ในหลวง - เรียงความ - กลอน - เนื้อหา - ฯลฯ

ลำดับตอนที่ #29 : [แนวพระราชดำริ]-ฝายต้นนำ้ำ ฝายแม้ว

ฝายต้นน้ำ หรือ ฝายภูมิปัญญา หรือ ฝายดักตะกอน หรือฝายชะลอน้ำ หรือฝายแม้ว

  ภาษาอังกฤษเรียกเพียงอย่างเดียวว่า ( Check Dam )                




ประโยชน์

1.       ช่วยกักน้ำไว้ในลำห้วย  เป็นการยืดระยะเวลาไม่ให้น้ำในลำห้วยแห้งเร็วเกินไป ซึ่งธรรมชาติของน้ำ

จะไหลลงสู่ที่ต่ำ แต่เมื่อมีสิ่งมากักไว้  ก็จะค่อยๆไหลลงอย่างช้าๆ  น้ำจึงยังมีอยู่ในลำห้วยได้อีกระยะหนึ่ง

2.       ช่วยสร้างความชื้นในดิน และยืดระยะเวลาไม่ให้ดินแห้งเร็วเกินไป ทำให้สิ่งมีชีวิตในดิน และพืชต่างๆ

 สามารถเจริญเติบโต สร้างความแข็งแรงให้กับตัวมันเอง ทำให้สามารถอยู่ในสภาพที่แห้งแล้งได้ระยะหนึ่ง      ( ช่วงของความแห้งแล้งสั้นลง ) และยังเป็นแนวกันไฟได้เป็นอย่างดีอีกด้วย

3.       ช่วยชะลอความเร็วของกระแสน้ำ ไม่ให้พัดพาหน้าดิน หรือสร้างความเสียหายให้แก่ตอนล่าง เป็นการ

ลดความรุนแรงของการปะทะของกระแสน้ำที่ไหลลงสู่เบื้องล่าง

4.       ช่วยดักตะกอน หรือสิ่งที่ไหลมากับกระแสน้ำ ไม่ทำให้แหล่งน้ำตอนล่างตื้นเขินเร็วกว่าที่ควรจะเป็น

5.       ช่วยเพิ่มระดับน้ำในดินให้สูงขึ้น จนบางแห่งสามารถทำให้น้ำในดิน ขึ้นมาอยู่บนดินได้

คุณลักษณะเฉพาะสำหรับการพัฒนาพื้นที่ต้นน้ำ

                1. ลำห้วยไส้ไก่ คือลำห้วยสาขาเล็กๆที่มีความกว้างไม่เกิน 3 เมตร สามารถสร้างฝายแม้วได้ และไม่ค่อยเสียหายมากนัก เพราะกระแสน้ำไม่ค่อยรุนแรงมาก

                2. ลำห้วยเล็กๆ 2 ลำห้วยมาบรรจบกัน หรือลำห้วยที่มีความกว้างเกินกว่า 3 เมตร แต่ไม่เกิน 5 เมตร หรือในลำห้วยที่มีสภาพเป็นแก้มลิง  ควรทำเป็นฝายกึ่งถาวร ( รูปที่ 2 รูปที่ 8 และรูปที่ 12 )

                3. ลำห้วยที่มีความกว้างเกินกว่า 5 เมตร แต่ไม่เกิน 7 เมตร ควรทำเป็นฝายถาวร คือฝายคอนกรีตเสริมเหล็ก  แต่ต้องมีท่อสำหรับดูดทรายออกจากหน้าฝาย เพื่อป้องกันการตื้นเขินของฝาย

                4. ลำห้วยที่กว้างเกินกว่า 7 เมตร หรือแม่น้ำ ไม่ควรสร้างสิ่งกีดขวางใดๆ เพราะจะทำให้เป็นที่กีดขวางทางเดินของน้ำ ซึ่งจะเกิดภาวะน้ำท่วม (ปกติ น้ำท่วมอยู่แล้ว เพราะเป็นไปตามธรรมชาติ แต่ถ้าไม่มีสิ่งกีดขวาง น้ำก็จะลดลงเร็วขึ้น ระยะเวลาที่น้ำท่วมสั้นลง แต่ถ้ามีสิ่งกีดขวางมากเท่าไรระยะเวลาที่น้ำท่วมขังก็จะยาวนาน)

การบำรุงรักษา 
หลังช่วงหน้าฝน  ฝายแม้ว เป็นฝายที่ชะลอน้ำไว้ในลำห้วยไม่ให้ไหลลงสู่เบื้องล่างไปเร็วกว่าปกติ
ดังนั้น การขึ้นไปตรวจในช่วงที่น้ำในลำห้วยยังมีอยู่ 
จะเป็นการกักน้ำไม่ให้ไหลลงสู่เบื้องล่าง เป็นการยืดระยะเวลาให้น้ำได้มีอยู่ในลำห้วยให้นานที่สุดเท่าที่จะนานได้
ถ้าฝายแม้วลูกใดชำรุดในช่วงหน้าฝน ก็จะได้ซ่อมแซม
และควรมีการทำเพิ่มตรงจุดที่เห็นว่าจะสามารถกักน้ำไว้ได้ 
ซึ่งพื้นที่ต้นน้ำใดที่มีสภาพเสื่อมโทรมมาก ก็จะใช้เวลาประมาณ  5-7 ปี ก็สามารถฟื้นสู่สภาพที่สมบูรณ์ได้ 
แต่ต้องทำเพิ่ม และซ่อมแซมทุกปี

ฝายแม้วไม่ใช่ของแปลกใหม่ แต่เป็นภูมิปัญญาที่คนในอดีต สร้างขึ้นเพื่อ

1.       กักน้ำไว้ใช้เมื่อถึงฤดูแล้งที่ในลำห้วยมีปริมาณน้ำน้อยลง

2.       กั้นน้ำเข้าในพื้นที่การเกษตร เช่น ไร่ นา



>>  ฝายคอนกรีตสมัยใหม่

        -   ราคาแพง
-    สร้างเพื่อเก็บน้ำเพียงอย่างเดียว 
-   ปิดเส้นทางการเดินของสัตว์น้ำ  เมื่อถึงฤดูน้ำหลากไม่สามารถขึ้นไปวางไข่ในพื้นที่ที่เหมาะสมได้
-  เป็นที่ขวางทางเดินของน้ำ ทำให้น้ำท่วมเมื่อเกิดน้ำป่าไหลหลาก 
- กั้นดิน โคลน และทราย ที่ปนเปื้อนมากับน้ำ ทำให้เกิดการตื้นเขินเร็วขึ้น  ต้องทำการขุดลอก ซึ่งเป็นการทำลายระบบนิเวศซ้ำสอง

>>>>ฝายภูมิปัญญา
-  สร้างขึ้นด้วยวัสดุจากธรรมชาติ เช่นไม้ หิน ( ไม่ใช่กระสอบทราย )
จึงไม่สามารถกั้นทางน้ำได้อย่างสนิท นอกจากน้ำที่ไหลล้นบนสันฝายแล้ว
ยังไหลลอดรูระหว่างก้อนหิน  ระหว่างไม้  
-  ทำให้เป็นช่องทางที่สัตว์น้ำสามารถว่ายทวนกระแสน้ำขึ้นสู่บริเวณที่เคยวางไข่ 
หรือบางที ก็ใช้ช่องว่างของฝายเป็นที่วางไข่ เลี้ยงตัวอ่อน เป็นการขยายพันธุ์ไปด้วย