กลอนมงคลสอนใจ / คำคม

ลำดับตอนที่ #10 : ภาษิตอิศริญาณ

ภาษิตอิศริญาณ

ชายข้าวเปลือกหญิงข้าวสารโบราณว่า                    น้ำพึ่งเรือเสือพึ่งป่าอัชฌาศัย

เราก็จิตคิดดูเล่าเขาก็ใจ                                                           รักกันไว้ดีกว่าชังระวัง

                ผู้ใดดีดีต่ออย่าก่อกิจ                                                ผู้ใจผิดผ่อนพักอย่าหักหาญ

สิบดีก็ไม่ถึงกับกึ่งพาล                                                            เป็นชายชาญอย่าเพ่อคาดประมาทชาย

                รักสั้นก็ให้รู้อยู่เพียงสั้น                                          รักยาวนั้นอย่าให้เยิ่นเกินกฎหมาย

มิใช่ตายแต่เขาเราก็ตาย                                                           แหงนดูฟ้าอย่าให้อายแก่เทวา

                อย่าดูถูบุญกรรมว่าทำน้อย                                      น้ำตาลย้อยมากเมื่อไรได้หนักหนา

อย่านอนเปล่าเอากระจกยกออกมา                                         ส่องดูหน้าเสียทีหนึ่งแล้วจึงนอน

                เห็นตอหลักปักขวางหนทางอยู่                              พิเคราะห์ดูควรทึ้งแล้วจึงถอน

เห็นตำตาแล้วอย่าอยากทำปากบอน                                        ตรองเสียก่อนจึงค่อยทำกรรมทั้งมวล

                ค่อยดำเนินตามไต่ผู้ไปหน้า                                   ใจความว่าผู้มีคุณอย่าหุนหวน

เอาหลังตากแดดเป็นนิจคิดคำนวณ                                         รู้ถี่ถ้วนจึงสาบายเมื่อปลายมือ

                เพชรอย่างดีมีค่าราคายิ่ง                                          ส่งให้ลิงจะรู้ค่าราคาหรือ

ต่อผู้ดีมีปัญญาจึงหารือ                                                            ให้เขาลือเสียว่าชายนี้ขายเพชร                             

ของสิ่งใดเจ้าว่างามต้องตามเจ้า                              ใครเลยเล่าจะไม่งามตามเสด็จ

จำไว้ทุกสิ่งจริงหรือเท็จ                                                          พริกไทยเม็ดนิดเดียวเคี้ยวยังร้อน

                เกิดเป็นคนเชิงดูให้รู้เท่า                                         ใจของเราไม่สอนใครจะสอน

อยากใช้เขาเราต้องก้มประนมกร                                            ใครเลยห่อนจะว่าตัวเป็นวัวมอ

                เป็นบ้าจี้นิยมชมว่าเอก                                            คนโหยกเหยกรักษายากลำบากหมอ

อันยศศักดิ์มิใช่เหล้าเมาแต่พอ                                                ถ้าเขายอเหมือนอย่างเกาให้เราคัน

                บ้างโลดเล่นเต้นรำทำเป็นเจ้า                                 เป็นไรเขาไม่จับผิดคิดดูขัน

ผีมันหลอกช่างผีตามทีมัน                                                       คนเหมือนกันหลอกกันเองกลัวเกรงนัก

                สูงอย่าให้สูงกว่าฐานนานไปล้ม                             จะเรียนคมเรียนเถิดอย่าเปิดฝัก

คนสามขามีปัญญาหาไว้ทัก                                                    ที่ไหนหลักแหลมคำจงจำเอา

                เดินตามรอยผู้ใหญ่หมาไม่กัด                                                ไปพูดขัดเขาทำไมขัดใจเขา

ใครทำตึงแล้วก็หย่อนผ่อนลงเอา                                            นักเลงเก่าเขาไม่หาญราญนักเลง

                เป็นผู้หญิงแม่หม้ายที่ไร้ผัว                                    ชายมักยั่วทำเลียบเทียบข่มเหง

ไฟไหม้จนไม่เหมือนคนที่จนเอง                                         ทำอวดเก่งกับขื่อคาว่ากระไร

                อันเสาหินแปดศอกตอกเป็นหลัก                           ไปมาผลักบ่อยเข้าเสายังไหว

จงฟังหูไว้หูคอยดูไป                                                              เชื่อน้ำใจดีกว่าอย่าเชื่อยุ

                หญิงเรียกแม่ชายเรียกพ่อยอไว้ใช้                          มันชอบใจข้างปลอบไม่ชอบดุ

ที่ห่างปิดที่ชิดไชให้ทะลุ                                                         คนจักษุเหล่หลิ่วไพล่พลิ้วพลิก

เอาปลาหมอเป็นครูดูปลาหมอ                                บนบกหนออุตส่าห์เสือกกระเดือกกระดิก

เขาย่อมว่าฆ่าความเสียดายพริก                                              รักหยอกหยิกยับทั้งตัวอย่ากลัวเจ็บ

                มิใช่เนื้อเอาเป็นเนื้อก็เหลือปล้ำ                             แต่หนามตำเข้าสักนิดกรีดยังเจ็บ

อันโลภลาภบาปหนาตัณหาเย็บ                                              เมียรู้เก็บผู้รู้ทำพาเจริญ

                ถึงรู้จริงนิ่งไว้อย่าไขรู้                                  เต็มที่ครู่เดียวเท่านั้นเขาสรรเสริญ

ไม่ควรกล้ำเกินหน้าก็อย่าเกิน                                                 อย่าเพลิดเพลินคนชังนักคนรักน้อย

วาสนาไม่คู่เคียงเถียงเขายาก                                  ถึงมีปากเสียงเปล่าเหมือนเต่าหอย

ผีเรือนตัวไม่ดีผีอื่นพลอย                                                        พูดพล่อยพล่อยไม่ดีปากขี้ริ้ว

                แต่ไม้ไผ่อันหนึ่งตันอันหนึ่งแขวะ                        สีแหยะแหยะตอกตะบันเป็นควันฉิว

ช้างถีบอย่าว่าเล่นกระเด็นปลิว                                                แรงหรือหิวตั้งใจดูจะสู้ช้าง

                ล้องูเห่าเล่นก็ได้ใจกล้ากล้า                                     แต่ว่าอย่ายักเยื้องเข้าเบื้องหาง

ต้องว่องไวในทำนองคล่องท่าทาง                                          ตบหัวผางเดียวม้วนจึงควรล้อ

ถึงเพื่อนฝูงที่ชอบพอขอกันได้                               ถ้าแม้ให้เสียทุกคนกลัวคนขอ

พ่อแม่เลี้ยงปิดปกเป็นกกกอ                                                   จนแล้วหนอเหมือนเปรตด้วยเหตุจน

ถึงมีบุญไม่ประกอบชอบไม่ได้                               ต้องอาศัยคิดดีจึงมีผล

บุญหาไม่แล้วอย่าได้ทะนงตน                                               ปุถุชนรักชังไม่ยั่งยืน

ตัวยากอยากจะไปอาศัยเขา                                     ถึงเป็นญาติก็เปล่าเหมือนผู้อื่น

แม้มั่งมีเหมือนกันจึงยั่งยืน                                                    การยิงปืนลูกถึงแล้วจึงดัง

                อันคลื่นใหญ่ในมหาชลาสินธุ์                                                เข้าฝั่งสิ้นสาดเข้าที่ในฝั่ง

เสียงกลองดังฟังดูเพียงหูฟัง                                                  ปากคนดังอึงจริงยิ่งกว่ากลอง

                ถ้าทำดีก็จะดีเป็นศรีศักดิ์                                          ถ้าทำชั่วชั่วจักตามสนอง

ความชั่วเราลี้ลับอย่ากลับตรอง                                                ตรองแล้วมองดูผิดในกิจการ

                เราทำผิดสิ่งใดในราชกิจ                                         อุตส่าห์คิดอย่าแพร่งแถลงสาร

คิดถึงผิดจิตไม่เหิมฮึกทะยาน                                                 คิดถึงชอบแล้วก็ปานละเลิงใจ

เป็นข้าเฝ้าเหล่าเสวกามาตย์                                    ยิ่งกว่าทาสทาสาค่าสินไถ่

อย่าให้ชิอย่าให้ห่างเป็นกลางไว้                                             ฝ่ายข้างในอย่านำออกนอกอย่าแจง

มิควรทูลก็อย่าทูลประมูลข้อ                                   จะเกิดก่อลุกลามความแสลง

อย่าพูดปดให้จับได้พูดไพล่แพลง                                          ทูลแล้วแบ่งมุสาอย่าให้เต็ม

                อันความเรื่องเดียวกันสำคัญกล่าว                           พูดไม่ดีแล้วก็เปล่าไม่แข็งเข้ม

ข้าวต้มร้อนอย่ากระโจนค่อยโลมเล็ม                                     วิสัยเข็มเล่มน้อยร้อยช้าช้า

                ถึงปรุโปร่งในอุบายเป็นชายชาติ                             แม้หลงมาตุคามขาดศาสนา

อันความหลงแม้ไม่ปลงสังขารา                                             แต่ทว่ารู้บ้างค่อยบางเบา

                อย่าโอกโขยกอยู่ในโลกสันนิวาส                          แต่นักปราชญ์ยังรู้พึ่งผู้เขลา

เหมือนเรือช่วงพ่วงลำในสำเภา                                              เรือใหญ่เข้าไม่ได้ใช้เรือเล็ก

คนพันหนึ่งดึงดื้อถือมานะ                                     ในทิฏฐะแข็งจริงยิ่งกว่าเหล็ก

เหล็กเผาไฟมอญไทยพม่าเจ๊ก                                                               ผู้ใหญ่เด็กก็ตีอ่อนเพราะร้อนไฟ

                อนิจจังภาวนาว่ากุศล                                              พากันบ่นวุ่นวุ่นบุญที่ไหน

จังแต่ปากใจยังไม่จังใจ                                                          แต่เมื่อไรสังเวชจิตอนิจจัง

                หลงโลภลาภบาปก็รู้อยู่ว่าบาป                                กิเลสหยาบยังไม่สุขย่อมทุกขัง

ตัณหาหากชักนำให้กำบัง                                                        เอาธรรมตั้งข่มกดให้ปลดร้อน

                คนศรัทธาว่าง่ายสบายจิต                                        ไม่เบือนบิดเร่งทำตามคำสอน

คนที่ไม่ศรัทธาอุราคลอน                                                        โง่แล้วงอนถึงไม่ฟังก็ยังดึง

                หาเงินติดได้ไว้อย่าให้ขาด                                     ตำลึงบาทหาไม่คล่องเพียงสองสลึง

ชาติตะปูชาติแข็งต้องแทงตรึง                                 ชาติขี้ผึ้งชาติอ่อนร้อนละลาย

ของสิ่งใดสงสัยให้พิสูจน์                                      ไม่แกล้งพูดธาตุทั้งสี่ดีใจหาย

ดูดินน้ำลมไฟในแยบคาย                                                       ไม่ระบายเท็จก็แปรไม่แท้จร

                ปลาร้าเค็มพริกเทศเผ็ดไฉน                                    เอออะไรดูเถิดยังเกิดหนอน

กลับฟอนฟันพริกปลาร้าสถาพร                                             ทั้งเค็มร้อนไม่ถึงกรรมเป็นธรรมา

พูดโกหกแต่แยบคายอุบายปด                 คนทั้งหมดนั่งฟังไม่กังขา

ที่พูดซื่อถือแท้แน่เจรจา                                                          เขาก็ว่าพูดปดทุดบทไป

                คนมียศรูปสวยทั้งรวยทรัพย์                                   เสน่ห์บทนี้ปับขลังจริงเจ้า

สาวสาวเห็นหมดหน้าท่าจะเอา                                              ไม่ต้องเป่าเสกคาถาก็มาเจียว

                คนแก่มีสี่ประการโบราณว่า                                    แก่ธรรมาพิสมัยใจแห้งเหี่ยว

แก่ยศแก่วาสนาปัญญาเปรียว                                                  แต่แก่แดดย่างเดียวแก่เกเร

                ความรู้ท่วมหัวเอาตัวไม่รอด                                    เป็นคำสอดของคนเกเรเกเส

เรียนวิชาไม่แม่นยำคะน้ำคะเน                                              ไปเที่ยวเตร่ประกอบชื่อตัวถึงจน

                ทะเลน้อยเท่ารอยโคโผไม่ได้                                 โดยว่าใจยังกำหนัดขัดมรรคผล

หญิงขมิ้นชายปูนประมูลปน                                                  ไหนจะโพ้นทะเลแดงตำแหน่งเนื้อ

                จิ้งจกเรียกจระเข้บกยกขึ้นท้า                                 แมวตัวเล็กเขาก็ว่าเป็นอาเสือ

แมวเป็นอาของพยัคฆ์ชักว่าเครือ                                            ไม่น่าเชื่อหลานอะไรใหญ่กว่าอา

                อีกข้อหนึ่งเมืองเราชาวมนุษย์                                                ย่อมว่าพุทธกับไสยตั้งใจว่า

ถ้อยทีถ้อยอาศัยกันไปมา                                                        ทั้งเจรจารำคาญหูไม่งาม

                พุทธแปลว่าพระเจ้าท่านกล่าวแก้                            ไสยนั้นแปลว่าผีนี้ได้ถาม

ผิดหรือถูกไม่ตรึกตราเจรจาตาม                                             มีเนื้อความในคัมภีร์บาลีใด

                ว่าพระพุทธองค์ไปอาศัยผี                                      ผีไปพึ่งบารมีที่ตรงไหน

ถ้อยทีถ้อยพึ่งกันนั้นอย่างไร                                                  ครั้นว่าไล่เข้าก็ซัดลัทธิแรง

                เป็นวาจากรรมเปล่าไม่เข้าข้อ                                 รู้แล้วก็นิ่งไว้อย่าได้แถลง

แม้พลั้งปากเสียศีลพลาดตีนแพลง                                          มักระแวงข้างเป็นโทษประโยชน์น้อย

คุณกับโทษสองแบ่งแรงข้างไหน                           คุณถึงใหญ่ให้ผลคนไม่เห็น

โทษสักเท่าหัวเหาเล็กเท่าเล็น                                                 ให้ผลเห็นแผ่ซ่านทั่วบ้านเมือง

                เป็นเจ้านายผู้ดีมีวาสนา                                          เอาพ่อตาลงข้างล่างใช้ต่างไพร่

มีเมียน้อยหลักแหลมก็แถมใช้                                               ลูกเขยจนแล้วค่อยใส่คอเป็นเอ็น

                น้ำใจเอ๋ยเห็นกรรมไม่ทำชั่ว                                   บวชตั้งตัวตั้งใจบวชได้เรื่อง

บวชหลบราชการหนักบวชยักเยื้อง                                         บวชหาเฟื้องหาไพบวชไม่ตรง

                หลายตำบลหลายแห่งแขวงป่าช้า                            อสุภพาเกิดพินิจพิศวง

ป่าช้าใหญ่คือเตาไฟไยมิปลง                                                  สังเวชลงว่าเผาผีทุกวี่วัน

                สัตว์ผอมฤๅษีพีนี้สองสิ่ง                                         สามผู้หญิงรูปดีไม่มีถัน

กับคนจนแต่งอินทรีย์นี้อีกอัน                                                                สี่ด้วยกันดูเป็นไม่เห็นงาม

                บรรพชาสามปางนางสามผัว                                   ข้าเก่าชั่วเมียชังเขายังห้าม

มักเกิดเงี่ยงเกี่ยงแง่แส่หาความ                                               กาลีลามหยาบช้าอุลามก

                เคหฐานหยาบช้าหาสะอาด                                     มูลฝอยใบไม้ใช่ญาติอย่ามุ่นหมก

อย่าเข้าทำส่ำสมนิยมรก                                                          ไฟจะตกลามไหม้ไม่ได้การ

                กิ่งไม้เรียวหนามหนาศิลาหัก                                 เห็นเสียบปักอยู่ที่ทางกลางสายฝน

หยิบทิ้งเสียบุญหนักหนาอย่าขี้คร้าน                                     ทำไปนานแล้วก็ก้างไม่ค้างคอ

                ถือตำรามากนักขี้มักกรอบ                                       มิเสียชอบขัดสนจนงอนจ่อ

ออกชื่อบาปครางฮือทำมืองอ                                                   ไม่นึกฉ้อส่อเสียดเบียดเบียนใคร

จิตดำรงคงธรรมไม่พล้ำเพลี่ยง                               สู้หลีกเลี่ยงตามภาษาอัชฌาศัย

ถึงบอกลาภบาปแล้วไม่พอใจ                                                 มีหาไม่อุตส่าห์รักษากาย

                พระพุทธองค์ก็ทรงชมว่าสมปราชญ์                       บัณฑิตชาติเมธาปัญญาหลาย

สู่คติเบื้องหน้าถ้าเขาตาย                                                         ทางอบายห่างไกลไม่ไปเลย

                กระแสพุทธฎีกาว่ากระนี้                                        เดี๋ยวนี้นี่ไม่นะท่านเอย

ถ้ายากจนแล้วก็คนมักยิ้มเย้ย                                                  ภิปรายเปรยเปรียบเทียบพูดเสียดแทง

ว่าชะชะนักปราชญ์ชาติสถุล                                    วิบากบุญให้ผลจนต่องแต่ง

สวรรค์นรกที่ไหนไม่แจ้งแจง                                                                อยู่เขตแขวงธานีบุรีใด

                อย่าคบมิตรจิตพาลสันดานชั่ว                 จะพาตัวให้เสื่อมที่เลื่อมใส

คบนักปราชญ์นั่นแหละดีมีกำไร                                            ท่านย่อมให้ความสบายหลายประตู

                ความเจริญและความฉิบหายนั้น                            ที่เกิดมันไม่มากเท่าปากหู

อ้ายคิ้วตานั่นก็เปล่าแต่เจ้าชู้                                                     จมูกรูก็แต่สูดพูดไม่เป็น

                ชั่วแต่กายวาจาย่อมปรากฏ                                      คนทั้งหมดแม่นแท้เขาแลเห็น

ชั่วในใจปิดบังไว้มิดเม้น                                                        สิบห้าเล่มเกวียนเข็นไม่หมดมวล

                คดสิ่งอื่นหมื่นแสนแม้นกำหนด                            โกฏิล้านคดซ้อนซับพอนับถ้วน

คดของคนล้นล้ำคดน้ำนวล                                                     เหลือกระบวนที่จะจับนับคดค้อม

                หินกับเหล็กชุดดีตีกันเถิด                                       ไฟก็เกิดหินร่อยไปเหล็กไม่ผอม

ถึงหินนิดกรีดกดตีอดออม                                                       อุตส่าห์ถนอมใช้ไปได้นมนาน

                จะผ่าไม้ให้พินิจคิดดูท่า                                          ให้เห็นว่าแสกไหนเหมาะจึงเจาะขวาน

จะเข้าหาคนผู้ดูอาการ                                                             ถือโบราณถูกเดาจึงเอาคำ

                ห้าสิบปีมีประมาณฐานเก่าเก่า                                น้ำไม่เข้าท่วมถึงที่มีดินถนำ

โตเท่าผลมะขวิดสดเร่งจดจำ                                                  ถูเงินเฟื้องเหลืองก่ำเป็นทองจริง

                คนพันหนึ่งเสาะสางทางเสน่ห์                              อุปเท่ห์ทำให้ชอบใจหญิง

เสกที่ใดใจเจ้าของต้องประวิง                                                                ได้ก็เกิดยุ่งยิ่งร้างหย่ากัน

รักกันเองหรือขอสู่อยู่กันยืด                                   ไม่จางจืดเสน่ห์จนอาสัญ

อื่นอื่นนั้นยกไว้ใจสำคัญ                                                        กับอีกอันปฏิบัติไม่ขัดเรา

หนึ่งนักปราชญ์ผู้เขลากล่าวกำเนิด                         ว่ากระต่ายตายไปเกิดเป็นหิ่งห้อย

เพราะอย่างนั้นรัศมีจึงย้อย                                                     แล้วอย่าพลอยพูดไถลเหมือนไม้ลิด

                จะคบมิตรสนิทนักมักเป็นโทษ                              เกิดหึงโกรธต่างต่างเพราะวางจิต

ทันระวังตัวที่ไหนไม่ทันคิด                                                   เหตุสักนิดแล้วก็ได้ขัดใจกัน

                ประพฤติดีฝีปากข้างถากถาง                                   คือเห็นทางห้ามรักให้ชักสั้น

ฉุกละหุกคลุกคลีถึงตีรัน                                                          อ้ายรู้มากนี่แลมันเป็นต้นเดิม

                เจ้าท่านเกลียดอย่าเกลียดแทนองค์เจ้า                    เอ็นดูเหล่าผู้ผิดอย่าคิดเสริม   

กริ้วสิ่งไรช่วยแซมช่วยแต้มเติม                                              ผู้ผิดเพิ่มพูนผิดใช่กิจเอง

                ผมยาวยุ่งทิ้งไว้ไม่สางหวี                                       สิ้นที่พึ่งแล้วจึงมีคนข่มเหง

อาวุธปากกล่าวดีมีคนเกรง                                                       ยิงให้เป้งเดียวถูกทุกทุกคำ

                ของเขาที่ออกที่ทางพิเศษ                                       ถ้ารู้เหตุก็คงเห็นยังค่ำ

คว่ำหงายตำตอกบอกแล้วจำ                                                    กลางคืนกลางวันร่ำอยู่อัตรา

ดูตระกูลดูกริยาดูอากัป                                            ดูทิศจับเอาที่ผลต้นพฤกษา

ดูฉลาดเล่าก็เห็นที่เจรจา                                                         ดูคงคาก็พึงหมายสายอุบล

                นกกระจาบเดิมหนักหนามากกว่าแสน                  ไม่เดือดแค้นสามัคคีย่อมมีผล

ครั้นภายหลังอวดกำลังต่างถือตน                                            พรานก็ขนกระหน่ำมาพากันตาย

                ดูโรงเรือนเปรียบเหมือนกับสังขาร                        ปลูกไว้นานเก่าคร่ำฉล่ำฉลาย

แก่ลงแล้วโคร่งคร่างหนอร่างกาย                                            ไม่เฉิดฉายเหมือนหนุ่มกระชุ่มหกระชวย

                ตาก็มัวหัวก็ขาวเป็นคราวคร่ำ                                  หูก็ซ้ำไม่ได้ยินเอาสิ้นสวย

แรงก็ถอยน้อยกำลังนั่งก็งวย                                                   ฟันก็หักไปเสียด้วยไม่ทันตาย

                แต่ตัณหานี้ทำไมจึงไม่แก่                                       ยังปกแผ่พังพานผึงตึงใจหาย

เห็นสาวสาวเข้ายังตะเกียกตะกาย                                          คิดอุบายจะใคร่เฉ่งแต่เกรงตน

                คืนและวันพลันดับก็ลับล่วง                                    ท่านทั้งปวงจงอุตส่าห์หากุศล

พลันชีวิตคิดถึงรำพึงตน                                                          อายุคนนั้นไม่ยืนถึงหมื่นปี

                อันความมรณาถ้วนหน้าสัตว์                                  แต่พระตรัสเป็นองค์พระชินศรี

แสนประเสริฐเลิศภพจบธาตรี                                                ยังจรลีเข้าสูนิพพานเอย