รูปแบบคำประพันธ์

เนื้อเรื่อง

ลิลิตโองการแช่งน้ำ

รูปแบบ แต่งเป็นลิลิต กล่าวคือมีร่ายโบราณหรือร่ายดั้น ต่อด้วยโคลงห้าหรือมณฑกคติ

ตัวอย่าง                   โอมสิทธิสรวงศรีแกล้ว แผ้วมฤตยู เอางูเปนแท่น แกว่นกลืนฟ้ากลืนดินบินเอาครุฑมาขี่ สี่มีถือสังข์จักรคธาธรณี ถีรุอวตาร อสุรแลงลาญทัก ทัคนีจรนายฯ แทงพระแสงศรปลัยวาตฯ

นานาเอนกน้าวเดิมกัลป์            จักรำจักราพาฬเมื่อไหม้
   กล่าวถึงตรวันเจดอันพลุ่ง                 นำแล้งไข้ขอดหาย ฯ

ลิลิตยวนพ่าย

รูปแบบ แต่งเป็นลิลิตดั้น กล่าวคือเป็นร่ายดั้นและโครงดั้นบาทกุญชร

ตัวอย่าง                   ศรีสิทธิสวัสดิ ชยัศดุมงคล วิมลวิบูลย์ อดูลยาดิเรก เอกภูธรกรกช ทสนัขสมุชิต วิกสิตสโรโชดม บรมนบอภิวาท บาทรโชพระโคดม สํนุพระสัทธรรมมงทิตย บพิตรมหิทธิมเหาฬาร มหานดาธยาศรย หฤทยวรงค์ ทรงทวดึงษมหาบุรุษลักษณ อัครอัษโฎษดร บวรสัตมงคล

สารสยามภาคพร้อง       กลกานท  นี้ฤๅ                  

คือคู่มาลาสวรรค                           ช่อช้อย                 

 เบญญาพิศาลแสดง                       เดอมกยรติ พระฤๅ                 

 คือคู่ไหมแสร้งร้อย                        กึ่งกลาง

ลิลิตพระลอ

รูปแบบ แต่งเป็นคำประพันธ์ประเภทลิลิตสุภาพ ประกอบด้วยร่ายสุภาพและโคลงสุภาพเป็นส่วนใหญ่ บางโคลงมีลักษณะคล้ายโคลงดั้นและโคลงโบราณ และร่ายบางบทเป็นร่ายโบราณและร่ายดั้น

ตัวอย่าง                                                   คงชีพหวังได้พึ่ง                                      ภูมี พ่อแล

ม้วยชีพหวังฝากผี                                          พ่อได้

ดังฤาพ่อจักลี-                                                ลาจาก อกนา

ผีแม่ตายจักได้                                               ฝากให้ใครเผา

มหาชาติคำหลวง

รูปแบบ แต่งเป็นโคลง ฉันท์ กาพย์และร่าย โดยนำภาษาบาลีซึ่งเป็นคำฉันท์ตั้งแล้วแปล แต่งเป็นคำประพันธ์ภาษาไทยสลับกันไป ส่วนมาก แต่งเป็นร่ายยาว พยายามให้ตรงกับต้นฉบับเดิมให้มากที่สุดทั้ง ๑๓ กัณฑ์

ตัวอย่าง                   หํสาว ดุจหงษโปฏก กระเหว่าเล่านนก พลัดแม่สูญหาย อุปริปลฺลเล ตกต่ำติดตม อดนมปางตาย ดุจแก้วแม่หาย ไม่คอยมารดา เต มิคา วิย อุกกณฺณา หนึ่งบุตรเนื้อทราย มิโรทกบวย ทรามรักษาเสนหา สมนฺตามฺมภิธาวิโน ยกหูชูคอ คอยถ้ามารดา เห็นแม่กลับมา วิ่งเข้า เชอยชม ....

กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ                   ปพฺพาเชนติ อสูกํ
ลูกกูอยู่ยังนยร                                              ทูรโทษทยเท่าเฝ้า
การณฤาแรงเมืองเร้า                                     ลูกกู

กาพย์มหาชาติ

รูปแบบ ทำนองแต่ง แต่งด้วยร่ายยาว

โภ เวส์สัน์ดร ดูกรมหาเวสสันดรดาบสผู้ทรงพรตพฤธี นามชื่อว่าฤาษีย่อมทรงสัตว์ ให้ม้วยมุดเป็นบรมรรถไม่มุสานี้มาเสียซึ่งสัจจาไม่จริง เดิมดูนี้เห็นเป็นยวดยิ่ง จะขกยอดพระบารมีมาตรออกปากขอพระชาลีกัณหา ก็ให้โดยปรีดาโดยด่วน แล้วเชิญชวนให้ข้าท่าท้วงนาง ครั้นขัดขวาง ก็ยอยกยุให้ไปยังยังพระเจ้าปู่งดงามงงเป็นพะวงพะวักแล้วลอบลักดูหน้า ให้คิ้วตาเตือนพระลูกน้อย เธอทำเชิงเฉยเมยเป็นไม่รู้เห็น ตกจะล่วงกันเล่น พบให้เลื่อยฦาฉนี้ฦาประการใดในโลกนี้ที่จะกล่าวมุสาวาทีเทียมเท่า ถึงพระเวสสันดรเจ้าองค์นี้ก็เป็นว่ามิได้แล้วแล

โคลงกำสรวล     

รูปแบบ แต่งเป็นโคลงตั้งบาทกุญชร บทแรกเป็นร่ายดั้น มีร่าย ๑ บท โคลงดั้น ๑๒๙ บท

ตัวอย่าง                                                                   อยุธยายศยิ่งฟ้า                       ลงดิน แลฤา

อำนาจบุญเพรงพระ                                     ก่อเกื้อ

เจดียลอออินทร                                             ปราสาท

ในทาบทองแล้วเนื้อ                                      นอกโสม

โคลงทวาทศมาส

รูปแบบ แต่งเป็นโคลงดั้นวิวิธมาลี 260 บท และร่ายดั้นอีก 1 บทตอนท้าย

ตัวอย่าง                                                         ศรีสวัสดิ์กมลาสล้ำ            เลอสรวง
พูลภิรมย์นาภี                                ส่องสร้อย
ไตรรัตนจุฑาดวง                          กมลาส
บานเบิกบงกชช้อย                        ช่อมาลย์ฯ

สมุทรโฆษคำฉันท์

รูปแบบ แต่งเป็นกาพย์และฉันท์ ตอนจบเป็นโคลงสี่สุภาพ ๔ บท

ตัวอย่าง

เยาวยอดยุพินทร์พิน                     ทุมดีสุดาพงา
คืออัครชายา                                   ยุพเยศยโศธร
พระผู้บำเพ็ญโพธิ์                         สมุทรโฆษธิเบศร
คือพุทธชินวร                                วิสุทธิเทพเจษฎา
โผอนเอาตำนานเนิ่น                    ดำเนิรธรรมเทศนา
บัญญัติบัญญาสชา                         ดกเสร็จสมเด็จแสดง

อนิรุทธคำฉันท์

รูปแบบ แต่งเป็นฉันท์ มีกาพย์และร่ายสุภาพปนอยู่

ตัวอย่าง

จึงวาดนแน่งโฉม
                อนิรุทธราชา
                นางเอาขดานมา
                บันทับทรวงก็ไห้โหย
                อ้านี้แลรูปท้าว
                อันมาชมมาชายโชย
                จำนองกระอืดโอย
                ทุกขทรวง รลวงกาม