าอดิศรมีลูกสาวกับแม่เจ้าองค์เก่าที่ล่วงลับไปคือเจ้าเลอโฉมซึ่งมีลูกสามคนคือรเณศ รดากับรมัย เจ้าอดิศรมีลูกชายกับหม่อมแดนใต้คือเจ้าเหย้า และเจ้าเหย้าก็คือพ่อของเจ้ารตี เจ้าอดิศรมีลูกชายกับแม่เจ้าเยาวภาคือเจ้าประชาและลูกของเจ้าประชาเกิดกับหม่อมสิปาง มีลูกคือเจ้ารชตกับเจ้ารสิก

เจ้าสืบมีลูกชายคนเดียวคือเจ้าสาย และเจ้าสายก็มีลูกหลายคน หนึ่งในนั้นคือเจ้าสรวลซึ่งเป็นแม่ของผม แต่ทั้งหมดจากไปเพราะเรือล่ม ผมจึงอยู่ในความดูแลของเจ้าสืบซึ่งเป็นทวด และเจ้าทวดก็พยายามให้ผมกับเจ้ารตีสนิทสนมกันคงเพราะเห็นว่าจะเป็นประโยชน์เกื้อกูลในอนาคต 

เดิมทีเจ้ารตีเป็นหลานสุดที่รักของพ่อเจ้า รักถึงขั้นที่ว่าพ่อเจ้าไม่ยอมสถาปนาเจ้าประชาขึ้นเป็นรัชทายาทเพราะหาทางแก้กฎมณเฑียรบาลเพื่อให้เจ้ารตีขึ้นมาเป็นแม่เจ้าองค์แรก แต่ไม่ได้ตั้งสักทีเพราะการให้หญิงขึ้นเป็นใหญ่เป็นที่คัดค้านของขุนนางมากมาย กระนั้นใคร ๆ ก็รู้กันว่าพ่อเจ้ารักเจ้ารตีมากแค่ไหน 

เจ้ารเณศกับเจ้าประพันธ์ต่างก็พึงใจในเจ้ารตีและพยายามจะเกี้ยวหลายครั้งหลายครา หากเจ้ารตีไม่เคยมีทีท่าจะชอบพอใคร แต่ผมก็ดูออกว่าเจ้ารตีดูสนิทกับเจ้าประพันธ์มากกว่าคนอื่นและคอยห่วงหาอาวรณ์อยู่ไม่ขาด แต่ผมก็ไม่เคยเห็นความเสน่หาอยู่ในดวงตาเจ้ารตีแม้แต่น้อย

ผมก็ไม่แน่ใจว่าเจ้ารตีหวังถึงขั้นการเป็น ‘แม่เจ้า’ องค์แรกของสวรรยาราชหรือไม่ หรือหวังจะเป็นภรรยาที่อยู่เคียงข้างชายผู้ยิ่งใหญ่คนใดหรือไม่ และผมก็ไม่บังอาจคาดเดาว่าถ้าผมโตทันจะปกป้องเจ้ารตีแล้ว เจ้ารตีจะแต่งงานกับผมเหมือนที่ผมเคยพูดออกไปด้วยความไร้เดียงสาหรือไม่

บางทีผมก็ได้แต่ทอดถอนใจว่าผมเด็กเกินกว่าจะเข้าใจอะไรจริง ๆ 

......................................................................................................................................................

เจ้ารตีเป็นหลานคนเล็กของพ่อเจ้าที่มีชีวิตพลิกผันเกินกว่าใครจะจินตนาการ

คุณสุนทรเป็นทหารคนสนิทของเจ้าเหย้าจึงได้รู้เรื่องราวต่าง ๆ โดยปริยาย คุณสุนทรบอกว่าพ่อเจ้าเป็นคนลำเอียงอย่างยิ่ง เมื่อรักใครก็รักสุดจิตสุดใจ เมื่อไม่รักก็ไม่เคยให้อยู่ในสายตา พ่อเจ้าผูกพันกับแม่เจ้าองค์ก่อนมาตั้งแต่เด็ก ๆ จึงรักเจ้าเลอโฉมเพราะเป็นตัวแทนความรักอันสุขสม 

เจ้าเลอโฉมเป็นสตรีที่รูปโฉมงดงามสมชื่อ ว่าวันว่าตอนอายุสิบห้า พ่อเจ้าให้เจ้าเลอโฉมขึ้นเสลี่ยงเพื่ออวดฟ้าอวดดินว่าเจ้าเลอโฉมงดงามเพียงใด เจ้าเลอโฉมมีผิวขาวผ่องปานชโลมด้วยน้ำนมสด รูปร่างไม่สูงนักไม่เตี้ยนัก รอยยิ้มหวานซึ้ง กิริยานุ่มนวลแช่มช้อยจนยากจะละสายตา 

"งามจริง ๆ งามเหมือนนางในวรรณคดี รูปร่างอรชรปานนางกินรี สาวชาวบ้านที่ว่างาม ๆ เทียบไม่ได้หรอก" นี่คือคำบอกเล่าของชาวบ้านที่ตื่นตะลึงกับความงามของเจ้าหญิงผู้สูงศักดิ์ วันนั้นเจ้าเลอโฉมเกล้าผมอวดรูปหน้าเรียว ปลายคางมน แก้มและริมฝีปากแดงระเรื่อตามธรรมชาติ 

เจ้าเลอโฉมชอบพอกับจำเริญ ขุนนางอนาคตไกล ความจริงจำเริญเคยมีลูกเมียที่บ้านเกิดอยู่แล้วจนเป็นเรื่องอื้อฉาวอยู่พักหนึ่ง แต่สุดท้ายทุกอย่างก็จบลงด้วยดีเมื่อทางนั้นได้เงินไปตั้งตัวมากมาย ไหนจะการที่แม้เจ้าเลอโฉมจะริษยาเมียเก่าของจำเริญแต่ก็ยังพอจะญาติดีกับเด็ก ๆ พอสมควร

กระนั้น ‘ลูกเก่า’ กับ ‘ลูกใหม่’ ก็ไม่ได้อยู่ในระดับเดียวกันและห่างกันคนละชั้นด้วยซ้ำ รเณศเป็นหลานชายคนแรก ถัดมาเป็น รดามีหน้าตาคล้ายเจ้าเลอโฉมจึงจัดเป็นหญิงงาม ส่วนรมัยออกไปทางพ่อมากกว่า ทั้งสามไม่ได้เป็นเจ้าเพราะเป็นลูกที่เกิดจากเจ้าฝ่ายหญิงกับสามัญชน แต่ก็มีความเป็นอยู่ไม่ต่างจากเจ้านายใหญ่โต

แต่พ่อเจ้าไม่ได้รักใคร่อะไรหม่อมแดนใต้และหม่อมแดนใต้ก็ไม่เคยพยายามทำตัวให้เป็นที่โปรดปรานแต่อย่างใด ทั้งคู่แต่งงานกันเพราะเรื่องการเมือง หม่อมแดนใต้เองก็จำใจมาแม้จะมีใจให้ชายอื่นอยู่แล้วจึงทำทีกระด้างกระเดื่องต่อพ่อเจ้าด้วยซ้ำและมองพ่อเจ้าเป็นคนขัดขวางความรักของตน แม้จะเป็นเมียแต่ก็ทำตัวไม่ต่างจากศัตรู

มีบันทึกไว้ว่า “เมื่อหม่อมชมนาดมาถึงสวรรยาราชแล้ว ก็ทำตัวอ่อนน้อมถ่อมตนอยู่หลายวันเท่านั้น พอตั้งครรภ์สมใจก็เปลี่ยนไปกลายเป็นศัตรูชัดเจน คงเพราะเห็นว่าตนมีหน่อเนื้อแล้ว อย่างไรพ่อเจ้าก็คงไม่ฆ่าฟันมารดาของบุตรเป็นแน่ พ่อเจ้าสืบไปก็ได้ความว่า หม่อมชมนาดเคยรักกับชาวใต้ด้วยกันแต่ผิดหวังจึงเก็บมาเจ็บใจ” 

ส่วนเรื่องราวที่ว่าชายที่หม่อมชมนาดรักเป็นใครไม่ได้ถูกเปิดเผยนัก และเมื่อเป็นรักที่อยู่ในใจไม่ได้ทำอะไรเสียหายใครกันจะเอาผิดได้ หม่อมชมนาดจึงลอยหน้าลอยหน้ามาได้หลายปีจนเจ้าเหย้าเติบใหญ่ และเมื่อหม่อมทำตัวเช่นนี้ไหนเลยพ่อเจ้าจะสนิทเสน่หา ย่อมเบื่อหน่ายรำคาญเป็นธรรมดา 

เดิมทีหม่อมชมนาดเองก็มีรูปร่างหน้าตาสะสวย แต่เมื่อตั้งครรภ์แล้วและมั่นใจว่าอย่างไรตนก็คงจะไม่ถูกฆ่าฟันจึงปล่อยตัวทรุดโทรม แม้แต่บ่าวไพร่ยังแต่งเนื้อแต่งตัวดีกว่า คาดว่าหม่อมเองก็คงไม่อยากให้พ่อเจ้าแตะต้องแม้แต่ปลายผม พ่อเจ้าจึงรับหม่อมเยาวภาเข้ามาแทน 

หม่อมเยาวภาแม้จะไม่ได้งามหยาดเยิ้มแต่เอาอกเอาใจพ่อเจ้า เมื่อมีลูกชายคือเจ้าประชา หม่อมเยาวภาจึงกลายเป็นแม่เจ้าเยาวภา ไม่ปรากฏว่าแม่เจ้าเยาวภากับหม่อมชมนาดจะมีความขัดแย้งอะไรกัน คงเพราะหม่อมชมนาดเองไม่เคยเสน่หาพ่อเจ้าแม้แต่เสี้ยวใจ เรื่องอะไรจะไปหึงหวงชายที่ตนไม่คิดจะรัก 

“เอาเถอะ ใครจะเอาก็เอาไปเถอะ คนอย่างฉันไม่ไปแก่งแย่งกับใครหรอก ขออยู่กับลูกเป็นพอ” หม่อมชมนาดว่ากับบ่าวอย่างนั้น เป็นบ่าวเสียเองที่ร้อนอกร้อนใจและพยายามอ้อนวอนให้หม่อมชมนาดอ่อนข้อให้พ่อเจ้าบ้างแต่ก็ไม่เป็นผล คุ้มของหม่อมชมนาดจึงเป็นคุ้มที่เงียบเหงาและเหี่ยวเฉา 

ส่วนแม่เจ้าเยาวภาก็เห็นว่าหม่อมชมนาดเองก็คงจะจืดจางไปในเร็ววัน และความสัมพันธ์ของพ่อเจ้ากับหม่อมจัดว่าเลวร้าย หม่อมชมนาดไม่เคยให้เจ้าเหย้าเข้าหาพ่อเจ้าและพ่อเจ้าก็ไม่ได้สนใจเจ้าเหย้าเพราะตัวเองมีลูกสาวอย่างเจ้าเลอโฉมอยู่แล้ว ยิ่งเจ้าเหย้ากระด้างกระเดื่องเหมือนแม่ยิ่งชังเข้าไปใหญ่ 

หม่อมชมนาดมักป่วยเจ็บนู่นเจ็บนี่ในวันเฉลิมฉลองต่าง ๆ เพื่อที่เจ้าเหย้าจะได้มาดูแลตน ไม่ต้องไปพบเจอคนอื่น ๆ ในวัง จนสุดท้ายหม่อมชมนาดก็ป่วยเป็นฝีในท้องและตายไปจริง ๆ เจ้าเหย้าจึงกลายเป็นคนโดดเดี่ยวไม่มีพวกพ้องใดนอกจากคุณสุนทรที่ติดตามมานาน ถึงอย่างนั้นเจ้าเหย้าก็ไม่คิดจะอ่อนให้พ่อเจ้าแม้แต่น้อย 

แม้จะยังไม่แต่งตั้งรัชทายาทแต่ก็เป็นที่รู้กันว่าตำแหน่งนี้ต้องเป็นของเจ้าประชา เพราะเป็นลูกชายแม่เจ้าและยังใกล้ชิดกับพ่อเจ้ามากกว่า ธรรมเนียมเดิมของสวรรยาราชไม่เคยมีสตรีขึ้นครองแผ่นดิน ในยามนั้นแม้เจ้าเลอโฉมจะเป็นลูกรักเพียงใด พ่อเจ้าก็ไม่เคยใส่ใจเรื่องนี้ 

ส่วนเหตุผลที่พ่อเจ้าไม่เคยแต่งตั้งเจ้าประชาเป็นรัชทายาทตั้งแต่แรก ๆ แท้จริงจะเป็นอย่างไรคงไม่มีใครรู้ได้ หากคุณสุนทรได้แสดงความคิดเห็นว่า "เจ้าประชาเป็นคนอารมณ์ร้อน ค่อนข้างจะหูเบา พ่อเจ้าเกรงจะเป็นภัยต่อผู้คน จึงไม่แต่งตั้งเจ้าประชาด้วยเห็นว่าเจ้าประชาควรหัดสงบจิตสงบใจให้ดีขึ้น" ซึ่งนั่นก็ไม่ใช่เรื่องเกินจริงแต่อย่างใด 

เจ้าประชามีชายาชื่อเจ้าวรากัญญ์ รักกันมาแต่หนุ่มสาว แต่เจ้าประชาเป็นนักเลงหญิงจึงทะเลาะเบาะแว้งกันเสมอ โดยเฉพาะเมื่อเจ้าประชารับสิปาง หญิงสาวไร้หัวนอนปลายเท้าเข้ามาเป็นหม่อมในช่วงที่เจ้าวรากัญญ์กำลังท้องอ่อน ๆ ความระหองระแหงของทั้งคู่ก็แตกร้าวมากขึ้นไปอีก 

"วันนั้นเจ้าประชาสัญญาเป็นมั่นเป็นเหมาะกับเจ้าวรากัญญ์ว่าจะมาหาที่คุ้ม แต่ถึงเวลาก็ค้างอยู่กับหม่อมสิปาง เจ้าวรากัญญ์ก็รอจนจวนรุ่งสาง เห็นหม่อมสิปางพาบ่าวมาเย้ยถึงหน้าคุ้มจึงสั่งบ่าวให้จับไว้แล้วตบตี เจ้าประชารู้เข้าก็ฉวยมีดจะมาแทงชายาตัวเองให้ตาย แต่บ่าวของเจ้าวรากัญญ์เอาตัวมาบังแทน" 

บ่าวของเจ้าวรากัญญ์เล่าว่าเดิมทีเจ้าวรากัญญ์เป็นหญิงดี สุภาพ อ่อนโยน มีเมตตากับบ่าวไพร่เสมอ แต่เมื่อต้องมาเสียชายที่ตนรักให้หญิงหยาบคายไร้สกุลอย่างหม่อมสิปาง จึงกลายเป็นคนขี้หึงเกรี้ยวกราดและเริ่มใช้ความรุนแรงกับบ่าวไพร่ระบายอารมณ์ แต่พอสำนึกได้ก็ร้องห่มร้องไห้โทษตัวเอง ทำแบบนี้ไปมาราวคนเสียสติ 

แม้บางคราวจะเฆี่ยนบ่าวจนหลังลาย แต่กลับไม่เคยมีบ่าวคนไหนคิดทอดทิ้งเจ้าวรากัญญ์ที่เริ่มหมดอำนาจวาสนา คงเพราะความผูกพันและความสงสารตลอดเวลาที่อยู่ร่วมกันมา ทุกคนได้แต่หวังว่าลูกของเจ้าจะเป็นชายที่สมบูรณ์แข็งแรง และทำให้สถานะของเจ้าวรากัญญ์กลับมามั่นคงอีกครั้ง

อย่างไรก็ตาม เหตุการณ์ที่เจ้าประชาฆ่าบ่าวก็ทำให้พ่อเจ้าโกรธมากถึงขั้นเปรยว่า "ฉันเลี้ยงลูกมาผิด น่าผิดหวังเสียจริง" เพราะหากวันนั้นบ่าวไม่เอาตัวมาบัง เจ้าวรากัญญ์กับลูกในท้องก็คงตายไปแล้ว หม่อมสิปางแม้จะสวยสดงดงามอย่างไร แต่อุปนิสัยทำให้ใครต่อใครก็รังเกียจ 

เจ้าวรากัญญ์เฝ้าผูกใจเจ็บ และนั่นก็เป็นต้นเหตุของความหายนะขั้นที่หนึ่ง เพราะหม่อมสิปางเองก็ท้องและเท่าที่ดูก็น่าจะได้ลูกแฝด แต่อีกคนที่ไม่มีใครคาดคิดอย่างหม่อมยี่โถของเจ้าเหย้าก็ท้องเช่นกัน เหลียวไปทางไหนต่างฝ่ายต่างเห็นอีกฝ่ายเป็นคนที่จะมาชิงดีชิงเด่นไปจากตน

ในเวลานั้นเจ้าเหย้าเองก็โต้เถียงกับเจ้าประชาอยู่บ่อย ๆ เจ้าเหย้าไม่นับเจ้าประชาเป็นน้อง เจ้าประชาก็ไม่นับเจ้าเหย้าเป็นพี่ พอทะเลาะกันมากเข้าคนที่ฆ่าได้แม้แต่ลูกเมียตัวเองอย่างเจ้าประชามีหรือจะอยากไว้ชีวิตพี่ชายนอกไส้ ยิ่งได้ยินคำสบประมาทที่ว่า "ต่อให้เป็นลูกชายคนเดียว พ่อเจ้าก็ไม่ให้ขึ้นครองราชย์หรอก" ก็หาทางประหารกันให้ตายไปข้าง 

เจ้าประชาสั่งให้นำยาพิษไปใส่แกงของหม่อมยี่โถ แต่คงเป็นเวรเป็นกรรมที่หม่อมสิปางเห็นแล้วอยากกินแทนด้วยความไม่รู้ และก็เป็นเวรเป็นกรรมอีกที่เจ้าวรากัญญ์แย่งแกงถ้วยนั้นมากินต่อ เป็นอันว่าชายาและหม่อมของเจ้าประชาเองที่กินพิษร้ายลงไปแทนที่จะเป็นหม่อมของเจ้าเหย้า

หลังจากเจ้าวรากัญญ์กินน้ำแกงลงไปไม่นาน เจ้าก็ตกเลือดกรีดร้องเป็นเรื่องใหญ่ เมื่อให้หมอมาดูก็ได้แต่ข่าวร้ายว่านอกจากจะเสียลูกซึ่งเป็นชายไปอย่างไม่มีวันหวนกลับแล้ว เจ้าวรากัญญ์จะไม่สามารถตั้งครรภ์ได้อีก เจ้าวรากัญญ์แม้จะวิงวอนขอความเมตตาแต่ก็ได้เพียงความชิงชังจากสวามี 

และเจ้าเลอโฉมก็เข้าไปปลอบขวัญและซุบซิบอะไรกันอยู่หลายนานไม่มีใครรู้ 

หม่อมสิปางเยาะเย้ยเจ้าวรากัญญ์และหมายมั่นว่าลูกในท้องจะทำให้ตนมีสถานะสูงส่ง แต่แล้วกลับเป็นเรื่องว่าเมื่อหม่อมคลอดลูกแล้ว เจ้าประชายังเอ่ยว่า "รู้อย่างนี้ใครตายไปเสียยังดีกว่าอีก" เพราะเจ้ารสิกมีใบหน้าบิดเบี้ยว ส่วนเจ้ารชตก็นิ้วมือกุดไปข้างหนึ่ง เจ้าวรากัญญ์จึงยิ้มได้เต็มปากเต็มหน้าสมคำที่ว่าหัวเราะทีหลังดังกว่า 

เจ้าประชาโทษว่าเป็นความผิดของเจ้าเหย้า จากนั้นไม่นานเจ้าเหย้าก็ถูกงูกัดตายขณะที่ทำงานอยู่ในคุ้ม กว่าคุณสุนทรจะมาถึงก็เช้าวันถัดไปและต้องแปลกใจที่คุ้มถูกลงกลอนจากด้านนอก หม่อมยี่โถซมซานไปขอความช่วยเหลือจากเจ้าสืบ คงเห็นว่าพอจะช่วยเหลือกันได้บ้าง 

เจ้าสืบเป็นคนใจดีมีเมตตา ใบหน้าประดับรอยยิ้มอยู่เสมอ ซ้ำยังเป็นน้องชายที่พ่อเจ้าอดิศวรไว้วางใจ เจ้าประชาจึงไม่อาจยุ่งย่ามมาได้ อย่างไรก็ตาม แม้เจ้าสืบจะให้คนดูแลหม่อมยี่โถ แต่เพราะความตรอมใจที่สูญเสียเจ้าเหย้าจนกินไม่ได้นอนไม่หลับ สุขภาพของหม่อมจึงไม่ค่อยแข็งแรงนัก 

และหม่อมก็คลอดตั้งแต่ท้องได้เพียงแปดเดือนและตายโดยไม่ทันได้เอื้อมมือแตะลูกสาวตัวน้อย 

คืนนั้นพ่อเจ้าฝันเห็นเจ้าเหย้ามาร้องไห้อยู่แทบเจ้าจึงรู้สึกสลดใจ กล่าวกับคนใกล้ชิดว่า "ฉันเองก็ผิดเหมือนกัน" พอมองไปบนฟ้าเห็นว่าคืนนี้เป็นคืนที่ท้องฟ้างดงามแปลกตา ดวงดาวระยิบระยับและมีพระจันทร์เป็นเหมือนรอยยิ้ม จึงนึกขึ้นได้ว่าแม้เจ้าเหย้าจะจากไป แต่ก็ยังเหลือหลานไว้ให้อยู่ 

รู้อย่างนั้นพ่อเจ้าจึงไปหาเจ้าสืบ เห็นเจ้าสืบกำลังอุ้มเด็กหญิงไว้ในอ้อมกอด เมื่อได้เห็นใบหน้าที่งดงามดั่งดวงจันทร์ ริมฝีปากน้อย ๆ ที่ร้องไห้ไม่ยอมหยุด และตาที่หลับพริ้ม ก็ถามไปว่า "ลูกใครหรือ?" เจ้าสายตอบอย่างประหลาดใจว่า "ลูกเหย้า" พ่อเจ้าก็ถึงกับโผเข้าหาหลานทันที เด็กจึงเงียบและหลับไป 

"หลานฉันงดงามเหมือนนางฟ้าน้อย ๆ หลานฉันเป็นที่รักของฉัน ให้ชื่อว่ารติมารตี ฉันจะเลี้ยงไว้ให้ศักดิ์เสมอลูก ฉันขอนะ" พ่อเจ้าโอบกอดเจ้ารตีไว้แนบอก เจ้าสายดีใจที่เจ้ารตีจะได้อยู่ในความดูแลของพ่อเจ้าจึงคลายห่วง พ่อเจ้าคงรู้สึกผิดที่ไม่ค่อยเมตตาเจ้าเหย้าจึงทุ่มเทให้เจ้ารตีเป็นการชดเชย

แม้พ่อเจ้าจะรู้ว่าปัญหาหลายอย่างเกิดขึ้นเพราะความลำเอียงในรุ่นลูกจึงพยายามแก้ไขในรุ่นหลาน กระนั้นเมื่อเมล็ดพันธุ์เสียไปแล้วก็ยากจะให้ต้นไม้ที่ดีได้ และเมื่อเจ้ารตีไม่มีที่พึ่งอื่นและถูกใครต่อใครมองในฐานะศัตรู พ่อเจ้าก็ต้องทำทุกวิถีทางเพื่อหลานสุดที่รักของพระองค์ปลอดภัย 

และการที่จะอยู่อย่างปลอดภัยมีเพียงสองวิธี 

หนึ่ง คือไม่มีใครสนใจ 

สอง คือยิ่งใหญ่เหนือผู้ใด