ตุง เครื่องสักการะคู่วิธีชีวิตล้านนา

เนื้อเรื่อง

ตุง เครื่องสักการะคู่วิธีชีวิตล้านนา






ช่วงนี้ หลายวัดในเขตล้านนา นิยมจัดงานเฉลิมฉลองถาวรวัตถุเสนาสนะที่สร้างขึ้นใหม่ เรียกขานกันทั่วไปว่างาน "ปอยหลวง"

สัญลักษณ์ของงานปอยหลวงที่สังเกตได้ง่ายคือ "ตุง" วัดใดมีงานปอยหลวง จะปักตุงตามถนนหนทางระแวกนั้น การเอาตุงติดตั้งมีขั้นตอน วิธีการและข้อปฏิบัติ ไม่ใช่ว่านึกอยากจะปักก็ปักได้เลย โดยไม่เลือกกาลเทศะ

เรื่องของตุงปรากฏอยู่ในคัมภีร์โบราณหลายเรื่อง เช่น คัมภีร์โลกสมมุติราช โลกหานี ธรรมดาจารีต มูละขึด เป็นต้น อย่างที่ปรากฏในคัมภีร์มูละขึด จะมีเนื้อหา กล่าวถึงแนวปฏิบัติหรือข้อห้ามเกี่ยวกับตุงไว้ หากไม่ยึดถือปฏิบัติ ก็จะประสบกับสิ่งที่ไม่เป็นมงคลสำหรับชีวิตที่เรียกว่า "ขึด" เนื้อหาดังกล่าวผู้เขียนขอคัดเอาเฉพาะเรื่องมาเสนอเป็นข้อ ๆ ดังนี้

- อายุยังหนุ่มหน้อยบ่พอซาวปี อย่าได้สร้างขัว หีดธรรม วิหาร อุโบสถ มหาเจดีย์ และทานตุง อันนี้แพ้อายุ อายุบ่ยืน อายุบ่เสี้ยงเขตก็ตาย ขึดนักแล

- ทานตุงบ่ทานค้าง ก็ขึด ทานตุงทานค้าง บ่ทานเสาก็ขึด
- คัพภะมีในเรือน ทานตุงก็ฉิบหาย
- ปักตุง กางตุง อันบ่มีเหตุทางบุญใหญ่ ปอยมหาป๋าง ก็ขึด
- ปักตุง กางตุง บ่จดหลัก ก็ขึด
- ขุดขุมฝังเสาตุง ก็ขึด
- ปกกระโดง คือแขวนตุงบนกิ่งไม้ ปลายไม้ ก็ขึด
- อภิเษกตุงแล้วบ่ควรจักย้าย แพ้เจ้าตุง
- ตุงบ่ขาดค้าง หลกเสีย ม้างเสีย ก็ขึด
- ตรีโอด คือ ปกช่อ ปกตุง แขวนโคมไฟในบ้าน หอเรือน ขึดนัก มักฉิบหาย แล

ทั้งหมดแปลความได้ว่า อายุยังน้อยไม่ถึง ๒๐ ปี อย่าสร้างสะพาน ตู้คัมภีร์ วิหาร อุโบสถ มหาเจดีย์ และตุง สิ่งเหล่านี้มีผลร้ายต่ออายุ ทำให้อายุสั้น, การถวายตุงหากมีไม่ครบทั้งตัวตุง ที่แขวนตุง และเสาตุง อัปมงคล, ในเรือนมีหญิงมีครรภ์ ถวายตุงเป็นทานก็ฉิบหาย, ติดตั้งตุง โดยไม่มีเหตุทางบุญ เป็นอัปมงคล, ติดตั้งตุงไม่ตอกหลักก่อน เป็นอัปมงคล, ขุดหลุมฝังเสาตุง เป็นอัปมงคล, แขวนตุงบนกิ่งไม้ ปลายไม้ อัปมงคล, ติดตั้งตุงตามพิธีแล้ว อย่าโยกย้าย จะเกิดผลร้ายแก่เจ้าของตุง, ขณะที่ตุงยังไม่ขาดหรือหลุดจากที่แขวน หากรื้อถอนทำลายโดยพลการ เป็นอัปมงคล, ติดตั้งช่อ (ธงสามเหลี่ยม) ตุงหรือแขวนโคมไฟในบริเวณบ้านอัปมงคลยิ่งนัก ถึงขั้นฉิบหาย

ตุง เป็นสิ่งที่มีความหมายเชิงพิธีกรรมและความเชื่อ การถวายตุงเป็นทาน เป็นการให้ทานที่มุ่งอุทิศส่วนกุศลตามคติพุทธศาสนา ขณะเดียวกันก็มีความเชื่อที่แฝงเร้นอยู่ค่อนข้างละเอียดอ่อนและซับซ้อนพอสมควร จริงอยู่ อาจมีผู้ขัดแย้งว่า การให้ทาน ตามคติทางพุทธศาสนานั้น ไม่มีข้อจำกัดเรื่องอายุ แต่อย่าลืมว่าพุทธศาสนาในล้านนาเป็นศาสนาที่หลอมรวมเข้ากับวัฒนธรรมเดิม จนกลายเป็นบุคลิกของล้านนาพุทธไปแล้ว พิธีกรรมตามประเพณีต่าง ๆ กลมกลืนเป็นอัตตลักษณ์เฉพาะตัวอย่างที่พบเห็นกันอยู่ เมื่อเป็นเช่นนี้ ข้อปฏิบัติควรให้ถูกต้องตามประเพณีเดิมที่วางไว้ ซึ่งถ้าประมวลจากคัมภีร์มูละขึด จะมีอยู่ ๑๐ ข้อได้แก่

๑. อย่าถวายตุงเมื่ออายุยังไม่ถึง ๒๐ ปี
๒. ถวายตุงให้ครบชุด คือ ตัวตุง ค้างแขวน และเสาตุง
๓. อย่าถวายตุง เมื่อมีหญิงมีครรภ์อาศัยอยู่ในบ้าน
๔. อย่าติดตั้งตุง โดยไม่มีเหตุทางบุญใหญ่ เช่นงานปอย
๕. ตอกหลักก่อน แล้วมัดเสาตุงติดหลัก เมื่อติดตั้งตุง
๖. อย่าขุดหลุมฝังเสาตุง
๗. อย่าแขวนตุงบนกิ่งไม้ ปลายไม้
๘. ติดตั้งตุงตามพิธีแล้วอย่าโยกย้าย
๙. ตราบใดที่ตุงยังไม่หลุดขาดจากค้างแขวน อย่าถอดถอน หรือรื้อทำลาย
๑๐. อย่าติดตั้งช่อ ตุงหรือแขวนโคมไฟในบ้านเรือน

ข้อปฏิบัติดังกล่าวมีบางข้อที่ไขว้เขวกันมากในปัจจุบัน เช่นการติดตั้งตุง บางแห่งมีการแขวนไว้กับกิ่งไม้ แขวนไว้กับเสาไฟฟ้า ผูกติดเสารั้ว บางคนเห็นว่าเสร็จงานแล้วก็รีบรื้อถอน หรือเห็นว่าสวยดีจึงรีบเก็บเอาเป็นสมบัติของตน บางแห่งติดตั้งตุง ช่อหรือโคมไฟไว้ในบ้านเรือน ด้วยเห็นว่าสวยงาม ซึ่งความไขว้เขวนี้เป็นเรื่องของปัจเจกชน ซึ่งน่าห่วงน้อยกว่า การติดตั้งตุงตามบริเวณงานที่ไม่เกี่ยวกับบุญใหญ่ หรือแม้กระทั่งถือตุงเข้าขบวนแห่ ภาพที่ออกไปสู่สายตามหาชน ทั้งคนเมืองที่เป็นเจ้าของวัฒนธรรมเองและทั้งไทยหรือเทศที่ได้พบเห็น สิ่งนี้ดูจะไขว้เขวกว้างขวางยิ่ง

เรื่องของ ตุง จากคัมภีร์ มูละขึด ที่เสนอมา หวังว่าคงขจัดความไขว้เขวและเกิดการแก้ไข จะได้ไม่ถูก ขึด ไปตาม ๆ กันอีกต่อไป