อิเหนา ตอน เก็บดอกไม้ ฉายกริช ไหว้พระปฏิมา

เนื้อเรื่อง

อิเหนา

ตอน เก็บดอกไม้ ฉายกริช ไหว้พระปฏิมา

                ๏^ร่าย ครั้นสายแสงสีรวีวร                            ทินกรเกือบกึ่งเวหา

จึงชวนสาวสรรค์กัลยา                                        ลีลาศลงสู่ท่าชลธาร

ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ

          ๏^{พระทองหวน} นางจึงสรงสนานในสระศรี          กับกำนัลนารีเกษมศานต์

หอมกลิ่นโกสุมปทุมมาลย์                                    อายอบชลธารขจรไป

น้ำใสไหลเย็นเห็นตัวปลา                                     ว่ายแหวกปทุมาอยู่ไหวไหว

นิลุบลพ้นน้ำขึ้นรำไร                                          ตูมตั้งบังใบอรชร

ดอกขาวเหล่าแดงสลับสี                                      บานคลี่ขยายแย้มเกสร

บัวเผื่อนเกลื่อนกลาดในสาคร                                บังอรเก็บเล่นกับนารี

นางทรงหักห้อยเป็นสร้อยบัว                                 สวมตัวกำนัลสาวศรี

แล้วปลิดกลีบปทุมมาลย์มากมี                              เทวีลอยเล่นเป็นนาวา

ลางนางบ้างกระทุ่มน้ำเล่น                                    บ้างโกรธว่ากระเซ็นถูกเกศา

บ้างว่ายแซงแข่งเคียงกันไปมา                              เกษมสุขทุกหน้ากำนัลใน

ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๓๕

          ๏^ร่าย สรงเสร็จเสด็จทรงเครื่อง                     ย่างเยื้องจากฝั่งสระใหญ่

เที่ยวเล่นริมธารสำราญใจ                                    ชมพรรณดอกไม้นานา

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏^{ปะหลิ่ม} ชวนฝูงอนงค์นางรำฟ้อน                ทอดกรกรีดกรายซ้ายขวา

งามงอนอ่อนจริตกิริยา                                       ดังกินราลงเล่นชลธาร

แล้วร้องเรื่อยรับขับครวญ                                     โหยหวนสำเนียงเสียงประสาน

บ้างเก็บโกสุมตูมบาน                                         มะลิดกทุกก้านกิ่งกอ

กำนัลในไล่เก็บชิงกัน                                          ที่ไปไม่ทันก็ตามขอ

บ้างเคล้าเพื่อนอยู่หลังรั้งรอ                                  บ้างเก็บได้ใส่ห่อผ้าห่มมา

ลางนางบ้างชวนกันแล่นไล่                                   ซ่อนซุ่มพุ่มไม้แล้วไปหา

บ้างร้องหวีดวิ่งชิงชี้ฟ้า                                        สรวลสันต์หรรษาสำราญใจ

ฯ ๘ คำ ฯ แมลงภู่ทอง เจรจาบทที่ ๓๖

          ๏^ร่าย แล้วหยุดนั่งยังแผ่นศิลาลาด                 เตียนสะอาดใต้ร่มโศกใหญ่

จึงสั่งสาวสรรค์กำนัลใน                                       ใครเก็บดอกไม้ได้ให้ออกมา

เราจะทำบุหงารำไป                                           ยังขาดสิ่งไรให้เร่งหา

จะได้ไปถวายเทวา                                             ในทันในเวลาเย็นนี้

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                              หมู่นางกำนัลสาวศรี

ได้ดอกไม้มาด้วยยินดี                                        ถวายพระบุตรีทันใด

แล้วชวนกันเลือกบุหงา                                       ที่กลิ่นกล้ารื่นรสสดใส

ก็ได้ถ้วนทุกพรรณดอกไม้                                     แต่ปะหนันยังไม่ได้มา

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                               ฝ่ายนางยุบลค่อมทาสา

ครั้นแจ้งรับสั่งพระธิดา                                        ก็ชวนฝูงกัลยาเพื่อนกัน

ลดเลี้ยวเที่ยวบุกไปทุกแห่ง                                   แลลอดสอดแสวงดอกปะหนัน

พลางเก็บผลไม้ในไพรวัน                                     เลี้ยวลัดดัดดั้นเดินไป

ฯ ๔ คำ ฯ เพลง

          ๏ นางยุบลบานจิตคิดเพลิน                        หลงไปตามเนินเขาใหญ่

ครั้นเหลียวหลังมาไม่เห็นใคร                                ก็ตระหนกตกใจเป็นสุดคิด

จะกลับมาก็ไม่รู้แห่งทาง                                      ความกลัวบี้มปางจะดับจิต

ทีนี้เห็นจะตายวายชีวิต                                       สุดคิดก็ร่ำโศกา

ฯ ๔ คำ ฯ โอด เจรจาบทที่ ๓๗

          ๏^{ปิ่นตลิ่งใน} เมื่อนั้น                                      พระสุริย์วงศ์เทวัญอสัญหยา

สถิตยังสุวรรณพลับพลา                                         กับพี่เลี้ยงเสนาทั้งนั้น

พระแสนระลึกตรึกคะนึง                                        ถวิลถึงบุษบาสาวสวรรค์

ให้เร่าร้อนอุราจาบัลย์                                           ดังเพลิงกัลป์ลามลนสกนธ์กาย

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏^{หรุ่ม} จะใคร่ไปชมศาลเทวา                       ให้พาใจเศร้าบรรเทาหาย

จึ่งเสแสร้งแกล้งชวนพระน้องชาย                           กับพี่เลี้ยงสี่นายผู้ร่วมใจ

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏^ร่าย พร้อมหมู่แสนสุรเสนี                         จากที่พลับพลาอาศัย

ไม่เสด็จโดยทางที่คลาไคล                                   ภูวไนยดั้นดัดลัดมา

ฯ ๒ คำ ฯ เชิด

          ๏^{ชมตลาด} มาถึงอารามพนาเวศ                    ที่ประเทศแทบเชิงภูผา

พื้นปราบราบรื่นล้วนศิลา                                     พฤกษาร่มแสงพระอาทิตย์

อันซุ้มทวารแลปราการ                                       ล้วนแล้วแก้วประพาฬไพจิตร

เจดีย์วิหารดังนิรมิต                                            แกล้งประดิษฐ์รูปสัตว์อัดเมียง

กระหนกกลายลายจำหลักเครือขด                          มุขลดหน้าบันชั้นเฉลียง

ปลูกไม้ดอกผลรอบเรียง                                        มีระเบียงสามชั้นบรรจง

ชมพลางพระทางคะนึงใน                                    หวั่นหวั่นหฤทัยพิศวง

คิดถึงบุษบาโฉมยง                                             พระเดินดัดลัดลงเลียบมา

ฯ ๘ คำ ฯ เพลงช้า

          ๏^ร่าย ชวนองค์อนุชาพาประพาส                   ชมพรรณรุกขชาติที่เชิงผา

พอได้ยินเสียงโศกา                                            พระตรึกตราประหลาดหลากใจ

หยุดยั้งฟังศัพท์สำเนียงนั้น                                   สำคัญที่ทางไม่สงสัย

จึ่งห้ามคนทั้งปวงไว้แต่ไกล                                   แล้วเสด็จคลาไคลดำเนินมา

ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ

          ๏ ครั้นถึงจึ่งเห็นทาสี                                โศกีร่ำไรอยู่ในป่า

จึ่งซักไซ้ไต่ถามกิจจา                                          เอ็งมาร้องไห้อยู่ไย

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                               นางยุบลโศกาน้ำตาไหล

ครั้นเห็นพระองค์ผู้ทรงชัย                                     ความที่ดีใจเป็นสุดคิด

บังคมก้มกราบกับบาทา                                       ดังอมฤตฟ้ามายาจิต

ทีนี้จะรอดชีวิต                                                 ทูลแถลงแจ้งกิจทุกประการ

ข้าน้อยมาตามพระบุตรี                                       บัดนี้ยังเสด็จอยู่ที่ศาล

สั่งให้เที่ยวเก็บสุมามาลย์                                     จะสักการอารักษ์ฤทธิรณ

ข้ามาเก็บปะหนันหลงอยู่                                     จะกลับไปก็ไม่รู้แห่งหน

พระช่วยไว้อย่าให้วายชนม์                                   นางยุบลวิงวอนไปมา

ฯ ๘ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๓๘

          ๏ เมื่อนั้น                                              พระโฉมยงวงศ์อสัญแดหวา

จึ่งว่าเราจะช่วยชีวา                                            จงให้กติกาสัญญาไว้

ถ้าทำตามคำเราได้มั่นคง                                     จะพาลงจากเนินเขาใหญ่

อันสิงสัตว์ในป่าพนาลัย                                        หยาบคายร้ายใช่พอดี

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๓๘

          ๏ บัดนั้น                                               นางยุบลค่อมทาสี

ความกลัวเป็นพ้นพันทวี                                      อัญชลีสนองพระวาจา

แม้นพระเมตตาพาส่ง                                        ให้ลงจากเนินภูผา

จะบรรหารประการใดมา                                      ไม่แข็งขัดวัจนาภูวไนย

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นมนตรีเฉลยไข

เองอยู่นี่ก่อนอย่าร้อนใจ                                        เราไปไม่ช้าจะมาพลัน

สั่งเสร็จเสด็จลีลา                                               แลลอดสอดหาดอกปะหนัน

ลงจากอารามเชิงเขานั้น                                       จรจรัลไปริมธารา

ฯ ๔ คำ ฯ เชิดฉิ่ง

          ๏ ได้บุหงาปะหนันทันใด                            ภูวไนยลิขิตด้วยนขา

เป็นอักษรทุกกลีบมาลา                                       แล้วกลับคืนมายังคิรี

ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ

          ๏ ครั้นถึงจึ่งเข้าไปใกล้                              แล้วส่งดอกไม้ให้ทาสี

เอ็งเร่งเอาไปจงดี                                               อย่าให้ผิดที่สัญญาไว้

แม้นใครถามว่าได้ไหนมา                                     เอ็งอย่าบอกแจ้งแถลงไข

จำเพาะส่งแต่องค์อรไท                                       แล้วเร่งหลีกออกไปเสียให้พ้น

สั่งพลางทางพายุบลค่อม                                     เดินอ้อมแอบไม้ไพรสณฑ์

ลงจากเชิงผาอารญ                                            จรดลดั้นดัดลัดมา

ฯ ๖ คำ ฯ เพลง

          ๏ ครั้นใกล้ถึงซึ่งศาลเทเวศร์                        แฝงไม้นัยน์เนตรชำเลืองหา

แลเห็นระเด่นบุษบา                                           นั่งเลือกมาลากับนารี

จึ่งชี้บอกยุบลทันใด                                            มาใกล้พวกเพื่อนอึงมี่

เอ็งอย่าลัดลงตรงนี้                                            ไปที่อื่นก่อนจึ่งย้อนมา

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                               จึ่งนางยุบลทาสา

บังคมก้มกราบกับบาทา                                       แล้วแฝงกายาคลาไคล

ลัดเดินตามเนินเขานั้น                                       มิให้เพื่อนกันสงสัย

แอบอ้อมด้อมเดินเข้าไป                                      ชูแต่ดอกไม้ไม่พาที

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นบุษบามารศรี

นั่งปลิดบุหงามาลี                                              กับพี่เลี้ยงนารีกำนัล

เหลือบไปเห็นนางยุบลค่อม                                  เดินด้อมชูดอกปะหนัน

ดีใจถามไปด้วยพลัน                                          บุหงานั้นได้ไหนมาให้เรา

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                               นางยุบลบังคมก้มเกล้า

ถวายดอกลำเจียกแก่นงเยาว์                                แล้วหลีกเหล่ากำนัลหนีมา

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นบุษบาเสนหา

ปลิดกลีบปะหนันมิทันช้า                                     เห็นสาราก็อ่านทันที

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏^ช้า ในลักษณ์นั้นว่าจรกา                           รูปชั่วต่ำช้าทั้งศักดิ์ศรี

ทรลักษณ์พิกลอินทรีย์                                         ดูไหนไม่มีจำเริญใจ

เกศานาสิกขนงเนตร                                          สมเพชวิปริตผิดวิสัย

เสียงแหบแสบสั่นเป็นพ้นไป                                  รูปร่างช่างกระไรเหมือนยักษ์มาร

เมื่อยิ้มเหมือนหลอกหยอกเหมือนขู่                         ไม่ควรคู่เคียงพักตร์สมัครสมาน

ดังกากาจชาติช้าสาธารณ์                                    มาประมาณหมายหงส์พงศ์พระยา

แม้นแผ่นดินสิ้นชายที่พึงเชย                                 อย่ามีคู่เลยจะดีกว่า

พี่พลอยร้อนใจแทนทุกเวลา                                  ฤๅวาสนาน้องจะต้องกัน

ฯ ๘ คำ ฯ

          ๏^ร่าย ครั้นอ่านเสร็จสิ้นในสาร                      เยาวมาลย์เคืองขุ่นหุนหัน

จึ่งฉีกที่มีหนังสือนั้น                                           ทิ้งลงเสียพลันทันใด

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                               นวลนางกำนัลที่นั่งใกล้

จึ่งชวนกันเก็บเอาดอกไม้                                     มาใส่แซมมวยด้วยพลัน

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                               จึ่งโฉมนวลนางบาหยัน

ว่าแก่พี่เลี้ยงทั้งสามนั้น                                       ดอกปะหนันนี้เห็นจะรำคาญ

เดิมทีสิให้แสวงหา                                             ครั้นได้มาไม่เป็นแก่นสาร

เห็นทรงเพ่งพิศอยู่ช้านาน                                    น่าจะมีเหตุการณ์สิ่งใด

จึ่งเรียกเอาบุหงามาติดต่อ                                    เป็นกลีบแต่พออ่านได้

เห็นความประจักษ์แจ้งไม่แคลงใจ                           มิใช่ใครอื่นอย่าสงกา

ระเด่นมนตรีกุเรปัน                                           แม่นมั่นแก่ใจเป็นหนักหนา

ทำไมจึ่งรู้ว่ากัลยา                                              ให้หาลำเจียกจะต้องการ

ช่างเสาะหามาได้ดังประสงค์                                 แล้วส่งมาต่างราชสาร

นางค่อมไปไหนจึ่งพบพาน                                   ได้วานเป็นทูตถือมา

ว่าแล้วจึ่งสั่งนางกำนัล                                        เจ้าจงชวนกันไปเที่ยวหา

ข้าจะใคร่แจ้งกิจจา                                            มาแล้วหลบหน้าไปแห่งใด

ฯ ๑๒ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                               ฝูงนางกำนัลน้อยใหญ่

แย้มสรวลแล้วชวนกันไป                                      เที่ยวหาแห่งใดไม่พบตัว

ค้นทั้งรอบวัดแลวิหาร                                         ที่สถานเทวาก็หาทั่ว

บ้างว่าอาจใจช่างไม่กลัว                                      บ้างหวัวบ้างโกรธโกรธา

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๔๐

          ๏ เมื่อนั้น                                              พระสุริย์วงศ์พงศ์อสัญแดหวา

เห็นกำนัลผ่อนกันออกมา                                     บ้างดูมาลาที่ให้ไป

อันระเด่นบุษบาโฉมยง                                       จะทรงเลือกบุหงาก็หาไม่

ดูบุหรงอันลงจับไม้                                             พระจะใคร่ให้นางเห็นกาย

จึ่งดำเนินเดินผ่านออกมา                                    จะให้สบนัยนาโฉมฉาย

ครั้นนางไม่เห็นก็อุบาย                                       เยื้องกรายฉายกริชอันฤทธี

ฯ ๖ คำ ฯ กลอง

          ๏ แสงกริชแวววาบปราบมา                        ดังสายฟ้าต้องเนตรมารศรี

นางร้องสุดเสียงเทวี                                           สลบลงกับที่ทันใด

ฯ ๒ คำ ฯ โอด

          ๏ แล้วพระบุกชัฏลัดป่า                              หนีมาตามเนินเขาใหญ่

ไปยังพหลพลไกร                                               เข้าในวัดเชิงเขานั้น

ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา

          ๏ บัดนั้น                                               พระพี่เลี้ยงทั้งสี่ไม่มีขวัญ

เข้าอุ้มองค์อรไทไว้พลัน                                        ฝูงกำนัลตระหนกตกใจ

บ้างเอาน้ำลูบพักตรา                                         แล้วเอาสุคนธามาทรงให้

นางค่อยคลี่คลายสบายใจ                                    แต่ยังมิได้พาที

พระพี่เลี้ยงบังคมทูลถาม                                      เป็นไฉนโฉมงามของพี่

จึ่งร้องสุดเสียงไม่สมประดี                                    สลบลงดังนี้ด้วยอันใด

ฯ ๖ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              บุษบาจึ่งแจ้งแถลงไข

น้องดูบุหรงก็งงไป                                              มิได้แจ้งเหตุอันตราย

เห็นแต่แสงปลาบวาบมา                                      วิญญาณ์หวาดหวั่นขวัญหาย

สุดที่จะดำรงทรงกาย                                         ด้วยแสงฉายมาต้องนัยนา

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                               พระพี่เลี้ยงตริตรึกปรึกษา

อันเหตุทั้งนี้ซึ่งมีมา                                             กับลักษณ์ในบุหงาอันเดียวกัน

แล้วจึ่งทูลเตือนพระบุตรี                                      ตะวันบ่ายชายสีสุริย์ฉัน

จวนเวลาเฝ้าองค์พระทรงธรรม์                              ขอเชิญขวัญเมืองแม่เสด็จไป

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นบุษบาศรีใส

จึ่งพาฝูงอนงค์นางใน                                         กลับไปยังสุวรรณพลับพลา

ฯ ๒ คำ ฯ เพลง

          ๏^{ช้าปี} เมื่อนั้น                                         พระสุริย์วงศ์พงศ์อสัญแดหวา

ยับยั้งนั่งเล่นที่ศาลา                                           ถวิลถึงบุษบาเทวี

เย็นนี้จะขึ้นมาบนกุหนุง                                       พระหมายมุ่งจะใคร่พบโฉมศรี

ครั้นจะกลับพลับพลาก็ไม่ดี                                   เหมือนแกล้งตามเทวีทั้งไปมา

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏^ร่าย เล่นพลางทางดูทินกร                          เมื่อไรจะอ่อนหย่อนแสงกล้า

พระเสแสร้งแกล้งชวนอนุชา                                  พูดเล่นเจรจาสำราญใจ

ฯ ๒ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๔๑

          ๏ บัดนั้น                                               เสนากิดาหยันน้อยใหญ่

บรรดาที่ตามเสด็จไป                                         อยู่ในหน้าวิหารลานวัด

บ้างตั้งวงลงเตะตะกร้อเล่น                                   เพลาเย็นแดดร่มลมสงัด

ปะเตะโต้คู่กันสันทัด                                          บ้างถนัดเข่าเดาะเป็นน่าดู

ที่หนุ่มหนุ่มคะนองเล่นจ้องเต                               สรวลเสเฮฮาขึ้นขี่คู่

บ้างรำอย่างชวามลายู                                        เป็นเหล่าเหล่าเล่นอยู่บนคิรี

ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา

          ๏ เมื่อนั้น                                              โฉมยงองค์มะเดหวี

จึงปรึกษาพี่เลี้ยงผู้ภักดี                                       อันเหตุทั้งนี้ซึ่งมีมา

องค์ระเด่นมนตรีกุเรปัน                                       ก็เห็นผูกพันอยู่หนักหนา

จะได้ข้างอิเหนาฤๅจรกา                                      เป็นน่าสนเท่ห์หฤทัย

จะไปไหว้พระปฏิมากร                                        เห็นจะแก้ความร้อนของเราได้

เสี่ยงดูให้รู้แจ้งใจ                                               ว่าจะได้ข้างไหนเป็นมั่นคง

ตรัสพลางทางชวนพระธิดา                                   ลงจากพลับพลาอันสูงส่ง

พรั่งพร้อมกำนัลนางอนงค์                                    เสด็จตรงขึ้นไปบนคิรี

ฯ ๘ คำ ฯ เพลงช้า

          ๏ ครั้นถึงเนินผาศิลาลาด                           เห็นพวกชายเกลื่อนกลาดอึงมี่

หยุดอยู่แล้วมีเสาวนีย์                                         ให้สาวศรีไปขับเสียฉับพลัน

ฯ ๒ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๔๒

          ๏ บัดนั้น                                               สาวใช้รับสั่งแล้วผายผัน

วิ่งพลางร้องไปว่าใครนั้น                                      มาเล่นนี่นันอยู่ดังนี้

พระประเทียบจะเสด็จขึ้นมา                                 อย่าช้าจงไปเสียจากที

ชาวไหนมาชมคิรี                                               สนธยาราตรียังไม่ไป

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นมนตรีศรีใส

จึงขับโยธาเสนาใน                                             วิ่งซอกซอนไปตามลำพัง

พระโฉมยงกับองค์อนุชา                                      ประสันตาผู้ร่วมฤทัยหวัง

วิ่งเข้าไปในวิหารซ่อนบัง                                      แอบหลังพระปฏิมากร

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              องค์มะเดหวีศรีสมร

กับระเด่นบุษบาบังอร                                         ก็พากันบทจรจรลี

มาถึงศาลาริมอาราม                                         จึงตรัสห้ามกำนัลสาวศรี

ให้หยุดยั้งนั่งอยู่แต่นอกนี้                                     อย่าจรลีตามเราเข้าไป

ให้แต่สี่พี่เลี้ยงกัลยา                                            เชิญเครื่องบูชาเข้ามาให้

สั่งพลางนางเสด็จคลาไคล                                   เข้าในวิหารพระปฏิมา

ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ

          ๏^ช้า ครั้นถึงจึงถวายนมัสการ                       อธิษฐานตามความปรารถนา

แล้วจึงจุดเทียนมิทันช้า                                       กัลยาออกนามตามจำนง

เล่มหนึ่งเทียนระเด่นบุษบา                                   ปักลงตรงหน้านวลหง

เล่มหนึ่งเทียนอิเหนาสุริย์วงศ์                                ปักลงเบื้องขวาเทวี

เล่มหนึ่งเทียนท้าวจรกา                                       อยู่เบื้องซ้ายบุษบามารศรี

เทียนทองทั้งสามเล่มนี้                                       ขอจงเป็นที่เสี่ยงทาย

ฯ ๖ คำ ฯ

          ๏^ร่าย แล้วมีเสาวนีย์อันสุนทร                       ตรัสสอนพระบุตรีโฉมฉาย

เจ้าอย่าขวยเขินสะเทินอาย                                  จงเสี่ยงทายอธิษฐานด้วยวาจา

แม้นเจ้าจะได้ข้างไหนแน่                                     ให้ประจักษ์ทักแท้จงหนักหนา

แม้นจะได้ข้างระตูจรกา                                       ให้เทียนพี่ยานั้นดับไป

แม้นจะได้ข้างอิเหนากุเรปัน                                 ให้รัศมีเพลิงนั้นแจ่มใส

ให้เทียนจรกาดับทันใด                                       ขอให้เห็นประจักษ์บัดนี้

ฯ ๖ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              บุษบาประณตบทศรี

จึงทูลสนองพระชนนี                                           ลูกนี้อดสูเป็นพ้นไป

จะให้ว่าเหมือนคำพระมารดา                                ลูกจะกล่าววาจากระไรได้

นางนิ่งขวยเขินสะเทินใจ                                      อรไทบิดพลิ้วไปมา

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              องค์มะเดหวีเสนหา

กับสี่พี่เลี้ยงกัลยา                                              ปลอบนางบุษบายุพาพาล

เราอยู่ด้วยกันแต่เท่านี้                                        ไม่มีใครมาในวิหาร

จำแข็งใจกล่าวพจมาน                                       จึงจะได้แจ้งการที่เดือนร้อน

จงตั้งจิตอธิษฐานด้วยวาจา                                  กัลยาจงฟังแม่สั่งสอน

อภิวันท์ปัญจางค์ชลีกร                                        ดวงสมรของแม่จงว่าไป

ฯ ๖ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๔๓

          ๏ เมื่อนั้น                                              บุษบาบังคมประนมไหว้

จำเป็นกล่าวคำด้วยจำใจ                                     ว่าไปตามคำพระมารดา

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              พระสุริย์วงศ์พงศ์อสัญแดหวา

ได้ฟังมธุรสพจนา                                              จึงตอบวาจาไปพลัน

อันนางบุษบานงเยาว์                                         จะได้แก่อิเหนาเป็นแม่นมั่น

จรกาใช่วงศ์เทวัญ                                             แม้นได้ครองกันจะอันตราย

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๔๔

          ๏ เมื่อนั้น                                              องค์มะเดหวีโฉมฉาย

กับพี่เลี้ยงไม่แจ้งแห่งอุบาย                                   ก็ตื่นตายยินดีเป็นพ้นนัก

เกิดมาไม่ได้ยินใครฦๅเล่า                                    พระเป็นเจ้ากล่าวคำให้ประจักษ์

ชะรอยว่าบุญของลูกรัก                                       เห็นเที่ยงแท้นักไม่สงกา

ต่างคนยอกรบังคม                                            นบนิ้วประนมเหนือเกศา

มะเดหวีจึงมีวาจา                                             ตอบพระปฏิมาไปทันใด

ซึ่งพระองค์ตรัสมาทั้งนี้                                       ข้าบาทยังมีความสงสัย

ด้วยอิเหนามิได้ชอบใจ                                        จึงเกิดเหตุเภทภัยดังนี้

เขาไปเลี้ยงระเด่นจินตะหรา                                 นางร่ำพรรณนาเป็นถ้วนถี่

พระปฏิมามิได้พาที                                           มะเดหวีจึงว่าแก่บุษบา

แม่ทูลเท่าไรไม่ตอบถ้อย                                      ชะรอยบุญแม่น้อยเป็นนักหนา

ลูกรักจงกล่าววาจา                                            ให้เหมือนแม่ว่าทุกสิ่งไป

ฯ ๑๒ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              บุษบาเยาวยอดพิสมัย

บังคมก้มพักตร์ละอายใจ                                     แล้วทูลไปเหมือนคำพระมารดา

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              พระองค์พงศ์อสัญแดหวา

จึงตอบคำไปมิได้ช้า                                           จินตะหราใช่วงศ์เทวัญ

อิเหนากับบุษบาโฉมยง                                       เป็นวงศ์เทวากระยาหงัน

วาสนาเขาเคยคู่กัน                                            ที่จะมิรักนั้นอย่าสงกา

บัดนี้ตามมาถึงคิรี                                             ก็เพราะมีใจแสนเสนหา

ว่าพลางทางต้อนค้างคาวมา                                ธูปเทียนชวาลาก็ดับไป

ฯ ๖ คำ ฯ คุกพาทย์

          ๏ พระจึงย่องมานั่งลงข้างข้าง                     กลัวจะผิดตัวนางยังสงสัย

ต่อได้ยินสุรเสียงทรามวัย                                     พระลูบไล้ประคองต้องกาย

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              บุษบาอกสั่นขวัญหาย

กอดชนนีไว้ไม่เคลื่อนคลาย                                  มือชายมาถูกลูกนี้

นางสะบิ้งสะบัดปัดป้อง                                       หวาดหวีดกรีดร้องอึงมี่

มืดมนเป็นพ้นพันทวี                                          พระชนนีจงช่วงลูกด้วยเรา

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              องค์มะเดหวีเสนหา

สำคัญว่าองค์พระปฏิมา                                       หยอกนางบุษบาทรามวัย

จึงห้ามว่าอย่าร้องครื้นเครง                                  แม่ต้องตัวเจ้าเองว่าอยู่ไหน

ใครจะสามารถอาจใจ                                         ล่วงเข้ามาได้ในนี้

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                              จึงพระพี่เลี้ยงทั้งสี่

ได้ยินสุรเสียงพระบุตรี                                        สาวศรีคิดแปลกประหลาดใจ

ต่างคนคลานคลำหาเทียน                                   วนเวียนไปมาไม่หาได้

พบแต่ข้าวตอกดอกไม้                                        ซ่าเหง็ดได้เทียนแล้วจุดมา

ฯ ๔ คำ ฯ ชุบ

          ๏ เมื่อนั้น                                              พระโฉมยงวงศ์อสัญแดหวา

เห็นแสงไฟแต่ไกลก็ลีลา                                       จากองค์กัลยามาพลัน

เข้าแอบอยู่หลังพระปฏิมา                                    นัยนาแลลอดรับขวัญ

ก่นแต่ตกใจอยู่อย่างนั้น                                       ไม่สำคัญว่าพี่รักนางเทวี

ฯ ๔ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                              นวลนางซ่าเหง็ดสาวศรี

มาถึงจึงเอาอัคคี                                               ถวายพระชนนีบังอร

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              องค์มะเดหวีศรีสมร

ก้มเกล้าดุษฎีชลีกร                                            แล้วสอนบุษบาให้ทูลไป

ว่าอิเหนามาตามด้วยความรัก                               ข้อนี้ไม่ประจักษ์ยังสงสัย

ซึ่งมาจากหมันหยาเวียงชัย                                  เพราะดาหามีภัยจึงไคลคลา

หวังจะช่วยรณรงค์สงคราม                                   มิใช่มาด้วยความเสนหา

นี่แวะมาไหว้พระปฏิมา                                       แล้วจะไปหมันหยาธานี

ฯ ๖ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นมนตรีเรืองศรี

จึงสนองพจนาพาที                                            แม้นเทวีมิเชื่อวาจา

แต่นี้อย่ามาบูชาเรา                                           ยังเขาวิลิศมาหรา

ว่าพลางกระซิบสั่งประสันตา                                 กับองค์อนุชาภูธร

ทีนี้พี่จะออกไปใหม่                                            เจ้าเร่งไล่ค้างคาวอย่าหยุดหย่อน

กว่าพี่จะกลับบทจร                                            ว่าแล้วก็ต้อนค้างคาวไป

ฯ ๖ คำ ฯ คุกพาทย์

          ๏ ไฟดับมืดมนอนธการ                             ในวิหารหาเห็นกันไม่

พระจึงค่อยย่องคลาไคล                                       ออกไปยังองค์พระบุตรี

ฯ ๒ คำ ฯ 

         ๏ โอบอุ้มนงลักษณ์ใส่ตักไว้                        ลูบไล้ปทุมทองผ่องศรี

นาสาสูบรสสุมาลี                                              หอมกลิ่นเทวีฟุ้งขจร

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นบุษบาดวงสมร

สุดคิดที่จะปล้ำปลิดกร                                        บังอรร้องอึงคะนึงไป

พระชนนีจงช่วยลูกด้วยรา                                    ชะรอยพระพี่ยาเข้ามาได้

ข่มเหงลูกนี้เป็นพ้นไป                                         จะหยิกข่วนเท่าไรไม่นำพา

ฯ ๔ คำ ฯ โอด

          ๏ เมื่อนั้น                                              มะเดหวีตกใจเป็นหนักหนา

ใช้นางประเสหรันกัลยา                                       จงไปจุดเทียนมาบัดนี้

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ บัดนั้น                                              ประเสหรันพี่เลี้ยงโฉมศรี

จึงวิ่งไปพลันทันที                                              แล้วจุดอัคคีมาฉับไว

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ ครั้นถึงทวาราก็เพลิงดับ                         จึงกลับไปจุดมาใหม่

ถึงสามทีแล้วไม่ได้ไฟ                                          ด้วยค้างคาวบินไปบินมา

พอเหลียวไปเห็นปล้องไม้                                     วางอยู่แทบใกล้แผ่นผา

จึงหยิบเอาครอบไฟไคลคลา                                 แฝงตัววิ่งพาเข้ามาพลัน

ฯ ๔ คำ ฯ ชุบ

          ๏ ครั้นถึงจึงเบีดอัคคี                                เห็นระเด่นมนตรีอยู่ที่นั่น

บุษบาเคลื่อนองค์ลงทัน                                       อิเหนานั้นยุดพระกรไว้

ฯ ๒ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              มะเดหวีเคืองขัดอัชฌาสัย

จึงว่าแก่ระเด่นมนตรีไป                                       เป็นไฉนมาทำอหังการ์

ลบหลู่ดูหมิ่นเป็นพ้นนัก                                       องอาจราชศักดิ์เป็นหนักหนา

แต่เราเป็นผู้ใหญ่กำกับมา                                    ยังว่าทำได้ถึงเพียงนี้

ฮึกฮักหักหาญไม่คิดกลัว                                      ถือตัวว่ามีศักดิ์ศรี

จะเกรงใจใครบ้างก็ไม่มี                                       เห็นดีแล้วฤๅประการใด

ฯ ๖ คำ ฯ 

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นมนตรีก็แก้ไข

ทูลสนองพระชนนีไป                                          ลูกมิได้องอาจอหังการ์

อันนางบุษบาบังอร                                            พระบิดรได้ยกให้แก่ข้า

แต่ยังเยาว์อยู่ด้วยกันมา                                      พระมารดาก็แจ้งอยู่ด้วยกัน

หักหาญเอาไปให้ระตู                                         สุดรักสุดรู้จะอดกลั้น

สู้ตายไม่เสียดายชีวัน                                         จะทราบถึงทรงธรรม์ก็ตามที

ฯ ๖ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              โฉมยงองค์มะเดหวี

จึงตอบคำระเด่นมนตรี                                       เจ้าว่าได้ด้วยมีศักดา

แต่เยาว์มานั้นได้ตุนาหงัน                                    เพราะร่วมวงศ์พงศ์พันธุ์อสัญหยา

จึงทำตามจารีตบุราณมา                                     หวังมิให้วงศาอื่นปน

ครั้นจำเริญวัยขึ้นทั้งสอง                                      ท้าวปองจะปลูกให้เป็นผล

นัดจะแต่งวิวาหมงคล                                         กุศลไม่เคยคู่กับนัดดา

เจ้าตัดมาว่าไม่เลี้ยงเทวี                                       ให้มีคู่เถิดตามปรารถนา

การจึงขาดกันแต่นั้นมา                                        ทรงธรรม์ก็ไม่ว่าประการใด

ครั้นข้างจรกามากล่าว                                        สมพระทัยท้าวจึงยกให้

เจ้ามาทำหยาบหยามเอาตามใจ                            แกล้งจะให้ได้ความอัประมาณ

ฯ ๑๐ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นมนตรีสนองสาร

ซึ่งว่าลูกสลัดตัดรอนราน                                     ไม่เลี้ยงเยาว์มาลย์เหมือนว่านี้

คือใครที่ได้ถือสาร                                             มาว่าขานจึงทราบบทศรี

พระมารดาได้ไหนมาพาที                                    จงชี้ความชั่วเอาตัวมา

อันนางนี้สิเป็นของลูก                                         รักใคร่พันผูกนักหนา

พระชนนีว่าของจรกา                                         ก็ให้ตัวขึ้นมาชิงชัย

แม้นแพ้แลจึงจะส่งนาง                                       บัดนี้ที่จะวางอย่าสงสัย

ชวนกันข่มเหงไม่เกรงใจ                                      เอาเมียเขาไปให้จรกา

ฯ ๘ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๔๕

          ๏ เมื่อนั้น                                              องค์มะเดหวีเสนหา

ได้ฟังเร่าร้อนในอุรา                                           สุดปัญญาที่จะหย่อนผ่อนลง

อิเหนานั้นก็ดันดึงไป                                          ไม่วางนางให้ดังประสงค์

แม้นรู้ถึงท้าวทั้งสององค์                                      ก็จะทรงพระโกรธดังเพลิงกัลป์

จะปลอบวอนโดยดีดีกว่า                                     อย่าให้กิจจานี้ฟุ้งซ่าน

คิดแล้วจึงกล่าวพจมาน                                       กระนี้ฤๅหลานว่ารักน้อง

ฝูงคนรู้ไปจะได้อาย                                            ทั้งจะขายบาทาท้าวทั้งสอง

ถ้าจะใคร่ได้ดังใจปอง                                         ค่อยตริตรองให้ปรกติกัน

แม้นรักอย่าให้น้องได้อาย                                    แม่จะช่วยเบี่ยงบ่ายผ่อนผัน

เห็นจะสมดังจิตที่คิดนั้น                                      อันจะทำดึงดันไปดังนี้

ก็จะทรงพระโกรธมากไป                                     ที่ไหนจะได้นางโฉมศรี

เจ้าจงตรึกดูให้ชอบที                                          สุดแท้แต่ดีด้วยกัน

ฯ ๑๒ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นมนตรีเฉิดฉัน

คิดเอ็นดูบุษบาลาวัณย์                                       จึงคาดคั้นเอาคำพระมารดร

จงให้สัตย์ปฏิญาณแก่ลูกรัก                                  จำเพาะพักตร์พระปฏิมาก่อน

แม้นรับจะให้ได้บังอร                                          จะวางกรอรไทให้ไคลคลา

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๔๖

          ๏ เมื่อนั้น                                              มะเดหวีจนใจเป็นหนักหนา

ทั้งสี่พี่เลี้ยงกัลยา                                               จำรับวาจาด้วยจำใจ

แม่จะทูลเบี่ยงบ่ายให้หายโกรธ                              พระจะเคืองคุมโทษไปถึงไหน

จะผันผ่อนวอนว่าภูวไนย                                     สุดแต่จะให้ได้แก่เจ้านี้

ฯ ๔ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๔๗

          ๏ เมื่อนั้น                                              ระเด่นมนตรีเกษมศรี

ดังได้ผ่านฟ้าดุษฎี                                             จึงทูลพระชนนีไปทันใด

พระองค์ได้รับวาจา                                            จะวางนางบุษบาไปให้

จะขอเปลี่ยนอาภรณ์บังอรไว้                                 จะได้ชมพลางต่างกัลยา

ว่าแล้วจึงเปลื้องเครื่องทรง                                   ยื่นให้แก่องค์ขนิษฐา

บุษบาเบือนเสียไม่นำพา                                      ยุดพระมารดาไว้มั่นคง

ฯ ๖ คำ ฯ

          ๏ เมื่อนั้น                                              มะเดหวีมีศักดิ์สูงส่ง

จึงเปลื้องเครื่องพระบุตรีทรง                                 ให้องค์ระเด่นมนตรี

รับเอาอาภรณ์ของนัดดา                                     มาทรงให้บุษบาโฉมศรี

เสร็จแล้วจึงพานางเทวี                                       จรลียังสุวรรณพลับพลา

ฯ ๔ คำ ฯ กินรรำ

          ๏ เมื่อนั้น                                              พระโฉมยงวงศ์อสัญแดหวา

จึงชวนสังคามาระตา                                          กับพี่เลี้ยงกลับมาพลับพลาพลัน

ฯ ๒ คำ ฯ เชิด

          ๏^{ช้าปี} เมื่อนั้น                                          ระเด่นบุษบาสาวสวรรค์

ในอกหมกไหม้ดังไฟกัลป์                                     อยู่ยังห้องสุวรรณไสยา

บรรทมรำพึงคะนึงไป                                          ให้คลั่งคลุ้มกลุ้มใจหนักหนา

ตัวกูแม้นม้วยมรณา                                           ก็ดีกว่าที่เป็นดังนี้

ไม่สรงไม่เสวยกระยาหาร                                     เยาวมาลย์มัวหมองรัศมี

ยิ่งคิดยิ่งแค้นแสนทวี                                          ดังเลือดตามารศรีจะหยัดลง

ฯ ๖ คำ ฯ โอด

          ๏ เมื่อนั้น                                              มะเดหวีศรีสวัสดิ์นวลหง

จึ่งปลอบพระบุตรีโฉมยง                                      เจ้าจงระงับดับโศกา

ตามเสด็จภูวไนยใช้บน                                       นฤมลจงฟังแม่ว่า

แม้นสองกษัตริย์ทราบกิจจา                                 โทษาแม่นี้จะหนักนัก

ถึงพี่ยาได้มาต้องตัว                                           ใช่ชายชั่วมาระคนปนศักดิ์

ฟังคำแม่เถิดนะลูกรัก                                         เอาน้ำมาลูบพักตร์พระบุตรี

แล้วเอาสุคนธามาทรง                                        บรรจงกวดเกล้าเกศี

พระพี่เลี้ยงช่วยแต่งให้เทวี                                    จนรุ่งราตรีสว่างฟ้า

ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา