งิ้ว.... ศิลปะที่กำลังจะถูกลืม

เนื้อเรื่อง

งิ้ว....
ได้ยินคำนี้คุณจะนึกถึงอะไรบ้าง
- การแสดงของจีน
- คนที่แต่งหน้าเข้มจัด
- อะไรไม่รู้ รู้แต่ว่าเสียงแหลมๆ ฟังไม่รู้เรื่อง
- คนทะเลาะกัน (เช่น เมื่อวานหลานสาวแกมันมาเล่นงิ้วที่บ้านฉัน)

   ตัวฉันเองเมื่อสิบกว่าปีที่แล้ว ถ้าได้ยินคำนี้ สิ่งแรกที่เข้ามาในหัวของฉันคือ \"ความน่ากลัว\" จำได้ว่าตอนดูงิ้วครั้งแรก ฉันตกใจกับหน้าตาที่ฉาบด้วยสีเข้มฉูดฉาด ท่วงท่าที่ดูแปลกๆ และเสียงร้องที่แหลมประกอบการโหยหวน เป็นอันว่า ชาตินี้เราอย่ามาเจอกันเลยนะงิ้วจ๋า
ฉันได้มีโอกาสสัมผัสกับนาฎศิลป์จีนที่ผู้แสดงแต่งหน้าเข้มอีกครั้งตอน ประมาณมัธยม1 วันนั้นอากงมาเยี่ยมเรา พร้อมกับนำวิดิโองิ้วมาเปิดด้วย  ฉันเองก็ได้ดูผ่านๆ ทว่าน่าแปลก ความกลัวหายไปไหน ทำไมฉันเริ่มสนุก เมื่อตัวละครตัวหนึ่งถูกฆ่าปิดปากด้วยดาบคมกริบ
และฆาตกร ถูกศาลตัดสินประหารชีวิตด้วยการถูกตัดศรีษะในตอนจบ
เป็นไปได้ไหมว่า สมัยที่ฉันยังเด็ก ฉันดูงิ้วด้วยความไม่เข้าใจ ในขณะที่คราวนี้ บรรดา อากง อาม่าช่วยกันทำหน้าที่เป็นล่ามจำเป็นคอยให้เสียงภาษาไทยประกอบ ภาพของการแสดงอันน่าตื่นตาตื่นใจนี้ ตราตรึง จนฉันต้องขอร้องให้คุณพ่อหาวิดิโองิ้วมาให้ฉันดู  หลังจากนั้นในยามว่าง ฉันก็ดูงิ้ว (จากวิดิโอที่บันทึกการแสดงสดบนเวที) มีอะไรบางอย่างในศิลปะชนิดนี้ที่สะกดให้ฉันอยากค้นหา อยากลองฝึกตามทั้งการร้องและท่วงท่าการรำ เสน่ห์อย่างหนึ่งของงิ้วคือ การใช้สัญลักษณ์ เช่น การกวัดแกว่งไม้ที่พันด้วยผ้าสีต่างๆ เป็นสัญลักษณ์แทนว่า ตัวละครตัวนั้นกำลังขี่ม้า  การสะบัดแขนเสื้อใส่หน้าศัตรูแสดงถึงความไม่พอใจ  การยกแขนเสื้อขึ้นป้องหน้า หมายถึง ขณะนี้กำลังพูดคนเดียว และอีกหลายๆอย่าง
ฉันอยากให้คนที่เข้ามาอ่านเรื่องนี้ได้รู้สึกอย่างที่ฉันรู้สึกบ้าง เอาล่ะ ต่อไปนี้เรามาเข้าสู่บทเรียนว่าด้วยตัวละครหลักของงิ้ว

เสี่ยวเซิง : เสี่ยวเซิงคือ พระเอกของเรื่อง ฝ่ายบุ๋น คือ รบไม่เป็น ถ้าใครเคยดูภาพยนตร์จีนเรื่องนางพญางูขาว สี่เซียน(ชายที่พบรักกับนางปิศาจงู) นี่แหละ ที่ในการแสดงงิ้วเรียกบทบาทนี้ว่า \"เสี่ยวเซิง\"

ฮวาตั้น   :  อันนี้หมายถึงบทของนางเอก อย่างตัวละครนางปิศาจงูขาวในภาษางิ้วเรียกตัวละครนี้ว่าเป็น ฮวาตั้น

อู๋เซิง     :   อู๋เซิงเป็นพระเอกฝ่ายบู๊ สู้เป็น ใช้อาวุธหลายอย่างแล้วแต่ท้องเรื่อง เช่น หอก กระบี่ ดาบคู่ เป็นต้น ถ้าใครเคยดูเรื่องขุนศึก
ตระกูลหยาง ในตอนที่เล่นถึง หยางจงเป่า (หลายชายของท่านย่าหยาง-ไท่จวิน) โดยมีนางเอกคือ มู่กุ้ยอิง (หญิงชาวเผ่าที่มีวรยุทธ์ล้ำเลิศ)
หยางจงเป่าเป็นอู๋เซิงในการแสดงงิ้ว

เหล่าเซิง :   เป็นบทของคนชราชาย เวลาแสดงงิ้ว สังเกตง่ายๆจะมีหนวดขาวยาวลงมาถึงเข็มขัด

โอวหมิ่ง :    บางครั้งในการดูงิ้ว เราจะพบตัวละครที่ทาสีดำสนิททั้งหน้า หรืออาจทาสีสันมากมายจนมองดูไม่เป็นหน้าคนแล้ว ตัวละครตัวนี้
จะมีนิสัยหลากหลาย บางเรื่องจะเป็นนักรบมองโกล บางทีเป็นขุนนางกังฉิน เช่น ท่านราชครูในเรื่องเปาบุ้นจิ้น แต่ส่วนใหญ่จะเป็นบทร้าย


การใช้เสียงของงิ้ว

โดยมาก นักแสดงหญิงจะใช้เสียงในระดับ Head Tone(เสียงที่ก้องอยู่ในระดับโพรงกะโหลก) มากกว่าจะใช้เสียงตามปรกติเวลาพูดกัน
ส่วนนักแสดงชายมักใช้เสียงจริง แต่อาจปรับแต่งเสียงไปตามบทบาทที่ได้รับ ในกรณีโอวหมิ่ง เสียงที่เปล่งออกมาจะคล้ายคนคำราม
ดูดุดัน มีพลัง น่าเกรงขาม

บางคนมีคำถาม ว่า ร้องงิ้วนานๆเสียงไม่เสียเหรอ ไม่เจ็บคอเหรอ
เท่าที่ฉันรู้มา งิ้วเป็นละครร้องแบบหนึ่ง ดังนั้นผู้แสดงต้องผ่านการฝึกฝนการเปล่งเสียงในรูปแบบต่างๆมาเป็นอย่างดี หาใช่การเค้นเสียงหรือบีบเสียง อนึ่งงิ้วเป็นศิลปะที่แสดงบนเวที การร้องงิ้วนั้นจึงต้องมีการโยนเสียงไปข้างหน้า พูดง่ายๆคือการใช้เสียงต้องดังพอที่จะให้คนดูที่อยู่หลังๆได้ยินชัดเจนไม่ต่างจากคนที่อยู่ข้างหน้า

ลีลา

การเล่นงิ้ว ไม่ใช่แค่แต่งตัวสวยๆแล้วออกมาชี้มือชี้ไม้ ยกแข้งยกขา  แต่งิ้วมีท่ารำเฉพาะของงิ้วอย่างหลากหลาย เช่นในการเดินของตัวแสดงชายจะเดินยกปลายเท้า และการก้าวจะกวาดวงกว้าง ส่วนตัวละครหญิง จะเดินนวยนาด พยายามไม่ยกส้นเท้าจากพื้นมากนัก
ฝ่ายชายจะยืนอย่างผึ่งผาย ส่วนฝ่ายหญิงจะอ่อนช้อยและมีลักษณะของภาวะการพึ่งพิงสูง  
เสื่อผ้างิ้ว จะมีปลายแขนเสื้อที่ยาวจนเกือบลากพื้น แขนเสื้อชองนักแสดงชายจะไม่ยาวเท่าของนักแสดงหญิง การที่ต้องมีแขนเสื้อยาวนี้เพื่อใช้ประกอบท่วงท่าการรำ  
ในฉากต่อสู้ จะมีการใช้อาวุธแตกต่างกัน จากประสบการณ์ ผู้ร้ายมักใช้ง้าว และอาวุธหนักๆ ส่วนพระเอกหรือนางเอกฝ่ายบู๊จะใช้ หอกและทวน ลูกสมุนใช้ดาบขนาดใหญ่  การเข้าคิวบู๊นี้ในสมัยโบราณ มีหลักการว่า อาวุธจะเฉียดตัวผู้แสดงฝ่ายตรงข้าม แต่ไม่ถูกตัวจริงๆ มีคนอุปมาว่า ความห่าง 1เส้นผม

ประเภทของงิ้วโดยกว้างๆ

1. งิ้วแต้จิ๋ว  2. งิ้วปักกิ่ง 3. งิ้วกวางตุ้ง 4. งิ้วไหหลำ
จริงๆยังมีอีกมากแต่ขอกล่าวในส่วนที่พบบ่อยในทุกวันนี้
งิ้วแต่ละแบบมีเสน่ห์ต่างกัน แล้วแต่ความชอบของผู้เสพอรรถรส

หาดูงิ้วได้จากไหน

สมัยนี้หางิ้วดูยากจริงๆ ส่วนใหญ่ต้องดูจากบันทึกการแสดงสด ปัจจุบันมีในรูปของvcd หาซื้อได้ตามเยาวราช แต่มีน้อยและหายาก
นานๆครั้งจะมีศิลปินงิ้วจากต่างประเทศมาเปิดการแสดงที่บ้านเราให้ได้ชมกัน

นักแสดงงิ้วที่ฉันประทับใจ

1.เหมยหลานฟาง (ลองไปถามอากงอาม่าดูนะจ๊ะ) เป็นนักแสดงงิ้วปักกิ่งซึ่งดำเนินเรื่องด้วย ภาษาจีนกลาง เหมยเป็นนักแสดงชายที่รับบทบาทนางเอกตลอด บทบาทเด่นที่เขาเคยแสดงคือ นางสนมหยางกุ้ยเฟย  ที่มีชื่อเสียงมากเป็นบทร้ององค์เดียวจบ ชื่อตอนว่า
นางสนมเมาสุรา  อีกบทหนึ่งที่มีชื่อเสียงไม่แพ้กัน คือ คุณนายหยูหรือหยูจี จากเรื่อง ป้า หวัง เปี๋ย จี (farewell my concubine)
น้ำเสียงของเหมยแม้ไม่สูงแหลมเท่าผู้หญิงแต่ถ้าฟังดูก็ยากจะบอกว่าเป็นเสียงผู้ชาย อีกทั้งลีลาในการแสดงอาจทำให้คนดูที่ไม่รู้คิดว่านี่เป็นผู้หญิงแสดงจริงๆก็ได้
อ่านถึงตรงนี้ หลายคนอาจเริ่มตั้งข้อสังเกตว่า เหมยมีความเบี่ยงเบนทางเพศหรือเปล่า ขอตอบว่า\"ไม่มี\"
บนเวทีเหมยอาจเป็นพระสนม เป็นภรรยาของอ๋อง แต่ในชีวิตจริงเหมยแต่งงานและมีลูก ในการแสดงใครจะเล่นเป็นอะไรก็ได้ทั้งนั้น

2. เฉินฉู่ฮุ่ย (ตั่งชอหุย)  ชอหุยแสดงงิ้วตั้งแต่เป็นสาวจนถึงวัยกลางคน เข้าใจว่าทุกวันนี้ก็ยังแสดงอยู่ในบางโอกาส บทบาทของเธอหนีไม่พ้น เสี่ยวเซิง กับอู๋เซิง คือเป็นพระเอกตลอด ชอหุยเป็นชาวฮ่องกง ที่แสดงงิ้วแต้จิ๋ว เคยแสดงงิ้วที่สร้างเป็นภาพยนตร์ และงิ้วที่แสดงบนเวที ในวัยกลางคนเธอได้ตั้งคณะงิ้วของเธอขึ้นมาเอง ซึ่งได้รับการตอบกลับจากแฟนๆเป็นอย่างมาก ไม่นานมานี้เธอร่วมกับคณะโผวเล้งได้มาเปิดการแสดงที่เมืองไทย น่าเสียดายที่ฉันไม่มีโอกาสไปชมสดๆ จึงดูจากวีซีดีเอา  

ดนตรีประกอบงิ้ว

บางครั้ง แม้เราหลับตาดูงิ้ว เราก็พอจะเข้าใจได้ว่า เหตุการณ์ในเรื่องขณะนั้นอยู่ในบรรยากาศแบบใด เพราะงิ้วมีทำนองเฉพาะ เช่น เวลา
พระเอกอยู่ในยามคับขันจะใช้ทำนองแบบนี้ เวลานักแสดงนำกองทัพออกรบ จะบรรเลงแบบนี้ เวลาสุขสมหวังบรรเลงอย่างนั้น เป็นต้น
เครื่องดนตรีมีทั้งเครื่องสายเครื่องเป่า และกลอง ฉิ่งที่ให้จังหวะ

เรื่องที่งิ้วนำมาแสดง อาจเป็นเรื่องที่ท่านเคยได้ยินได้ชมเวลาดูภาพยนตร์จีนอยู่แล้ว เช่น เปาบุ้นจิ้นตอนประหาราชบุตรเขย ขุนศึกหญิงตระ
กูลหยาง  ความรักในหอแดง นางพญางูขาว หอตะวันตก ไซซี และอื่นๆอีกมากมาย ทุกๆเรื่องให้แง่คิดและคติสอนใจแก่ผู้ชม

ในประเทศจีน คนรุ่นใหม่หลายคนไม่รู้จักงิ้วกันแล้ว อย่าว่าแต่วัยรุ่นเลย คนอายุ50-60 ก็ยังไม่นิยมศิลปะชนิดนี้ คงมีแต่คุณทวดที่ยังคงเห็นความสำคัญอยู่
ในบ้านเราหาคนที่ชอบดูงิ้วจริงๆ แทบนับคนได้  และโอกาสที่จะมีงิ้วมาเล่นให้ดูก็คือในเทศกาลบางอย่างตามศาลเจ้าจีน
นักแสดงงิ้วระดับบรมครูหลายท่านได้จากโลกนี้ไปแล้ว คนที่จะชื่นชอบการแสดงอันนี้ก็คงมีแต่วัยทองวัยชราและเหลือไม่มาก
เมื่อกาลเวลาผ่านไป บุคคลเหล่านี้คงตายจากโลกนี้ไปด้วยเช่นกัน แต่ฉันเชื่ออยู่อย่างหนึ่งว่า ศิลปะ.... ไม่เคยตาย